فهرست مطالب

تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران - سال دوازدهم شماره 1 (پیاپی 15، بهار 1383)

نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال دوازدهم شماره 1 (پیاپی 15، بهار 1383)

  • 117 صفحه، بهای روی جلد: 18,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1383/03/01
  • تعداد عناوین: 7
|
  • عباس پورمیدانی، حسین میرزایی ندوشن صفحه 1
    به منظور بررسی توان بالقوه ژنتیکی و تنوع موجود در ژنوتیپهای مختلف تاغ، آزمایشی با استفاده از 30 ژنوتیپ از چهار منطقه کشور در سال 1376 در ایستگاه تحقیقاتی حسین آباد شهرستان قم و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. در این تحقیق در طول پنج سال صفات مختلف مورفولوژیکی نظیر ارتفاع درختچه ها، قطر تنه اصلی، قدرت بقا و زنده مانی و قطرهای بزرگتر و کوچکتر تاج پوشش مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس بیانگر وجود تنوع و تفاوت معنی دار ژنوتیپها در سالهای مختلف بود. اکثر صفات مهم نظیر ارتفاع درختچه ها، قطر تنه اصلی، قطرهای بزرگتر و کوچکتر تاج پوشش در کلیه سالها با یکدیگر همبستگی مثبت و معنی داری داشتند. همچنین ضرایب همبستگی صفات در هر سال با صفات تحت بررسی در سالهای دیگر نیز محاسبه گردید. ارتفاع نهالها در سال پنجم همبستگی مثبت و معنی داری با ارتفاع نهال و قطر تنه اصلی در سالهای قبل نشان داد. از روش تجزیه به مولفه های اصلی برای تعیین تعداد عوامل استفاده شد. در این روش 21 عامل تعیین گردید که پنج عامل اول با داشتن مقادیر ویژه بالاتر از یک به عنوان عوامل اصلی وارد تجزیه عاملها شدند. تجزیه عاملها، صفات تحت بررسی را در عوامل پنجگانه به صورت معنی داری تفکیک نمود. عامل اول «قطر تاج پوشش» و عامل دوم «خصوصیات نهالهای یکساله» نامگذاری گردیدند. به منظور گروه بندی ژنوتیپهای تحت بررسی، تجزیه خوشه ایبر روی 23 متغیر (شامل صفات تحت بررسی در طول 5 سال) صورت گرفت. تجزیه کلاستر ژنوتیپها را در پنج گروه تقسیم کرد. گروه اول به طور عمده از ژنوتیپهای با منشا یزد، گروه دوم از یک ژنوتیپ با منشا یزد و دو ژنوتیپ با منشا سیستان و گروه سوم به طور عمده از ژنوتیپهای سمنانی و کرمانی تشکیل گردید. گروه چهارم ترکیبی از ژنوتیپها با منشا مختلف بود و سرانجام گروه پنجم را می توان به ژنوتیپها با منشا سمنان نسبت داد. ژنوتیپهای گروه دوم از نظر صفات ارتفاع درختچه ها، قطر تنه اصلی و قطر تاج پوشش برتر از سایر ژنوتیپها بودند. از نظر صفات فوق ژنوتیپهای گروه اول در رتبه بعدی قرار گرفتند. ژنوتیپهای گروه های سوم و چهارم از نقطه نظر اکثر صفات تحت بررسی پایینتر از سایر گروه ها قرار داشتند. نتایج این تحقیق نشان داد که تنوع نسبتا فراوانی از نظر صفات تحت بررسی در میان ژنوتیپهای دارای منشا جغرافیایی مختلف وجود دارد. از این تنوع می توان با توجه به اهداف طرحهای اصلاحی استفاده کرد.
    کلیدواژگان: تاغ، تنوع ژنتیکی، ژنو تیپ، تجزیه عاملها و تجزیه کلاستر
  • حمیده جوادی، احمد رزبان حقیقی، محسن حسام زاده صفحه 17
    به منظور پی بردن به روابط خویشاوندی میان 21 گونه گون بر اساس ویژگی های کاریوتیپی گونه ها با استفاده از روش های آماری چند متغیره در آزمایشگاه فیزیولوژی و ژنتیک مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی تبریز مورد ارزیابی قرار گرفتند. محاسبه ضریب همبستگی پیرسون میان گونه ها بر مبنای ابعاد مختلف کروموزومی نشان داد که گونه A. aharicus با گونهA. angustiflorus و A. apricus و نیز گونه A. angustiflorus با apricus A. با r>0.9 همبستگی دارند و همچنین گونه های دیپلوئید گون مورد مطالعه از لحاظ روند تغییرات طول بازوی کوتاه تشابه زیادی با هم دارند. بر اساس تجزیه به مولفه های اصلی با لحاظ داشتن کلیه صفات، 2 مولفه اصلی اولی قادر به توجیه بیش از 80% کل تنوع حاکم بر گونه ها بودند. و بر اساس چنین تجزیه مشخص گردید که در گروهبندی گونه ها از لحاظ قرابت، صفات طول بازوی کوتاه (S)، درصد شکل کلی (TF%)، نسبت بازوی بلند به کوتاه (AR)، شاخص سانترومری (CI)، و طول کل کروموزوم (L+S) مهم می باشند. تجزیه کلاستر ویژگی های کاریوتیپی مورد مطالعه به روش Ward گونه ها را در چهار گروه قرار داد.
    کلیدواژگان: قرابت، روش چند متغیره، ویژگی کاریوتیپی، گون و کروموزوم
  • محمدرضا سبزعلیان، رضا محمدی، مجتبی خیام نکویی، آقا فخر میرلوحی، مهدی بصیری صفحه 35
    وجود رابطه همزیستی میان قارچهای اندوفایت با بیشتر گونه های گراس سردسیری شامل 80 جنس و 100 گونه از زیر خانواده پوئیده (Pooideae) مشخص شده است. در این رابطه همزیستی قارچهای اندوفایت ضمن تامین انرژی خود از گیاهان میزبان، ویژگی های متعددی شامل افزایش عملکرد، مقاومت به چرا و همچنین مقاومت به طیف وسیعی از تنشهای زیستی و غیرزیستی را به گیاهان میزبان اعطا می کنند. وجود چنین اثراتی از طرف قارچهای اندوفایت به افزایش تولید خالص در اکوسیستم و پایداری آن منجر می گردد. نتایج مطالعات مولفان در طی سالهای گذشته و در گیاه Festuca arundinacea نشان می دهد که قارچهای اندوفایت، خصوصیات فنوتیپی گیاه را در شرایط تنش و عاری از تنش بهبود می بخشند. قارچهای اندوفایت به طور معنی داری تعداد پنجه، عملکرد علوفه تر و خشک، ارتفاع گیاه، عمق طوقه و وزن تر و خشک ریشه را تحت تاثیر قرار دادند. خصوصیات اعطا شده به گیاه به طور عام از طریق تولید مجموعه ای از ترکیبهای فعال بیولوژیکی است که به نگهداری خود جوش اکوسیستم منجر می شوند. مطالعات گذشته محققان نشان می دهد که وقوع شرایط نامساعد طبیعی به برتری بیشتر گیاهان حاوی قارچهای اندوفایت نسبت به گیاهان عاری از قارچهای اندوفایت منجر می شود. در شرایط تنش، گیاهان حاوی اندوفایت قابلیت بقای بیشتری داشتند و وزن خشک ریشه و نسبت وزن خشک ریشه به وزن خشک بخش هوایی نیز در گیاهان حاوی قارچ اندوفایت بسیار بیشتر بود. خطی مشی های تحقیقاتی حال و آینده، درک بهتر رابطه متقابل ژنتیکی قارچ – میزبان و انتقال این رابطه همزیستی به سایر گیاهان علفی-مرتعی است.
    کلیدواژگان: قارچهای اندوفایت، گراس، اکوسیستم مرتعی و رابطه همزیستی
  • حسین میرزایی ندوشن، آناهیتا شریعت، محمدباقر رضایی، کهزاد سرطاوی صفحه 51
    به منظور انجام مطالعات سیتوژنتیکی در صبر زرد، از چهار رویشگاه موجود در عرصه های جنوبی کشور از جمله مناطقی از استانهای بوشهر و هرمزگان در زمان گلدهی این گیاه نمونه هایی از گل آذین جمعیتهای مورد نظر جمع آوری و در محل تثبیت گردیده و در ستاد موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع مورد مطالعات کروموزومی قرار گرفتند. رفتارهای کروموزومی در میوز جمعیتهای مذکور مورد مطالعه قرار گرفت و مولفه هایی نظیر تعداد و انواع کیاسماهای تشکیل شده شمارش گردیدند. از هر جمعیت صد سلول مناسب مورد شمارش کیاسما و مشاهده سایر پدیده ها و رفتارهای کروموزومی قرار گرفت.
    به رغم اندازه بزرگ کروموزومهای این گونه، در همه جمعیتهای مورد مطالعه بیشترین وقوع کیاسما به حالت یک کیاسما در یک بی والانت تعلق داشت. البته حالت دو کیاسما در هر جفت کروموزوم همولوگ نیز از نظر فراوانی در مرتبه دوم قرار داشت. تعداد 4 کیاسما بین کروموزومهای همولوگ به ندرت مشاهده شد. با این حال جمعیتی از گونه A. litoralis دارای تعداد زیادی جفت همولوگ با 4 کیاسما بود. به طوری که این امر موجب شده است که در مجموع این جمعیت دارای بیشترین تعداد کیاسمای تشکیل شده باشد. از آنجا که تشکیل کیاسما و اصولا اینگونه صفات میوزی دارای منشا ژنتیکی است این امر می تواند حاکی از تفاوتهای ژنومی میان جمعیتهای این گونه در عرصه های جنوبی کشور باشد.
    پدیده های مختلفی در متافاز I و II کلیه جمعیتهای مورد مطالعه مشاهده گردید. پدیده هایی نظیر چسبندگی و نیز حرکت زودرس یک یا چند کروموزوم نیز در مراحل مذکور مشاهده گردید. همچنین در بعضی از جمعیتهای مورد مطالعه یک یا دو کروموزوم سرگردان مشاهده شد. تاخیر در جدا شدن کروموزومها در آنافاز II نیز در کلیه جمعیتهای مورد مطالعه مشاهده گردید. وجود ناهنجاری های مختلف در رفتارهای کروموزومی در مراحل مختلف تقسیم میوز نیز حاکی از حضور روندی فعال در تکامل جمعیتهای مورد مطالعه می باشد.
    کلیدواژگان: صبر زرد، Aloe litoralis، Aloe vera، رفتارهای کروموزومی، ستوژنتیک و کروموزوم سرگردان
  • محمدعلی علیزاده صفحه 67
    به منظور مطالعه خصوصیات جوانه زنی، یونجه در واکنش به دو گونه قارچ فوزاریوم (F. oxysporum، (F. solani آزمایشی با استفاده از بذر چهار توده یونجه با منشا خارجی و ایرانی به اجرا درآمد. در این آزمایش، بذر توده ها با اسپور دو گونه قارچ (F. oxysporum F. solani) مورد تنش قرار گرفته و خصوصیات بذری توده ها در تنش با قارچ و شاهد مورد مقایسه قرار گرفتند. صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن تر و خشک گیاهچه ها و همچنین شاخص بنیه در واکنش به دو گونه قارچ، مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد که بین توده ها و عوامل آلودگی برای صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، و شاخص بنیه بذر نسبت به شاهد اختلاف معنی داری وجود داشت.
    کلیدواژگان: یونجه، F، solani، F، oxysporum، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص بنیه
  • سعیده ملکی فراهانی، حسین حیدری شریف آباد، رضا توکل افشار، محمدرضا چایی چی صفحه 83
    کشت متوالی غلات در بسیاری از مناطق دنیا، سطح نیتروژن خاک را به حدی کاهش داده است که در حال حاضر تولیدات گیاهی به کود نیتروژنه بسیار وابسته است. معرفی لگومها و سوشهای ریزوبیومی که همزیستی موثری با هم داشته باشند باعث افزایش تولید علوفه غنی از پروتئین می شود و همچنین باعث اصلاح ساختار خاک می گردد. چهار گونه یونجه یکساله (Medicago littoralis, M. polymorpha, M.rigidula, M. truncatula,) در ترکیب با چهار سوش مختلف Rhizobium meliloti (محلی، همند، R95 و S13) کشت گردیدند. همچنین یک شاهد بدون تلقیح برای هر گونه در نظر گرفته شد. تیمار شاهد (بدون تلقیح) شامل نیتروژن معدنی بود. تمام ترکیبهای یونجه و ریزوبیوم، با محلول بدون نیترات رشد کردند. تیمار شاهد با محلول غذایی حاوی 2.5mM نیترات آبیاری شد. آزمایش به مدت 90 روز در اتاقک رشد برای بررسی وزن خشک اندام هوایی و نیتروژن اندام هوایی انجام گرفت. توانایی لاینهای یونجه در تشکیل یک همزیستی موثر با ریزوبیومها متفاوت بودند. M. truncatula بالاترین همزیستی را با سوشهای محلی، همند و R95 داشت. همچنین M.littoralis در چهار تیمار تلقیحی درصد نیتروژن نزدیک به تیمار شاهد داشت. M.rigidula بیشترین همزیستی را با R95 و سپس با S13 داشت. M.polymorpha همزیستی ضعیفی با تمام سوشها داشت به طوری که هیچ گره ای بر روی ریشه ها تشکیل نشد. M.truncatula بیشترین وزن خشک اندام هوایی را در میان پنج تیمار تلقیحی و غیر تلقیحی داشت (250mg/plant). M.trumcatula و M.littoralis واکنشهای مشابهی با تمام سوشها نشان دادند. M.rigidula به سوشهای اختصاصی Rhizobium meliloti برای تثبیت نیتروژن نیاز دارد. M.plymorpha همزیستی موثری با هیچ یک از سوشها نشان نداد که می توان نتیجه گرفت این گیاه به سوشهای بسیار اختصاصی نیاز دارد.
    کلیدواژگان: یونجه یکساله، تثبیت نیتروژن، ریزوبیوم، همزیستی
  • علی اشرف جعفری، مهدی ضیایی نسب، سیدمحسن حسام زاده، حسن مداح عارفی صفحه 91
    به منظور بررسی تنوع ژنتیکی عملکرد علوفه و بذر در شبدر قرمز، 9 جمعیت داخلی و خارجی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار در مرکز تحقیقات البرز واقع در کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند. صفات اندازه برگ، طول میانگره، طول دمبرگ، ارتفاع کانوپی، دیرزیستی، تعداد گل آذین در ساقه، تعداد گل آذین در بوته، تعداد ساقه در بوته، تعداد گلچه در گل آذین، تعداد بذر در گل آذین، فرم رویش، وزن هزار دانه، عملکرد بذر و عملکرد علوفه به مدت 2 سال مورد مطالعه قرار گرفتند. داده های مربوط به میانگین هر سال مورد تجزیه واریانس ساده و داده های 2 سال با استفاده از طرح کرتهای خرد شده در زمان تجزیه شدند. برای تعیین فاصله ژنتیکی و گروه بندی جمعیتها از تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه کلاستر استفاده شد.
    نتایج تجزیه آماری نشان داد که تفاوت میان جمعیتها به جز طول میانگره و تعداد گل آذین در بوته برای سایر صفات معنی دار بود. جمعیت خارجی 324 با متوسط عملکرد علوفه خشک سالیانه 10 تن در هکتار و متوسط عملکرد بذر 432 کیلوگرم در هکتار تفاوت معنی داری با سایر جمعیتها داشت. با استفاده از تجزیه به مولفه های اصلی مهمترین متغیرهای موثر در عملکرد علوفه و بذر شناسایی شدند. مولفه اول 81% از کل واریانس متغیرها را توجیه کردند. صفات تعداد ساقه در بوته، طول دمبرگ، عملکرد علوفه، تعداد گل آذین در بوته، دیرزیستی، طول میانگره و ارتفاع کانوپی مهمترین نقش را در تبیین مولفه اول داشتند و 55% از واریانس متغیرها را توجیه کردند، در حالی که، در مولفه دوم صفات تعداد بذر در گل آذین، تعداد گل آذین در ساقه، وزن هزار دانه و عملکرد بذر مهمتر بودند. در مولفه سوم نیز صفاتی از قبیل فرم رویش، تعداد گلچه در گل آذین و تعداد گل آذین در ساقه دارای بیشترین اهمیت بودند. با توجه به این نتایج می توان مولفه اول را مولفه عملکرد علوفه، مولفه دوم را مولفه عملکرد بذر و مولفه سوم را مولفه ساختار مورفولوژیکی گیاه نامید.
    نتایج حاصل از تجزیه کلاستر، جمعیتهای مورد بررسی را در 3 کلاستر مختلف قرار داد. جمعیتهای موجود در کلاستر 1 (4، 1753 و 618) از لحاظ عملکرد بذر و صفات موثر بر آن دارای بیشترین مقدار بودند جمعیتهای کلاستر2 شامل (324 و 1568) دارای منشا خارجی بوده و بیشترین عملکرد علوفه را نمایش دادند. در نهایت جمعیتهای موجود در کلاستر 3 از لحاظ صفات عملکرد بذر و علوفه نسبت به دو گروه دیگر ضعیف تر بودند.
    کلیدواژگان: شبدر قرمز Trifolium pratense، عملکرد بذر، عملکرد علوفه، تجزیه مولفه های اصلی و تجزیه کلاستر