نشریه هفت آسمان
پیاپی 63-64 (زمستان 1393)

اخلاق زرتشتی را شاید بتوان یکی از مهم ترین آثار برجای مانده از دوران ایران قبل از اسلام دانست. این اخلاق، که در قالب اندرزنامه برجای مانده است، پس از برافتادن شاهنشاهی ساسانیان نه تنها از بین نرفت بلکه عالمان آن را با شور و اشتیاق بیشتری به کار گرفتند. یکی از مهم ترین محورهای اخلاق اندرزی، که امروزه به زبان پهلوی در اختیار ما قرار دارد، مسئله اعتدال و دوری از افراط و تفریط است. در این زمینه باید گفت که اساسا اعتدال چه جایگاه و نقشی در اخلاق زرتشتی دارد. از این رو پژوهش حاضر می کوشد با بررسی مسئله میانه روی در متون اندرزی پهلوی، به بیان شاخصه ها و ساحت های این اصل مهم در اخلاق ایران قبل از اسلام اشاره کرده، میزان ابتنای آن بر اعتدال یونانی و نیز افتراق آن را نشان دهد.

این مقاله درباره احادیث غلوآمیزی است که در دو گروه شیعه و اهل سنت وارد شده است. بدین منظور ابتدا مفاهیم واژه ها ی اصلی این بحث را مطرح می کنیم. سپس به معیارهای تشخیص غلو می پردازیم که عبارت است از: راویان (نقد خارجی) و نقد حدیث (نقد داخلی). پس از اشاره ای کوتاه به نقد خارجی، در نقد داخلی، معیارهای تشخیص غلو در احادیث را بررسی می کنیم که عبارت اند از: تعارض با قرآن، تعارض با عقل، تعارض با شان معصوم، تعارض با علم، تعارض با واقعیت، مخالفت با حس و مشاهده، تعارض با تاریخ، جانبداری سیاسی یا کلامی یا فقهی، مخالفت با هدف اصلی شارع

مسئله انتظار ظهور منجی موعود در کنار مسلم بودن آن در همه ادیان آسمانی خصوصا دین اسلام، موجب سوء استفاده برخی افراد فرصت طلب در طول تاریخ شده است. یکی از کسانی که در دو قرن اخیر با سوء استفاده از انتظار شیعیان برای ظهور امام موعود دست به فرقه سازی زد، علی محمد شیرازی بود. وی ابتدا ادعا کرد باب و نائب مهدی موعود (ع) است اما در ادامه مدعی شد که خود، همان امام موعود است و نهایتا سیر ادعاهای خود را به الوهیت رساند. به نظر می رسد آنچه زمینه ساز اصلی پیدایش فرقه بابیه در اسلام شد همان ادعای بابیت و نیابت او از منجی موعود بود. این مقاله با رویکردی تحلیلی به نقش ادعای نیابت علی محمد باب در پیدایش فرقه بابیه و نیز سیر تطور ادعاهای او از بابیت تا الوهیت دارد

یکی از مباحث مهم آیین سیکه به تشریفات و مناسک آن اختصاص دارد که حول محور کتاب مقدس (گورو گرنته صاحب) تعریف شده است. به اعتقاد سیکه های خالصا، گورو گرنته صاحب، گوروی یازدهم و آخرین گورو است. اما اینکه چه تشریفاتی برای کتاب مقدس انجام می شود و منظور از این تشریفات چیست جای تامل و تحقیق دارد. سیکه های خالصا مدعی اند بنا به این دلیل که گورو گرنته صاحب دربرگیرنده گوربانی و بهگت بانی است و بر نام و یاد خدا تاکید دارد، پس هدف از این تشریفات ستایش خدا و نام و کلام او است. مناسکی همانند سوک آسن و نگرکیرتن برپا می شود و از وسایلی مثل رومالا و چائوری در نگهداری از کتاب مقدس و بزرگ داشت آن استفاده می شود. همه این اعمال در نهایت بیان کننده توجه به گوروی حقیقی (خدا) است، گرچه از نظر پژوهشگران یا هر شخص غیرسیکه، در نگاه اول، این مناسک شبیه بت پرستی به نظر می رسد

دوره کلاسیک اسلامی (10-15 م./ 4-9 ه.ق.) دوره ای است که در آن تاثیرگذارترین تفاسیر قرآن نگاشته شد. نوشته پیش رو، ترجمه دومین فصل از بخش دوم کتاب تفاسیر عرفانی قرآن در دوره اسلام کلاسیک است. نویسنده در این کتاب به مشارکت و نقش بی بدیل متصوفه در تفسیر قرآن می پردازد. این کتاب با بررسی چند پیش فرض تفسیری کلیدی متصوفه آغاز می شود، که عبارت است از: فهم آنها از طبیعت چندبنیانی و مبهم نص قرآن، نقشی که روش های معنوی و عقلانی در کسب معرفت این معانی ایفا می کنند و ذات همواره متغیر نفس انسان که طالب چنین معرفتی است. دومین بخش پژوهش، تحلیل و مقایسه زمینه ها و روش های چندین تفسیر مختلف در داستان قرآنی موسی و خضر، چهره مریم (مریم مقدس) و آیه نور است. اهمیت این کتاب از آن رو است که نخستین پژوهش جامع درباره مشارکت صوفیان در نوع تفاسیر قرآن است و گزینش و ترجمه این فصول سه گانه، به دلیل روشن کردن روش های عملی تفسیری و چگونگی تطبیق نگرش های صوفیان با آیات قرآنی است

کتاب معنا و غایت دین اثر ویلفرد کنتول اسمیت، دین پژوه برجسته آمریکایی، در اواخر قرن بیستم تحولی بزرگ در دین پژوهی ایجاد کرد. در این اثر، اسمیت با ذات گرایی رایج در کاربرد واژه «دین» مخالفت کرد و از طریق تبارشناسی کلمه religion در ادیان گوناگون نشان داد که چگونه این واژه عینی سازی شده است، بدون اینکه از آغاز ذاتی داشته باشد. اسمیت پیشنهاد کرد از واژه «ایمان» (faith) به جای واژه «دین» (religion) استفاده شود. طلال اسد، در نقد خود بر کتاب اسمیت، در عین همدلی با ناذات گرایی اسمیت، نشان می دهد کار اسمیت گرفتار نوعی بی دقتی تاریخی و حتی ذات گرایی است. پیشنهاد اسد در نظر گرفتن عمل و شیوه زندگی در بررسی ادیان (و نه صرف باور) و نیز مطالعه همزمان دین و سکولاریسم در دین پژوهی بود

فمینیسم، جنبشی است که در پی تغییر جهان جدید به جهانی بهتر و عادلانه تر برای زنان است. مفهوم جنسیت و معنای رایج آن برای نخستین بار در قرن نوزدهم به ظهور رسید. بعدها در دهه 1970، جنبش فمینیسم پژوهش در مقوله جنس را سرلوحه برنامه های خود قرار داد. جنبش فمینیسم در یهودیت در نیمه دوم قرن بیستم در آمریکا به وجود آمد که بعدها به جنبش آزادی زن معروف شد که هم زمان با جنبش دوم فمینیسم در آمریکا بود؛ چون قبل از آن حرکتی فمینیستی در آمریکا در اوایل قرن بیستم به وجود آمده بود. این جنبش در مقابل حاخام هایی شکل گرفت که به زنان اجازه حضور در اجتماع را نمی دادند. از مطالبات این جنبش تحقق حضور زنان در موقعیت ریاست یهودیت، برابری زنان و مردان در امور عبادی، دینی و کنیسه است. همچنین این جنبش می خواهد زنان بتوانند حاخام شوند، در کنیسه سرود دینی بخوانند، عضو مجالس کنیسه باشند و عهده دار تربیت دینی شوند. این تقاضاها در مراحل بعدی گسترده تر شد. این مقاله مروری است بر نحوه شکل گیری جنبش فمینیسم در یهودیت و مطالبات آنها

به رغم توجه روزافزون به گفت وگوی ادیان و مکاتب در سطوح مختلف و پیدایش حجم عظیمی از ادبیات پژوهش در این عرصه، به ویژه در دو دهه اخیر، کمتر اندیشمندی واکاوی لایه های زیرین معنای گفت وگو را در دستور کار خود قرار داده است. این امر مهم در نوشتار حاضر محل توجه قرار گرفته است. لئونارد سویدلر، در مقاله حاضر، این تصور عمومی را که گفت وگوی ادیان مفهومی بدیهی و بی نیاز از تحلیل است، به چالش می گیرد. وی در مسیری که برای تبیین معنای مصطلح «گفت وگوی ادیان» می پیماید، با نگاهی ژرف، ابعاد متکثر موضوع را بررسی می کند. از این رو صرف نظر از چیستی گفت وگوی ادیان، در این مقاله به چرایی پیدایش گفت وگوی ادیان، متولیان آن، انواع گفت وگوی ادیان، اهداف، شیوه ها، موضوع و نیز هنگامه گفت وگوی ادیان پرداخته شده است.

الاهیات آزادی بخش محصول اندیشه ورزی و تلاش های علمی و عملی متالهانی است که رهایی انسان به استثمارکشیده شده آمریکای لاتین در نیمه دوم قرن نوزدهم را طلب می کردند. این جریان الاهیاتی مانند هر مکتب و نحله فکری در عالم مسیحیت، فراز و فرودهایی داشته است. اکنون که بیش از نیم قرن از شکل گیری آن می گذرد و تب و تاب انقلابی متالهان آزادی بخش فروکش کرده است، این امکان فراهم آمده تا به صورتی روشن تر اهداف و آرمان های این نهضت را بر پایه آثار فراوانی که در این زمینه به نگارش درآمده، به بحث بگذاریم. در این جستار پس از اشاره اجمالی به تاریخچه الاهیات آزادی بخش خواهیم کوشید ابتدا آن را به مثابه یک مکتب معرفی کرده، سپس ابعاد آن را در قالب عناوینی چون خداشناسی، مسیح شناسی، کلیساشناسی، هرمنوتیک، عدالت اجتماعی و... مطرح کنیم. روش کار ما نخست تبیین موضوع، سپس معرفی توصیفی یک اثر مهم در آن زمینه، و دست آخر عرضه کتاب شناسی گزینشی درباره هر موضوع خواهد بود.