نشریه هفت آسمان
پیاپی 60 (زمستان 1392)

کلام شیعه استقلال و اصالت دارد و پیدایش آن به عصر حضور امامان برمی گردد؛ ولی برخی مستشرقان و مسلمانان، کلام شیعه را متاثر از جریان فکری اعتزال دانسته اند. مطالعه متکلمان شیعه و معرفی آنان در عصر حضور امامان، علاوه بر اثبات اصالت و استقلال کلام شیعه، می تواند تاثیرات کلام و متکلمان شیعه بر جریان های فکری دیگر را تایید کند، چنان که جایگاه کلام و متکلمان را نزد امامان روشن می کند. برای تبیین جایگاه متکلمان شیعه نزد امامان شیعه و چگونگی مواجهه امامان با علم کلام و متکلمان مراجعه به کتاب های رجالی معتبر ضروری و مفید خواهد بود؛ چراکه کتاب های رجالی عهده دار معرفی افرادی است که درباره فنون مختلف، از جمله کلام، فعالیت داشته اند و چه بسا آثاری از خود بر جای گذاشته اند

آیا می توان تعالیم عرفان و تصوف اسلامی و آموزه های صوفیانه را به حقیقی و غیرحقیقی، یا مثبت و منفی تقسیم کرد و وجه تمایزی برای عرفان مثبت از منفی قائل شد؟ اگر پاسخ مثبت است وجه تمایز آن کدام است؟ نوشتار حاضر به اختصار در صدد پاسخ گویی به این پرسش هاست. بر اساس یافته های نگارندگان مقاله، عارفان برجسته اسلامی همواره بر نکاتی تاکید داشته اند که آنها را می توان عناصر قوام بخش و وجه ممیزه عرفان حقیقی و مثبت از عرفان غیرحقیقی و منفی دانست. چهار عنصر اصلی شریعت محوری، خلوص، ریاضت مشروع و ولایت از وجوه این تمایز است.

اندیشمندان مسلمان چینی در سده هفدهم میلادی به منظور قابل فهم کردن اندیشه های اسلامی برای مسلمانان چین، آثار اسلامی را با اصطلاحات آیین های کنفوسیوس، نوکنفوسیوس و دائو تبیین کردند، تا اوایل سده بیستم میلادی، صدها کتاب با روش شناساندن اسلام از راه زبان و بیان کنفوسیوسی در چین به نگارش درآمد. اما تا حدود بیست سال پیش پژوهش جدی در این باره انجام نشده بود. در دهه نود میلادی بود که ویلیام چیتیک، اسلام شناس و عرفان پژوه فرهیخته، و ساچیکو موراتا، استاد مطالعات ادیان آسیایی در دانشگاه استونی بروک، پژوهش هایی را در این زمینه آغاز کردند و تا به امروز آثار متعددی به دست آنها و دیگر پژوهش گران در این عرصه به چاپ رسیده است. این مقاله از آخرین دستاوردهای این دو پژوهش گر درباره گفتمان مسلمانان کنفوسیوسی در سرزمین چین است

توحید مهم ترین اصل الاهیاتی نزد یهودیان است. با صراحت می توان گفت قوام و دوام یهودیت بر انکار شرک و پذیرش توحید مبتنی است، به طوری که نمی توان یهودیت را با دوگانه گرایی، یا تثلیث جمع کرد. نویسنده در این مقاله گستره ای از تفکر یهودی را در زمینه توحید بررسی کرده است؛ از نهی کتاب مقدس از شرک تا کاوش های فلسفی درباره بی همتایی و پویایی مفهوم قبالایی و در نهایت اندیشه همه درخدایی مکتب حسیدیسم. ورای این خط سیر خواننده می تواند چرخش های الاهیاتی در این مفهوم را به روشنی دریابد و فهمی صحیح از این مفهوم در دوره های مختلف پیدا کند. به سبب اهمیتی که توحید نزد یهودیان دارد، درک صحیح این مفهوم در هر دوره، به ما کمک می کند تا درک درستی از کل دین یهود در دوره مورد نظر پیدا کنیم.

مسئله قرینه ای شر وجود خدای مسیحی را از راه آفرینش شرور گزاف و ناموجه به چالش می کشد. الاهیات مسیحی در واکنش به این مسئله پاسخ هایی را در قالب تئودیسه مطرح کرده است. تئودیسه می کوشد از طرق مختلف شرور را تبیین کرده، از اشکال گزاف بودن آفرینش شرور رهایی یابد. تئودیسه های فراوان و متنوعی در طول تاریخ الاهیات مسیحی شکل گرفته اند که یکی آنها مفهوم صلیب عیسی مسیح را به خدمت می گیرد تا با استفاده از ظرفیت های مفاهیم موجود در صلیب بتواند شرور را تبیین کند. این تئودیسه با نام «تئودیسه مبتنی بر صلیب» شناخته شده است. جالب توجه این است که این تئودیسه با توجه به خلاقیت های متالهان در قالب روایت های گوناگونی عرضه شده است. این مقاله با مطالعه آثار الاهی دانانی که مسئله شرور را در پیوند با صلیب تبیین کرده اند، هفت روایت از تئودیسه مبتنی بر صلیب تقریر می کند که عبارت اند از: تئودیسه مرگ جبران کننده مسیح؛ تئودیسه درک عظمت مسیح؛ تئودیسه رنج های نجات بخش مومنان؛ تئودیسه تکمیل عمل نجات بخش مسیح؛ تئودیسه بهره مندی از تسلی خدا؛ تئودیسه ملکوت خدا؛ و تئودیسه تحول رنج.

دین زرتشتی، مانند دیگر ادیان جهان، بر اهمیت زن، ازدواج و تداوم نسل ها تاکید فراوان داشته، همواره جایگاه بسیار رفیعی برای زن در نظر گرفته است. ترسیم چنین جایگاهی برای زن، فقط به دین زرتشتی باز نمی گردد؛ حتی پیش از ورود آریایی ها به ایران، ساکنان نخستین فلات ایران به نظام مادرسالاری پای بند بودند. بیشتر اندیشمندان غربی که درباره جایگاه زن در دین زرتشتی تحقیقاتی داشته اند، سیمایی بسیار ضعیف و فاقد حق و حقوق و قدرت برای زنان در نظر گرفته اند. اما با مراجعه به کتب فقهی و حقوقی زرتشتیان می توان به جایگاه حقیقی زنان در دین زرتشتی پی برد؛ مخصوصا با مرور بر نقش آنها در امر ازدواج و مراسم آن، زایش، طلاق و حقوق متقابل زن و مرد نسبت به یکدیگر. این مقاله بر آن است تا با بررسی کتب فقهی و حقوقی زرتشتیان، جایگاه اصلی و حقیقی زن را در دین مزدایی بررسی کند و آداب و احکام مربوط به آنها را توضیح دهد