فصلنامه طب و تزکیه
سال نهم شماره 1 (پیاپی 36، بهار 1379)

انا مدینه العلم و علی بابها و من اراد المدینه و الحکمه فلیاتها من بابها رسول اکرم (ص)به جرات می توان گفت که در هیچیک از ادیان الهی و مکاتب آسمانی به اندازه ای که در دین مبین اسلام بر اهمیت علم و علم اندوزی و هم چنین احترام و تکریم دانشجویان و دانشمندان تاکید گردیده، سفارش نشده است. در آیات الهی، کلام حضرت ختمی مرتبت (ص)، سخنان ائمه اطهار و پیشوایان مسلمین مکررا در باب علم و دانش و دانشمندان و دانش پژوه سخن رفته است. اما کلام و فرمایشات حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب در این خصوص اهمیت و برجستگی خاصی دارد.
اعلام سال جاری بعنوان سال حضرت امیر (ع) فرصت مناسبی است تا تتبعی داشته باشیم در فرمایشات گهربار آن حضرت در خصوص علم و دانش، تعلیم و تعلم، ارزش، اهمیت و کاربرد علم، مقام و منزلت دانشمندان و دانش پژوهان، آفات علم، برترین علوم و...
به امید آنکه با سرمشق قرار دادن این کلام نورانی رهروانی راستین برای مکتب والای اسلام باشیم.
انشا اله

تغییرات بوجود آمده در تکنولوژی اطلاعات شرایطی را فراهم آورده است که به موجب آن امکان دسترسی به اطلاعات روز آمد بدون ممانعت مکانی و یا زمانی ممکن می باشد. این امر که پاسخی است منطقی بر روند روزافزون نیازهای اطلاعاتی کاربران، نگرش های جدیدی را در عرضه اطلاعات فراهم کرده است که از آن جمله تغییر وضعیت کتابخانه ها از قالب سنتی به شکل نوین با عنوان مراکز عرضه اطلاعات می باشد.
در این گونه مراکز انواع منابع علمی مرتبط با موضوع (چاپی و غیرچاپی) امکانات سمعی و بصری، فن آوری های رایانه ای اعم از سخت افزاری و نرم افزاری و امکانات ارتباطی، خدماتی را به کاربران در اشکال مختلف در محل مرکز و از راه دور ارایه می نمایند. هدف از تهیه و تدوین مقاله حاضر با عنوان کاربرد تکنولوژی در عرضه اطلاعات علمی – پزشکی بیان تحقیقات کاربردی و آشنایی با مفاهیمی است که در زمینه فوق انجام شده است.

این مطالعه بصورت یک بررسی گذشته نگر انجام شده است و جهت انجام آن پرونده های بیماران دچار ضایعات عروقی اندام تحتانی ناشی از تروما که در بیمارستان شهدای تجریش (72-69) و بیمارستان سینا (77-72) بستری بوده اند، مورد بررسی قرار گرفته است.
57 بیمار تحت عنوان ترومای عروقی حاد و 6 بیمار به طور جداگانه تحت عنوان عوارض همراه ترومای عروقی مورد مطالعه قرار گرفته اند. در حدود نیمی از بیماران دچار ترومای عروقی حاد، در محدوده سنی 29-15 سال بوده و مردان 10 برابر بیشتر از زنان در معرض تروما بوده اند. 63% بیماران دچار ترومای بلانت بوده و شایعترین حادثه منجر به تروما تصادفات و حوادث رانندگی بوده است (45.5%). 26% بیماران در موقع پذیرش دچار شوک هموراژیک بوده اند. 72% بیماران دچار ایسکمی طولانی (بیشتر از 6 ساعت) و 55% دچار ایسکمی نسبی بوده اند. در ترومای شریانی اندام تحتانی در 56% موارد ضایعه وریدی همزمان وجود داشته است. در 33% بیماران آسیب عصبی اولیه، در 53% آسیب استخوانی، در 63% آسیب عضلانی و در 76% آسیب پوستی وجود داشته است.
1.3 بیماران در بدو ورود دچار سندرم کمپارتمنت بوده اند. در مجموع برای 44% بیماران فاشیوتومی (پروفیلاکتیک یا درمانی) انجام شده است.
شایعترین درمان انجام شده در ضایعات شریانی interposition graft (37 ٪) و در ضایعات وریدی لیگاتور و interposition graft (هر کدام در حدود 33%) بوده است.
شدت ایسکمی، شوک، سندرم کمپارتمنت و وجود آسیب عصبی یا استخوانی با استخوانی با out come بیماران در ارتباط بوده، اما وجود آسیب شناسی عضلانی یا پوستی با out come بیماران در ارتباط نبوده است.
Out come نهایی بیماران عبارت بودند از: 58.5% بهبودی کامل، 13% سکل عصبی یا استخوانی یا عضلانی، 19% آمپوتاسیون (اولیه و ثانویه) و 9.5% مرگ.

از آنجا که بیماری های عروق کرونر یکی از شایعترین اختلالات قلبی عروقی می باشد، سالانه هزاران بیمار مبتلا به ضایعه کرونری تحت عمل سنداژ قلبی (کاتتریسم) قرار می گیرند.
مطالعات اولیه نشان می دهد که حدود 88% از مددجویان مورد نظر درجات قابل توجهی از اضطراب را دار بوده بطوریکه درصدی از بیماران قبل از انجام سنداژ قلبی به حدی دچار اضطراب می شوند که کاتتریسم انجام نمی گردید بهمین منظور پژوهشی نیمه تجربی برای بررسی تاثیر آموزش در کاهش اضطراب بیمارانیکه تحت عمل کاتتریسم قرار می گیرند، در بیمارستان قلب شهید رجایی تهران صورت پذیرفت.
در این بررسی 152 نمونه بطور تصادفی در دو گروه (76 نفر گروه آزمون و 76 نفر گروه شاهد) انتخاب و شدت اضطراب آنها با تست استاندارد SCI 90 اندازه گیری شد بعد از انجام پروتکل آموزشی در گروه آزمون میزان اضطراب تا 80% نسبت به گروه شاهد کاهش یافت (P<0.001).

این پژوهش با هدف بررسی عوامل همه گیر شناسی ضایعات پیش سرطانی و سرطانی دهانه رحم و تعیین شیوع هر یک از آنها بر روی 103 بیمار از طریق تکمیل پرسشنامه بصورت حضوری و بررسی نایج آزمایشات سلول شناسی و آسیب شناسی و معاینات زنان و زایمان و در نهایت تجزیه و تحلیل یافته ها، صورت گرفته است. 81.5% آنها بی سواد و یا در حد ابتدایی با سواد بودند. 91.2% مبتلایان در سن زیر 20 سالگی ازدواج نموده بودند. 15.5% مبتلایان بیش از یکبار ازدواج کرده بودند و هیچکدام ازدواج نکرده نبودند. تمامی همسران مبتلایان قبل از ازدواج با آنها ختنه شده بودند. متوسط دفعات حاملگی 6.2 مرتبه بود که در مقایسه با جمعیت زنان کشور 1.2 مرتبه بیشتر بود. 15% همسران بیماریان شغل رانندگی داشتند که در مقایسه با آمار مشاغل جمعیت مردان کشور که حدود 8% از مردان در امور حمل و نقل اشتغال دارند اختلاف واضحی را نشان می دهد. 14.5% افراد مبتلا سابقه مصرف دخانیات را داشتند که با توجه به شیوع مصرف دخانیات در جمعیت روستایی 8.7% و جمعیت شهری 5% می باشد شیوع بالاتری را نشان میدهد. شیوع دیابت در بیماران مورد مطالعه 9.7% بود که 5.7 تا 7.7 بیشتر از شیوع دیابت در جمعیت زنان کشور است. 47% بیماران سابقه مصرف قرصهای پیشگیری از بارداری (OCP) با متوسط مدت مصرف 7.6 سال داشتند که در مقایسه با درصد مصرف OCP در زنان شهری و روستایی کشور به ترتیب 19.74% و 26.75% بالاتر می باشد. بنابراین با توجه به نتایج به نظر می رسد عوامل همه گیر شناسی در افراد مورد مطالعه بجز در مورد عامل ختنه مردان مشابه سایر نقاط جهان می باشد و تنها از نظر شیوع این عوامل تفاوت وجود دارد.

این پژوهش یک مطالعه توصیفی – مقطعی است و روش نمونه گیری در روستا تصادفی خوشه ایو در شهر غیر تصادفی می باشد که به منظور بررسی میزان آگاهی خانواده های ساکن روستاها و شهر همدان نسبت به بیماری تب مالت صورت گرفته است. واحد مورد پژوهش: خانواده های ساکن روستاهای و شهر همدان می باشند و تعداد نمونه در این پژوهش 600 خانوار روستایی و 600 خانوار شهری می باشد. ابزار گردآوری پرسشنامه بوده که از دو قسمت تشکیل گردیده است. قسمت اول شامل سوالات زمینه ای 4 سوال و قسمت دوم سوالات مربوط به میزان آگاهی از بیماری تب مالت و مشتمل بر 28 سوال بوده است. روش تجزیه و تحلیل داده ها آمار توصیفی – استنباطی بوده و یافته های حاصل در ارتباط با هدف کلی این پژوهش نشان داد که در روستا 56.8 درصد واحدهای مورد پژوهش دارای آگاهی خوب و 43.2 درصد آگاهی ضعیف بوده اند و در شهر 61.4% واحدها دارای آگاهی خوب 38.6% دارای آگاهی ضعیف بوده اند. بیشترین آگاهی واحدهای مورد پژوهش در روستا به میزان 74.7 درصد از طرق انتقال بیماری بوده است. در حالی که در شهر بیشترین آگاهی به میزان 61.6% از منابع پیشگیری از بیماری بود. بیشترین منابع کسب اطلاعات مردم در روستا از پرسنل بهداشتی – درمانی (44.3 درصد) و رادیو تلویزیون (41 درصد) بوده است و در شهر بیشترین منبع اطلاعات رادیو تلویزیون مجله و کتاب بود. در روستا بین منبع کسب اطلاعات و آگاهی افراد ارتباط معنی داری وجود داشته است P=0.002، df=2، P=0.002 X2=14.07، X2=14.07, df=2 و همچنین میزان آگاهی و میزان تحصیلات، نوع شغل، جنس، سن ارتباط معنی داری وجود نداشته است. در شهر، بین میزان آگاهی و سن (p=0.006) و میزان آگاهی و جنس (P=0.002) و تحصیلات و میزان آگاهی با (P=0.001) رابطه معنی داری وجود داشت و بین میزان آگاهی و شغل رابطه معنی داری وجود نداشت.

با وجود پیشرفتهای زیاد در دهه اخیر در مورد تدابیر و روش های تسکین درد، تحقیقات نشان می دهند که هنوز اغلب بیماران در بخش های جراحی درد شدیدی را متحمل می شوند. موانع متعددی در تسکین درد بیماران وجود دارد. این مطالعه به منظور بررسی تعیین با اهمیت ترین موانع تسکین درد از دیدگاه بیماران و پرستاران در بخشهای جراحی مراکز درمانی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام گرفته است. در این مطالعه توصیفی با استفاده از دو پرسشنامه کتبی جداگانه از کلیه پرستاران شاغل (40 نفر) در بخشهای جراحی و 62 نفر بیمار که بطریق سهمیه از بخش های جراحی انتخاب شده بود، اطلاعات جمع آوری گردید.
نتایج تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد، با اهمیت ترین سه مانع اول از نظر پرستاران کمبود داروهای ضد درد (X=4.02)، نبود معیار مناسب جهت تخمین شدت درد (X=3.87) وجود محدودیت در مصرف داروهای مخدر (X=3.42) می باشد. از نظر بیماران با اهمیت ترین موانع تسکین درد، نداشتن پول کافی برای خرید مسکن (X=3.74)، کمبود داروهای ضد درد (X=3.42)، توجه نکردن پزشک به درد بیمار (X=3.14) ذکر شده است. جهت بررسی اتفاق نظر بین دو دیدگاه از آزمون آماری یو – مان – ویتنی استفاده شد و نشان داد که با احتمال 95 درصد و X=0.05 بین دو دیدگاه در مورد شدت اهمیت موانع تسکین درد اتفاق نظر وجود ندارد.

در این مطالعه اپیدمیولوژیکی، میزان بروز و الگوی همه گیری شناسی مرگ ناشی از حوادث غیر عمدی در 13 استان کشور و بر روی حدود 5 میلیون کودک روستایی در سال 1374 اندازه گیری شد. اطلاعات با استفاده از پرسشنامه ای که برای 6267 خانه بهداشت فرستاده و توسط بهورزان تکمیل شد، جمع آوری گردید. میزان مرگ خام در کودکان مذکور 4.33 در هزار و تعداد مرگ های ناشی از حوادث غیر عمدی 1832 (16.6 درصد کل مرگ ها) مورد بود. مرگ ناشی از این حوادث در پسرها بیشتر از دخترها بود (43.7 در مقابل 31.2 درصد هزار) و کودکان کمتر از یکسال بالاترین میزان های این گونه مرگ ها را داشتند (11.47 درصد هزار). سه علت اولی این مرگ عبارت از حوادث ترافیکی (37.5 درصد)، غرق شدگی (17.9 درصد) و سوختگی (12.1 درصد) بودند. در طی دو دهه گذشته در ایران مرگ های کودکان در اثر بیماری های عفونی کاهش چشمگیری داشته است، لکن در حال حاضر سهم بزرگی از مرگ های کودکان روستایی به دلیل حوادث غیرعمدی می باشد. از آنجا که تمامی گروه های سنی کودکان و هر دو جنس قربانیان این گونه حوادث هستند و اغلب حوادث قابل پیشگیری می باشند، پیشگیری از حوادث در کودکان می بایست به عنوان یک اولویت بهداشتی در نظام ارایه خدمات بهداشتی درمانی کشور مورد توجه قرار بگیرد.

این پژوهش شامل دو قسمت است:در قسمت اول پژوهش، قوانین مربوط به حقوق بیمار در ایران با منشور حقوق بیمار (از نظر انجمن بیمارستانهای آمریکا AHA، اتحادیه آزادی های مدنی آمریکا ACLU و انجمن ملی پرستاری NLN که از طرف بسیاری از کشورها پذیرفته و قوانینی در این رابطه تصویب شده است) مقایسه شده است.
در طی بررسی، پژوهشگر به این نتیجه رسید که در قوانین ایران مجموعه منسجمی تحت عنوان «مجموعه حقوق بیمار» وجود ندارد، ولی در قسمتهای مختلف قوانین و مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، قوانینی در مورد مراقبت، رازداری، رد درمان، رضایت، مشاوره، فوریتهای پزشکی و صورتحساب هزینه خدمات درمانی در نظر گرفته شده است. تعداد این قوانین در مورد فوریتهای پزشکی زیاد بوده و بر حق بیمار برای مراقبت سریع تاکید می کند. در مورد رازداری نیز، قوانین صریحا به حق بیمار اشاره می کنند ولی به نظر می رسد فاقد جزییات لازم باشند. قوانینی که در مورد رضایت وضع شده است «رضایت آگاهانه» را در بر نمی گیرد. در مورد حق رد درمان، مشاوره، مراقبت محترمانه و صورتحساب هزینه خدمات درمانی، قوانین واضحی که دقیقا به حق بیمار اشاره کند یافت نشد ولی قوانین مرتبط در این باره وضعی شده که به نظر می رسد فاقد جزییات لازم باشند. در مورد حقوق دیگری که در منشور حقوق برای بیماران در نظر گرفته شده مانند حق انتخاب روش درمانی، حق آگاهی از اهداف و عوارض درمانهای آزمایشی، حق آگاهی از هدف و علت انتقال به مرکز درمانی دیگر، حق اطلاع از مندرجات پرونده پزشکی خود، حق آگاهی از نام و تخصص پزشک معالج، حق آگاهی از آموزشی بودن مرکز درمانی، حق آگاهی از نام و تخصص کلیه دست اندرکاران مراقبت، حق بیماران که با زبان محلی آشنا نیستند برای استفاده از مترجم، حق اطلاع از زمان ترخیص و آموزش مراقبتهای بعد از ترخیص، پژوهشگر در مجموع قوانین و مراقبت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به قانون خاصی برخورد ننمود. در مجموع به نظر می رسد در قوانین ایران جای «مجموعه حقوق قانونی بیمار» خالی باشد.
در قسمت دوم پژوهش، پژوهشگر به منظور نظرسنجی از پزشکان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی استان فارس (شیراز) در مورد حقوق بیمار، پرسشنامه ای حاوی 35 سوال را در اختیار نمونه 67 نفری مرکب از 40 پزشک متخصص و فوق تخصص و 27 پزشک عمومی گذاشت و به این نتیجه رسید که به جز حق بیمار برای مطالعه پرونده پزشکی خود، حق انتخاب روش درمانی از بین روش های موجود و نیز لزوم بکارگیری مترجم توسط مرکز درمانی به منظور برقراری ارتباط موثر با بیمارانی که با زبان محلی آشنا نیستند، بقیه موارد حقوق بیمار مورد تایید پزشکان تحت مطالعه می باشد. ضمن اینکه شرکت کنندگان در این نظرسنجی بر لزوم تصویب مجموعه حقوق بیمار در ایران تاکید کرده اند.

از آنجا که بیماری های عروق کرونر یکی از شایعترین اختلالات قلبی عروقی می باشد، سالانه هزاران بیمار مبتلا به ضایعه کرونری تحت عمل سنداژ قلبی (کاتتریسم) قرار می گیرند.
مطالعات اولیه نشان می دهد که حدود 88% از مددجویان مورد نظر درجات قابل توجهی از اضطراب را دار بوده بطوریکه درصدی از بیماران قبل از انجام سنداژ قلبی به حدی دچار اضطراب می شوند که کاتتریسم انجام نمی گردید بهمین منظور پژوهشی نیمه تجربی برای بررسی تاثیر آموزش در کاهش اضطراب بیمارانیکه تحت عمل کاتتریسم قرار می گیرند، در بیمارستان قلب شهید رجایی تهران صورت پذیرفت.
در این بررسی 152 نمونه بطور تصادفی در دو گروه (76 نفر گروه آزمون و 76 نفر گروه شاهد) انتخاب و شدت اضطراب آنها با تست استاندارد SCI 90 اندازه گیری شد بعد از انجام پروتکل آموزشی در گروه آزمون میزان اضطراب تا 80% نسبت به گروه شاهد کاهش یافت (P<0.001).

فارماکوتراپی احیا در کودکان پیوسته در حال تغییر تکامل بوده و همچنان سیر تکاملی خود را طی می نماید. نتایج اسف باری که از ایست قلبی تنفسی حادث گشته نمایانگر اختلالات برگشت ناپذیر نورولوژیک در اطفالی بوده اند که پس از احیا، حیات کوتاه مدتی داشته اند.
بر طبق دستورالعمل های سال 1998 در کمیته های مشورتی فوریتهای قلبی که توسط انجمن قلب و آکادمی اطفال هدایت گردید، پیشگیری از سیر زنجیری وار بحرانهایی که منجر به ایست قلبی می شود، ارزش و اهمیت پیدا کرد.

هپاتیت خود ایمنی تا دهه 1950 ناشناخته بود. اولین مورد بیماری در سال 1951 در یک خانم جوان مبتلا به سیروز همراه با ارتشاح سلولهای پلاسماسل در کبد، هیپوگاماگلوبولینمی، تب با علت نامعلوم، آکنه و ظاهر کوشینگوئید، آرترالژی و آمنوره شرح داده شده است. سپس در سال 1953 واژه هپاتیت مزمن فعال برای این بیماری معرفی شد و پس از آن در سال 1956 به دلیل مشاهده سلول لوپوس اریتماتوس (LE) واژه هپاتیت لوپوئید به کار رفت. بالاخره در سال 1992 «انجمن بین المللی هپاتیت اتوایمیون» واژه «هپاتیت خود ایمنی» را برای این بیماری معرفی کرد. این بیماری را باید از سایر بیماری های کبدی افتراق داد، زیرا که با توجه به پاسخ مناسب به داروهای ضد التهابی و مهار کننده سیستم ایمنی باید هر چه زودتر بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داده و تحت درمان قرار داد و تنها در این شرایط می توان امید به افزایش میزان بقا، بهبود شرایط زندگی و به تاخیر انداختن زمان نیاز به پیوند کبد و در برخی موارد بهبودی قطعی داشت. افتراق این بیماری از سیروز صفراوی اولیه (PBC، کلانژیت اسکلروزان اولیه (PSC) و هپاتیت های ویرال مزمن بر اساس یافته های بالینی، آزمایشگاهی و هیستولوژیک و ایمونولوژیک در اکثر موارد میسر است.