فصلنامه فقه و تاریخ تمدن
سال چهاردهم شماره 53 (پاییز 1396)

نگاهی به تاریخ نشان می دهد که از قدیم الایام قرض کلیدی کارآمد برای حل مشکلات اقتصادی بشر بوده است و در آئین اسلام بیشتر از هر آئینی مورد تائید قرار گرفته است. لیکن در طول تاریخ از تغییر مصون نمانده و گاه نتیجه ای معکوس به دنبال داشته است،که مهم ترین آن نفوذ تدریجی ربا به قرض های میان مردم در همه اعصار در قرض بوده است. ربا به عنوان یک پدیده مخرب اقتصادی مورد نهی شارع قرار گرفته است و از لحن خطاب شارع به عمق مفسده و تنفر شارع از آن می توان پی برد. اما با همه تاکیدات اسلام مشهور فقها قائل به استثنائاتی بر حرمت ربا شده اند که عبارتند از عدم ربا میان پدر و فرزند، زن و شوهر، کافر و مسلمان و در عصر حاضر اخذ ربا در برابر سقوط ارزش پول. چنانچه ثابت گردد که داد و ستد خاصی ربا است یقینا حکم به حرمت آن داده می شود اما اگر این عمل ناشی از کاهش ارزش پول، تورم و نهادهای مشابه باشد حکم کردن به حرمت مشکل، بلکه جواز آن موجه تر می نماید. هر چند فقها برای اثبات موارد استثنا شده ادله ای را بیان نموده اند اما این ادله توان تخصیص عموم قرآن را ندارند. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل توصیفی با استناد به آیات وحی و احادیث و نظرات فقها و ضرورت عقد قرض در میان مردم به دنبال اثبات خروج تخصصی (موضوعی) موارد استثناء شده است، تا قرض دهنده و قرض گیرنده با طیب خاطر و رضایت کامل به این عمل مبادرت ورزند.

دستور موقت در قانون نمونه آنسیترال اصلاحی 2006، قواعد داوری آنسیترال اصلاحی 2010، قوانین بسیاری از نظام های ملی و قانون داوری تجاری بین المللی 1376 ایران پیش بینی شده است. قانون آیین دادرسی مدنی ایران در این خصوص ساکت است و بین نویسندگان و رویه قضایی، اختلاف نظر وجود دارد. مسائل مختلفی در این خصوص مطرح می شود؛ مانند آثار دستور موقت در رابطه با طرفین، مرجع داوری و دادگاه های ملی؛ کیفیت اجرا، ضمانت اجرا و شناسایی آن؛ تفاوت دستور موقت با نهادهای دیگر و از جمله پیش دستور؛ برخی از این مسائل در قواعد داوری آنسیترال و قوانین ملی منعکس و برخی نیز در دکترین مورد بحث است. قانون نمونه آنسیترال، نهاد «پیش دستور» را نیز پیش بینی کرده است. مساله مهم در رابطه با دستور موقت، تلقی آن به عنوان رای داوری و اجرای آن درعرصه بین المللی و ملی است. همچنین شناسایی اصلی و تبعی آن از دیگر مسائل قابل توجه است. با توجه به قواعد عمومی دستور موقت و نیز با عنایت به اهداف آن؛ امکان اجرا و شناسایی دستور موقت وجود دارد. همچنین پاره ای ضمانت اجراهای مستقیم و غیرمستقیم مانند مراجعه به دادگاه برای اجرایی کردن دستور موقت وجود دارد. موضوع مقاله حاضر ضمن اشاره به برخی از ویژگی های دستور موقت و پیش دستور، بحث در باب شناسایی و اجرای این دستورات است.

فقه سیاسی شیعی در ایران اسلامی متناسب با شرایط متفاوت زمانی و تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی همواره در حال تغییر بوده است. این تغییرات در آرای مجتهدین و علمای مختلف و نوع رویکرد آنان به ارتباط دین با سیاست و متغیرهای موثر بر آن در دوره های مختلف وجود داشته است. در دوره مشروطه به دلیل ورود نهاد پارلمان به ایران به دلیل تغییر در ساختار حکومت وتوزیع قدرت، فقه سیاسی نیز در مجتهدین اصولی مانند محمدحسن نائینی از نظر سیاسی وارد عرصه جدیدی تازه شد. عامل عقلانیت دینی در چارچوب اصولی گری در اندیشه سیاسی محمدحسن نائینی در چارچوب فقه سیاسی شیعی و بررسی آرا و نظریات وی در این زمینه در کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» موضوع اصلی این پژوهش است. همچنین نگارنده در این پژوهش عقلانیت دینی و نقش و جایگاه آن در فقه سیاسی نائینی را با روشی توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار داده و شاخص های آن در رابطه با لزوم تاسیس و ثبات نهاد پارلمان را تببین کرده است. هدف از این پژوهش رسیدن به فهم آرا و عقلانیت دینی مورد نظر نائینی در کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله متناسب با شرایط زمان و جامعه و استفاده از ادله عقلی و نقلی در کنار هم برای اثبات حقانیت پارلمان در پارادایم فقه سیاسی تشیع و تطبیق آن با آموزه های اسلامی است.

امروزه با توجه به مشخص شدن ابعاد اهمیت آب در زندگی، بحث پیرامون نقش آب در درمان بیماری ها مطرح شده است. بررسی ها نشان می دهد که علم آب درمانی از دیرباز مورد توجه بوده است. گرمابه های تاریخی و اصول طراحی آن ها بر اساس نیاز بدن انسان و استفاده از طب سنتی در آنها، نشان دهنده نمونه ای از به کارگیری این علم در بهبود بیماری ها بوده است. امروزه نیز با روی آوردن به اصول پزشکی بیش از پیش بر اهمیت این موضوع تاکید شده و به واسطه این اهمیت، طراحی مراکز آب درمانی بر اساس اصول معماری گرمابه های تاریخی یکی از راهکارهای موثر بر استفاده از طب سنتی در درمان بیماری ها است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که رابطه میان حمام های ایرانی و اصول طب سنتی کدامند و اینکه آیا استفاده از اصول حمام های سنتی در جهت حفظ سلامت و درمان بیماری ها می تواند راهگشا باشد؟ از این رو به لحاظ بررسی حمام های ایرانی و تلفیق آن با مباحث آب درمانی و طب سنتی واجد اهمیت و تمایز است. بدین منظور در مقاله حاضر سعی بر آن است تا با روش تحلیلی- توصیفی و با استناد به مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی به روش های طب سنتی و آب درمانی با هدف معرفی بعد درمانی حمام ها پرداخته شود تا هرچه بیشتر این گنجینه ارزشمند معماری ایرانی معرفی گردد. نتایج حاصله نشان می دهد که با توجه به تاثیر طب سنتی در سلسله مراتب و اصول معماری گرمابه ها می توان از این اصول در طراحی مراکز آب درمانی امروزی به جهت درمان بهتر برخی بیماری ها استفاده کرد.

نسب به وسیله رابطه خونی طفل با پدر و مادر تحقق پیدا می کند و آثار نسب شرعی عبارتند از حرمت نکاح، حضانت، تربیت، ولایت قهری، الزام به انفاق و توارث. اثبات نسب مادری ساده تر از اثبات نسب پدری است زیرا دوران بارداری و زایمان به راحتی قابل انکار نیست و طبق قانون ظرف 15 روز پس از تولد نوزاد، باید به دنیا آمدن او در یکی از حوزه های ثبت احوال اعلام و برای وی شناسنامه گرفته شود.
اما اثبات نسب پدری با توجه به آزادی مردان در امر ازدواج موقت با دشواری هایی فراوان همراه است؛ هر چند امروزه با پیشرفت علم و انجام آزمایشات مختلف، اثبات نسب ساده تر شده است اما به دلیل گرانی و در دسترس نبودن این آزمایشات اثبات نسب پدری همچنان دشواری هایی به همراه دارد.
در این مقاله اثبات نسب در حقوق ایران و مصر مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گردید از آنجایی که حقوق مصر همانند حقوق ایران مبتنی بر فقه اسلام است در خصوص اثبات نسب احکام تقریبا یکسانی دارد، مگر در مواردی که به بیان آنها خواهیم پرداخت.

مجازات های سالب حیات از دیرباز شدیدترین نوع مجازات بشمار می آمده است، این مجازات ها برای جرایمی که از دیدگاه قانونگذاران خطرناک و غیر قابل چشم پوشی بود، مقرر می گشت. در طول زمان هر یک از این مجازات ها در اقصی نقاط جهان هستی به شیوه ای اجرا می شده است، با پیشرفت علم بشر و امکان انتفاع از اعضای بدن انسان این نظریه تقویت شد تا اجرای مجازات به گونه ای باشد که از لحاظ علمی بتواند نیازهای بشر را تامین نماید، ازاین رو بحث اجرای مجازات قصاص نفس یا اعدام با برداشتن اعضای بدن جانی در اتاق عمل و در نتیجه سلب حیات او در عالم بیهوشی مطرح می شود، در این راستا توجه به متون فقهی و آیات و روایات و همچنین بررسی حقوقی موضوع حائز اهمیت است. توجه به اهداف مجازات ها، اجرای قصاص نفس و اعدام به عنوان یک مجازات با تمام خصایص آن از نکاتی است که امکان اجرای چنین روشی را باچالش مواج می سازد، در ادامه با تفصیل مطالب به امکان اجرای مشروط این طریقه با مداقه در متون فقهی و قوانین فعلی دست می یابیم.