فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال دهم شماره 3 (پیاپی 39، تابستان 1397)

کی از مهمترین کارکردهای نظام آموزش عالی جایابی و فراهم آوردن زمینه های بکارگیری نیروهای تحصیلکرده دانشگاهی است. این مهم در تمامی کشورهای توسعه یافته محوری برای تدوین دروس، ارائه آموزش و انجام پژوهش در مراکز آکادمیک است. برغم این مهم نظام آموزش عالی در هماهنگی با نظام اجتماعی جهت ایجاد فضای کسب و کار برای نیروی انسانی متخصص، موفقیت چندانی نداشته است. بررسی علل و عوامل این ناکامی موضوع تحقیقات بسیاری بوده است. با توجه به حجم زیاد و فزاینده تحقیقات در این حوزه و ضرورت بهره مندی از نتایج این پژوهش ها، موضوع این پژوهش، دربرگیرنده مجموعه مقالات و گزارشاتی است که نظام آموزش عالی و حوزه پژوهش را موضوع تحلیل خود قرار داده اند. با این توضیح هدف اصلی این تحقیق، شناسایی علل ضعف عملکرد نظام آموزش عالی در تحقیقات انجام شده و ترکیب و تحلیل نتایج و تدوین این موانع در یک مدل مفهومی است. علل ناکامی نظام آموزش عالی با یک رویکرد سیستمی در در پنج سطح؛ ارتباطات بین سازمانی، عملکرد نظام آموزش عالی، محدودیت های اجتماعی، عملکرد مدیریتی و سیاستگذاری و حوزه کسب و کار جایابی شده است. نهایتا بر مبنای علل ناکامی به مفهوم سازی راهکارها و نتایج در هر یک از این حوزه ها پرداخته شد.

پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی تغییر فرهنگ سازمانی با رویکرد توسعه اخلاق کار و شناسایی نقاط اهرمی آن در سازمان های دولتی انجام شد. روش تحقیق آمیخته (کیفی و کمی) استفاده شد. جامعه پژوهش بخشی کیفی خبرگان و صاحب نظران و بخش کمی 290 نفر مدیران و کارشناسان سازمان ها و دستگاه های دولتی استان گلستان بود. در بخش کیفی برای گردآوری داده ها، از مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده های کیفی از روش گراندد تئوری و در بخش کمی از آمار توصیفی، تحلیل عاملی تاییدی و معادلات ساختاری استفاده گردید. یافته های بخش کیفی در قالب 8 مفهوم: رویکرد راهبردی به اصلاح اخلاق کار (مقوله راهبردی) ، مدیریت ارزش های سازمانی (مقوله مداخله گر) ، مدیریت عملکرد تغییرمدار (مقوله زمینه ای) ، رهبری تحول گرا (مقوله علی) ، کارکنان حامی تغییر (مقوله زمینه ای) ، مدیریت دانش و اطلاعات تغییر (مقوله راهبردی) ، سازماندهی متناسب با تغییر (مقوله راهبردی) و مقوله هشتم به عنوان پیامدها مقوله بندی و در قالب مدل پارادایمی تحقیق تدوین گردید. نتایج مدل ضریب تاثیر عامل های تغییر بر پیامدها حاکی از آن بود که رهبری تحول گرا (729/0) ، رویکردهای راهبردی (600/0) ، کارکنان حامی تغییر (618/0) ، مدیریت دانش و اطلاعات تغییر (730/0) بالاترین تاثیر را دارند. در نهایت از نتایج شاخص نیکویی برازش، امتیاز شاخص GOF مدل تحقیق، تقریبا 549/0 به دست آمد که بیانگر مطلوبیت قوی مدل است. بر اساس نتایج رتبه بندی و نمودار دوبعدی اهمیت مقوله ها، امکان شناسایی نقطه یا نقاط اهرمی میسر نگردید.

دوره کودکی از لحاظ شکل گیری هویت فردی و اجتماعی دارای اهمیت می باشد و هرچه کودکان در معرض مراودات اجتماعی قرار گیرند، هوش هیجانی بالاتری خواهند داشت. گردشگری بستر ساز مراودات اجتماعی است درحالی که نقش این پدیده در شکل گیری هویت اجتماعی کودکان نادیده انگاشته شده است. این مطالعه به دنبال کشف انگیزه های ادراک شده سفر و گردشگری کودکان از طریق منافع ادراک شده آنها در سفرهای گذشته انها بوده است. روش جمع اوری داده ها ترکیبی از نقاشی موضوعی کودکان و مصاحبه کوتاه در مورد توصیف نقاشی از زبان خود کودکان می باشد. نقاشی ها و متن مصاحبه ها مورد تحلیل تماتیک قرار گرفتند. کودکان 9 تا 12 ساله دبستان های دولتی و غیر دولتی دخترانه و پسرانه چهار منطقه 1و3و4و12 شهر تهران مورد مطالعه قرار گرفتند و در مجموع 105 نقاشی مورد تحلیل قرار گرفت. مدل تحلیلی نقاشی کودکان در 1 فاز توصیفی و 3 فاز تحلیلی طراحی و به کار گرفته شد. تجزیه و تحلیل نقاشی های کودکان، بینشی به ادراک و جهت گیری آنها نسبت به گردشگری ارائه می نماید و شروعی نوآورانه برای تحقیق "با" کودکان است. این مطالعه نشان داد که کودکان عناصر اجتماعی فعالی در توسعه گردشگری خواهند بود و می توانند محور و محرک سفر به حساب آیند.

این پژوهش با هدف بررسی انسجام اجتماعی و تاثیر و نقش آن بر انسجام درونی خانواده در جوامع در حال گذار به توسعه یافته صورت گرفته است و به عنوان نمونه مورد مطالعه شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته های پیشین و بررسی نظریات مرتبط در این زمینه، از مبانی نظری رویکردهای نهادگرایی، سیستمی و نونهادگرایی به عنوان چارچوب نظری تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. روش تحقیق پیمایشی و مطالعه کمی است. جامعه آماری این پژوهش شامل خانوارهای شهر تهران در سال 1395 بوده است. حجم نمونه در این تحقیق 598 نفر به دست آمده است. شیوه نمونه گیری در این پژوهش «نمونه گیری خوشه ایو احتمالی» است. تمام داده های مورد نیاز این پژوهش با استفاده از یک پرسش نامه محقق ساخته جمع آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS آماره های توصیفی، جداول یک بعدی و دو بعدی و استنباطی تجزیه و تحلیل شدند. برای سنجش پایایی و اعتبار داده ها و اطلاعات جمع آوری شده از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. همچنین اعتباری صوری آن توسط محققان و اساتید صاحب نظر به دست آمده است. طبق نتایج به دست آمده، فرضیه اصلی این پژوهش تایید گردید، بدین معنا که بین انسجام اجتماعی و انسجام درون گروهی خانواده رابطه معنادار با شدت همبستگی ضعیف وجود دارد و جهت این رابطه نیز مثبت است. از میان فرضیه های فرعی مطرح شده نیز فرضیه هایی که وجود رابطه بین متغیرهای سن، جنس، نوع ازدواج و قومیت را با انسجام اجتماعی مطرح ساخته بودند مورد پذیرش قرار گرفته و فرضیه هایی که وجود رابطه بین متغیرهای میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال و مدت اقامت در شهر تهران را با انسجام اجتماعی مطرح ساخته بودند، تایید نشدند.

امروزه تعادل های ناحیه ای و توسعه شرایط اجتماعی و اقتصادی نواحی مرزی نقش اساسی در توسعه ملی هر کشور دارد، بنابراین توسعه و گسترش امکانات و منابع در شهرستان های مرزی می تواند نقش اساسی در تقویت و توسعه اجتماعی و اقتصادی و در نهایت توسعه پایدار ملی داشته باشد. بدین منظور و با توجه به اهمیت موضوع، نوشتار حاضر، با هدف شناخت وضعیت عملکرد و توسعه نقاط شهری منطقه سیستان و بلوچستان با توجه به تاثیر متغیرهای اقوام و مرزی بودن منطقه پرداخته است. روش استفاده شده در این تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد و برای سطح بندی عملکرد نقاط شهری منطقه از 20 شاخص استفاده شده است، این شاخص ها در راستای 6 عامل اصلی اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، زیربنایی، بهداشتی- درمانی، حمل و نقل و ارتباطات بودند و برای بررسی و تحلیل شهرستان های استان و رتبه بندی آن ها ابتدا کل شاخص ها با استفاده از مدل ویکور پالایش شد، در ادامه جهت نشان دادن رابطه بین متغیرهای تحقیق از آزمون های آماری استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که در بین شهرستان های استان، شهرستان زاهدان و نیمروز توسعه یافته ترین شهرستان های استان سیستان و بلوچستان و شهرستان سراوان، خاش محروم ترین شهرستان های استان بوده و مرزی بودن شهر ها در عملکرد آنها تاثیرگذار بوده است و شهرهای مرزی و غیر مرزی بر اساس متغیر کل مولفه های اصلی پژوهش در سطح خطای کمتر از 0. 05 معنی دار هستند. همچنین مشخص شد که در بررسی نقش اقوام در توسعه اجتماعی و اقتصادی منطقه شهرهای بلوچ زبان از لحاظ شاخصه ها شرایط بهتری نسبت به شهرهای زابلی زبان داشته اند.

سرمایه اجتماعی به عنوان متغیری تبیین کننده در مسائل و موضوعات مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مورد توجه محققان می باشد. از طرفی بحث بحران دریاچه ارومیه طی دهه اخیر به یک چالش زیست محیطی و اجرایی بدل شده است. در این مطالعه نظر به اهمیت موضوع سرمایه اجتماعی در مطالعات انسانی و اجتماعی به بررسی ارتباط آن با تمایل کشاورزان به احیای دریاچه ارومیه پرداخته شده است. به منظور بررسی مولفه های مختلف سرمایه اجتماعی بر گرایش کشاورزان جهت کمک به احیای دریاچه ارومیه، پرسشنامه ای مرتبط با مولفه های اعتماد، انسجام، مشارکت و گرایش طراحی گردید و به صورت میدانی توسط کشاورزان تکمیل شد. اطلاعات بدست آمده بوسیله نرم افزار آماری SPSS مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشانگر آن است که میزان مشارکت اجتماعی مهمتر از دو مولفه دیگر بوده، هرچند تاثیر مولفه اعتماد و انسجام نیز قابل توجه و معنی دار است. نتایج نشان می دهد با افزایش یک واحد به درصد سرمایه احتماعی به اندازه 34/0 درصد بر میزان تمایل افراد به مشارکت در حل بحران دریاچه ارومیه افزوده می شود. نتایج تحلیل عاملی مولفه مشارکت اجتماعی از نظر آماری نشانگر یک مدل خوب می- باشد (88/0CFI=). عدم توجه به مشارکت اجتماعی در حل بحران دریاچه ارومیه به عنوان بحرانی اجتماعی، انسانی، زیست محیطی، اقتصادی، سیاسی و اقلیمی تبعات جبران ناپذیری را در تمامی عرصه های حیات انسانی و زیست محیطی در پی خواهد داشت. همچنین ضروری است به معقوله اعتماد و انسجام افراد و روش های افزایش این ابعاد سرمایه اجتماعی مورد ارزیابی قرار گیرد.

امروزه موضوع امنیت شهری، یکی از مسائل مهم در شهرها می باشد. عوامل متعددی در ایجاد شهر امن موثر می باشند. یک عامل موثر در امنیت شهری، پیشگیری از جرم و ناهنجاری اجتماعی است. با توجه به مطالعات صورت گرفته، عوامل اجتماعی مانند فقر، بیکاری، ناهماهنگی اجتماعی، میزان بالای جمعیت جوان باعث ایجاد محیطی مستعد و در معرض جرم و ناهنجاری رفتاری می شود، اما فاکتورهای اجتماعی تنها عوامل و جنبه های تعیین کننده جرائم و ناهنجاری های اجتماعی نیستند، طرح و کالبد فیزیکی فضا، نقش مهمی در توسعه یا پیشگیری از جرم و ناهنجاری دارد. لذا هدف اصلی این مقاله تبیین عوامل فرهنگی - مدیریتی موثر بر افزایش جرائم اجتماعی حاصل از توسعه فیزیکی-کالبدی منطقه 19 شهر شهر تهران است. ابزاری که در این پژوهش، با آن به سنجش و اندازه گیری صفات و ویژگی های مورد نظر پرداخته ایم، پرسشنامه است که توسط شهروندان که از طریق نمونه گیری انتخاب شدند، پاسخ داده شده است. جامعه آماری این تحقیق شهروندان منطقه 19 در نظر گرفته شده که برابر 244350 نفر می باشد که طبق فرمول کوکران، تعداد نمونه های لازم برای انجام این طرح 384 نفر بوده است. یافته ها نشان می دهند که رابطه معنی داری بین دو متغیر خلاقیت فرهنگی و میزان رخداد جرائم اجتماعی وجود دارد و با افزایش خلاقیت فرهنگی میزان میزان رخداد جرائم اجتماعی کاهش می یابد. رابطه معنی داری بین دو متغیر عملکرد فرهنگی و میزان رخداد جرائم اجتماعی وجود دارد و با افزایش عملکرد فرهنگی میزان میزان رخداد جرائم اجتماعی کاهش می یابد. رابطه معنی داری بین دو متغیر آزادی فرهنگی و میزان رخداد جرائم اجتماعی وجود دارد و با افزایش آزادی فرهنگی میزان میزان رخداد جرائم اجتماعی کاهش می یابد. رابطه معنی داری بین دو متغیر سبک مدیریت اجتماعی و میزان رخداد جرائم اجتماعی وجود دارد و با با بهبود سبک مدیریت اجتماعی میزان رخداد جرائم اجتماعی کاهش می یابد و همچنین رابطه معنی داری بین دو متغیر سبک مدیریت اقتصادی و میزان رخداد جرائم اجتماعی وجود دارد و با بهبود سبک مدیریت اقتصادی میزان رخداد جرائم اجتماعی کاهش می یابد.

بهبود شاخص های بخش سلامت و توسعه تجهیزات و امکانات این بخش در سطح خرد و کلان، همچنین، توزیع متوازن امکانات بهداشتی و درمانی در همه مناطق (کیفیت دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی) ، یکی از پیش زمینه های دستیابی به توسعه مناطق محسوب شده و عدم دسترسی مناسب به این امکانات، هزینه های بسیاری را حتی در قالب هزینه های کمرشکن و سقوط به ورطه فقر، بر بخشی از جامعه تحمیل می کند. بر این اساس، پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی علی- مقایسه ای و با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چندمعیاره، همچون روش های TOPSIS، AHP و تحلیل خوشه ای، به بررسی وضعیت توسعه یافتگی مناطق بر اساس شاخص های بهداشتی و درمانی پرداخته و به این منظور شهرستانهای استان فارس را (که به سبب برخورداری بی نظیر از امکانات بهداشتی و درمانی، از قطبهای اصلی جذب گردشگر سلامت داخلی و خارجی محسوب می شود) به عنوان نمونه مورد مطالعه موردی انتخاب کند. نتایج حاصله از تحقیق گویای این است که اولا: بر اساس شاخص های بهداشتی و درمانی، شهرستانهای استان فارس به سه گروه کلی توسعه یافته (شیراز) ، در حال توسعه (مرودشت، کازرون، فسا، جهرم و داراب) و فاقد توسعه (سایر) طبقه بندی شدند بعلاوه رتبه گروه دوم و سوم، تفاوت جندانی با هم ندارند. که این حاکی از پراکنش نا همگن امکانات بهداشتی – درمانی در استان فارس با نیازهای جمعیتی نواحی مختلف می باشد؛ درثانی: بیشترین برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی در استان فارس، در شهرستان شیراز می باشد در حالی که دیگر شهرستانهای استان فارس، از یک محرومیت کلی در زمینه ی برخورداری از امکانات بهداشتی و سلامت رنج می برند و همین عامل، فاکتوری کاهنده در تبدیل شدن این استان به قطب گردشگری سلامت، می باشد.