فهرست مطالب

نشریه طبیعت ایران
سال سوم شماره 4 (پیاپی 11، مهر و آبان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/08/21
  • تعداد عناوین: 19
|
  • سخن مدیر مسئول
  • عادل جلیلی صفحه 3
    هر روز خشک شدن فلان دریاچه، هامون و تالاب از طریق رسانه ها به گوش می رسد. از شنیدن این خبرها، ما چه برداشتی باید داشته باشیم و چه سوالاتی در ذهن ما نقش خواهد بست؟! اصلا حقابه محیط های طبیعی چیست و عدم توجه به این حقابه چه تبعاتی دارد؟! و چگونه می توان این پدیده محیط زیستی را مدیریت کرد. رویشگاه های ماندابی شامل دریاچه ها، رودخانه ها، چشمه سارها، جویبارها، آبشارها، جنگل ها و چمن زارهای ماندابی هستند که در هر سرزمین با حضور دائمی آب در آن رویشگاه ها بوجود می آیند. این رویشگاه ها بخشی از زنجیره طبیعی هیدرولوژیک آن سرزمین هستند که تحت تاثیر بارندگی و وجود منابع و مخازن آبی زیرزمینی تبلور پیدا می کنند. بنابراین تغییر اقلیم و مدیریت ناپایدار انسان تاثیر مستقیم در آورد آبی این رویشگاه ها دارد.
  • دیدگاه ها
  • مصطفی جعفری صفحات 6-12
    بطور مسلم علت تغییر اقلیم به سبب رفتارهای بشر بشر می باشد، که بخشی از یک چالش وسیع تر و بنیادی تر می باشد، چالشی که بر اصل پایداری بر روی کره زمین تاکید می کند. ما می دانیم کدامیک از اقدامات بشر دلیل ریشه ای در تمرکز و انتشار گاز های گلخانه ای می باشد و اینکه، با توجه به محدویت زمانی که داریم، اتخاذ چه تصمیماتی باعث پرهیز از وقوع فجایع مصیبت بار مرتبط با تغییرات اقلیمی می شود. تبعات حاصل از انتخاب کنونی و تصمیمات ما در سطوح فردی و مجموعه ای، تغییر اقلیم را موضوعی مرتبط با مفهوم عدالت می نماید (Elliott and Cook, 2016).
    در این نوشتار کوتاه نویسنده سعی دارد تا چگونگی ارتباط دستیابی به توسعه را با ملاحظات اخلاقی و در نظر گرفتن اهداف تغییرات اقلیمی مورد بررسی قرار دهد. در انتها نیز کوشش شده تا با جمعبندی نظرات در قالب ارائه "تئوری اخلاق در توسعه پایدار با رویکرد تغییر اقلیم" بتوان نظرات خوانندگان گرامی را دریافت کرده تا بر مبنای خرد جمعی توان نسبی خود را نسبت به تدوین استراتژی پایدار در مواجهه با تغییرات اقلیم افزایش دهیم.
  • مهدی زند بصیری* ، مهدی پورهاشمی صفحات 14-18
    همان طور که در بخش های اول و دوم تشریح شد، دانش های سنتی مرتبط با جنگل (TFRK) دارای جایگاه ویژه ای نسبت به سیستم های دانش علمی جنگل داری هستند. یکی از موضوعات اصلی در سیستم های دانش، روش تحقیق و گردآوری داده ها است. به همین منظور در این نوشتار سعی خواهد شد مجموعه روش های بررسی و گردآوری داده ها در TFRK معرفی و نقاط قوت و ضعف آن ها بررسی شود.
    1- مشاهده مشارکتی (Participant observation)مشاهده (Observation) از روش های قدیمی اطلاعات در مسائل اجتماعی است. مشاهده، روشی از جمع آوری اطلاعات است که دیدن را به عنوان ابزار اصلی مورد استفاده قرار می دهد. مشاهده ها، در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته مشاهده مشارکتی و مشاهده بدون مشارکت مشاهده کننده (Non-Participant observation) تقسیم بندی می شوند (سنجابی، 1390). مشاهده های بدون مشارکت شرکت کننده یعنی مشاهده هایی که تنها مشاهده انجام شده و پژوهشگر از بیرون به سیستم نگاه می کند. به عنوان نمونه، حضور در جنگل و مشاهده فعالیت ها می تواند چنین مشاهده ای باشد. مشاهده مشارکتی یک تعامل بدون ساختار (Unstructured interactive) برای مطالعه مردم محلی و فعالیت های آن ها است. منظور از تعامل بدون ساختار، نبود نظام و قاعده تدوین شده بین پژوهشگر و جامعه محلی در این روش است. پژوهشگر تلاش می کند پیرو فعالیت های یک یا چند نفر از جامعه محلی، همراه آن ها باشد و سعی می کند قسمتی از کارها را با هدف کمک به آن ها انجام دهد. به عنوان مثال، گله را همراه چوپانان به زمین های قابل چرا هدایت می کند یا در برداشت محصول های غیرچوبی با آن ها مشارکت می کند. نکته قابل توجه این است که اگرچه این روش بدون ساختار است، اما پژوهشگر برخی کنترل ها را در روش تحقیق انجام می دهد. به عنوان نمونه، تلاش می کند پرسش هایی را که پیش از پژوهش برای منطقه و فعالیت های مردم تهیه کرده، در خلال پژوهش از مردم بپرسد یا در حین انجام عملیات و در پایان هر روز کاری، تناوب عملیات های مختلف را بررسی و ابهامات خود را در روزهای بعد از مردم بپرسد…
  • محمد فیاض صفحات 20-24
    برنامه های پنج ساله با هدف و تحت عنوان برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران هر پنج سال توسط دولت به صورت لایحه به مجلس شورای اسلامی تقدیم و مجلس بعد از بررسی و عندالزوم تصحیح و تکمیل آن را تایید و بعد از تایید شورای نگهبان برای اجرا به دولت ابلاغ می گردد. منطق انتظار از برنامه های پنج ساله، توسعه و پیشرفت کشور در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
    تاکنون شش برنامه توسعه به شرح فوق تصویب و ابلاغ شده است که پنج برنامه آن خاتمه یافته و برنامه ششم در اولین سال اجرا قرار داد. در بخشهایی از این برنامه تحقیقات مورد توجه قرار گرفته است. بامرور آنچه در برنامه های یاد شده از تحقیقات مطرح شده است، این نگارش موضوع را ارزیابی و قابلیت آن را برای به خدمت گرفتن ظرفیت عظیم نیروی انسانی متخصص و امکانات جهت تحقق اهداف توسعه کشور مورد کنکاش قرار داده است.
  • نامه های علمی
  • فاطمه درگاهیان ، سمانه رضوی زاده، سکینه لطفی نسب اصل صفحات 26-33
    احداث بندهای خاکی محدوده آبریز رامهرمز و شادگان دو نقش تخریبی داشتند؛ در خشکسالی ها باعث تشکیل منابع بالقوه جدید تولید گرد و غبار، و در ترسالی های با ممانعت از ورود سیلاب های فصلی به محدوده کانون گردو غبار جنوب و جنوب شرق اهواز، باعث فعال شدن آن شدند. در این مطالعه با توجه به توزیع شبکه هیدرولوژی، محدوده های مطالعاتی که در آن بندهای خاکی بر روی آبراهه های فصلی منتهی به کانون گردو غبار جنوب و جنوب شرق اهواز احداث شده بود، شناسایی و انتخاب شدند. به منظور بررسی اثرات بندهای خاکی برآورد رودخانه های مذکور از آمار بلند مدت ایستگاه هیدرومتری و بارانسنجی موجود در محدوده حوزه رامهرمز استفاده شد؛ بدین منظور روند خطی و شیب تغییرات و معنی داری و نقاط جهش بارش و دبی با استفاده از آزمون گرافیکی من کندال برآورد شد. با توجه به عدم دسترسی به اطلاعات در محدوده مطالعاتی شادگان، موقعیت بندهای خاکی واقع بر روی آبراه های فصلی شمال شرق کانون گردو غبار، از طریق گوگل ارث شناسایی و سال احداث آنها از طریق تصاویرماهواره ای لندست در ماه ژانویه استخراج شد. به علت تعدد و کوچک مقیاس بودن بندها تغییرات سطح آب آنها با استفاده از تفسیر بصری تصاویر ماهواره ای لندست 5، 7و 8 تجزیه و تحلیل آن در محیط نرم افزار Arc GISانجام شد. بر اساس شاخص خشکسالی SPI سال های رخداد خشکسالی و ترسالی در منطقه مورد مطالعه شناسایی شد؛ نتایج نشان داد روند خطی سری زمانی دبی و بارش هر دو کاهشی بوده اما شیب روند تغییرات در سری زمانی داده های دبی بیشتر و معنی دار بوده است. برخی از بندها بویژه در محدوده رامهرمز تخریب و از رسوبات پر شده است و در سایر بندها تغییرات میزان سطح آب جمع شده در پشت، آنها از وقوع رخداد خشک سالی و ترسالی تبعیت می کند بطوریکه مساحت پهنه آبی در ژانویه 2016 به عنوان یک سال تر در 21 بند خاکی واقع در شمال شرق کانون معادل تقریبا 170 هکتار و در ژانویه 2017 بعنوان یک سال خشک معادل تقریبا 21 هکتاربود. که می تواند پتانسیل خوبی برای مهار ریزگرد در همین کانون باشد. ارتباط بین فراوانی رخداد گردو غبار با منشاء داخلی با فراوانی تجمعی احداث بندهای خاکی نشان داد که افزایش تعداد بندهای خاکی در این دو محدوده می تواند یکی از عوامل موثر بر فعال شدن کانون گرد و غبار جنوب شرق اهواز باشد.
    کلیدواژگان: بندهای خاکی، کانون گردو غبار جنوب و جنوب شرق اهواز، تصاویر ماهواره ای
  • خلیل کریم زاده* ، میثم انصاری، محمدحسین لباسچی، محمد بختیاری رمضانی، بهلول عباس زاده صفحات 34-39
    افزایش جمعیت، توسعه صنعت، پایین بودن کارایی مصرف آب و کاهش نزولات جوی سبب برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی گردیده است. برنامه ریزی برای تغییر الگوی مصرف آب در همه ابعاد خانگی، صنعت و کشاورزی اهمیت روزافزون پیدا نموده است. از راه های کاربردی مقابله در بخش کشاورزی، استفاده از گیاهان متحمل به خشکی، گیاهانی با نیاز آبی کم و با کارایی بالای مصرف آب می باشد. همچنین برای افزایش ذخیره نزولات جوی و جلوگیری از خروج نزولات از حوضه آبریز خود بصورت روان آب می توان از گیاهان چندساله استفاده نمود که از تخریب اراضی، فرسایش آبی، بادی و سیلاب نیز جلوگیری خواهد کرد. زعفران (Crocus sativus L.) با نیاز آبی بسیار کم، دوره خواب در زمان گرما (از اواخر بهار تا اوایل پاییز) و سازگاری با شرایط اقلیمی منطقه، گیاهی مناسب برای کشت در منطقه دماوند می باشد. در بررسی ها مشخص شد از کشت حدود 7/2 تن بنه در هکتار حدود 600 گرم کلاله خشک در سال اول و 870 گرم در سال دوم بدست می آید. بیشترین محصول زعفران از سال سوم به بعد حاصل می شود. با توجه به کمبود منابع آبی، دیم کاری و کاشت گیاهان با نیاز آبی کم می تواند به عنوان راهکاری مناسب جهت حفظ اراضی کشاورزی، جلوگیری از فرسایش خاک و کاهش مهاجرت زارعین به کار رود.
    کلیدواژگان: زعفران، دیم، عملکرد، دماوند
  • محمد هادی راد* صفحات 40-47
    به دلیل عدم توجه به نیازهای اکولوژیکی گونه های جنگلی در مناطق خشک و نیمه خشک، به ویژه نیاز آبی یا تبخیر و تعرق آنها، اغلب پروژه های جنگل کاری در این مناطق از پایداری مطلوبی برخوردار نبوده و دستیابی به اهداف تعیین شده به خوبی محقق نمی گردد. با افزایش سن گیاهان، نیاز آبی آنها افزایش یافته و در بسیاری از موارد رقابت در بین پایه ها برای تامین نیاز رطوبتی تشدید می گردد. بررسی ها نشان می دهد که اغلب گونه های جنگلی در این مناطق از تبخیر و تعرق پایین تری نسبت به تبخیر و تعرق بالقوه برخوردار بوده و به عبارتی دارای ضرایب گیاهی کمی هستند. آنها می توانند با سازوکارهای مختلف مورفولوژیک، فیزیولوژیک، بیوشیمیایی و اکوفیزیولوژیکی با تنش خشکی مقابله و یا از منابع آب در دسترس استفاده نموده، ضمن بهبود تابع تولید، کارایی مصرف آب را نیز بهبود بخشند. برای اندازه گیری تبخیر و تعرق روزانه و محاسبه ظرایب گیاهی این گیاهان از روش های مستقیم و یا لایسیمتری و روش های غیر مستقیم و یا محاسباتی استفاده می گردد. در این مقاله نیاز آبی گیاهان تاغ، گز، آتریپلکس، اسکنبیل، پده، سنجد و چند گونه اکالیپتوس (, Eucalyptus camaldulensis, E. microtheca E. sarjentii, E. leucoxyloni, E, saligna وE. floktoya) که از طریق آزمایش های لایسیمتری بدست آمده، مورد توجه قرار گرفته است. در بین گونه های ذکر شده Eucalyptus camaldulensisبا 10 میلی متر بیشترین و اسکمبیل با 2/2 میلی متر کمترین نیاز آبی روزانه را به خود اختصاص داده اند.
    کلیدواژگان: تابع تولید، تبخیر و تعرق، جنگل کاری، ضریب گیاهی
  • مهدی پورهاشمی ، سیدکاظم بردبار، یحیی خداکرمی صفحات 48-56
    بذر بلوط هم در تجدید حیات جنگل های بلوط و هم در تغذیه وحوش نقش مهمی دارد. امروزه بنا به دلایل مختلف، فراوانی پایه های دانه زاد بلوط در جنگل های زاگرس بسیار کاهش یافته است. در این مقاله سعی شده است توان تولید بذر بلوط های بومی زاگرس (برودار، مازودار و وی ول) در یک بازه زمانی سه ساله (1388 تا 1390) در دشت ارژن فارس، داربادام استان کرمانشاه و روستای هلو شهرستان بانه استان کردستان ارزیابی شود. براساس نتایج، تولید بذر نوسان های زیادی بین گونه ها، پایه ها و سال های مختلف داشت. در سال 1389 بهترین شرایط بذردهی مشاهده شد. همچنین، در یک سال مشخص، در حالی که برخی پایه ها فاقد بذر بودند، برخی درختان تولید بذر قابل توجهی داشتند. درمجموع، به نظر می رسد بلوط های زاگرس به رغم مشکلات فراوان هنوز قادرند تولید بذر مناسبی داشته باشند، هرچند که عامل های متعدد محیطی و انسانی بر این توان تاثیر منفی گذاشته اند.
    کلیدواژگان: بلوط، تولید بذر، بذردهی، زاگرس
  • فاطمه احمدلو، رفعت الله قاسمی صفحات 58-69

    یکی از گزینه های رفع کمبود چوب در کشور، زراعت چوب با استفاده از گونه های سریع الرشد مانند صنوبر در مناطق مستعد کشور می باشد. در صورتی که پتانسیل تولید صنوبر به طور اصولی و منطبق بر شرایط اقتصادی– اجتماعی توسعه یابد و مورد بهره برداری قرار گیرد، نقش ارزنده ای در اقتصاد کشور و حل مسایل و مشکلات کارخانجات صنایع چوب و کاغذ ایفاء می نماید. امروزه محدودیت منابع آبی و نیاز قابل ملاحظه صنوبرکاری به منابع آبی در کنار مشکلاتی همچون بازگشت طولانی مدت سرمایه گذاری در این بخش، مشکل مدیریت و برنامه ریزی برای سطوح خرد و کوچک، مشکلات عرضه و فروش چوب و پایین بودن سطح مکانیزاسیون از مهمترین دلایل محدودیت صنوبرکاری در کشور است. در راستای توسعه و افزایش سطوح صنوبرکاری با زراعت چوب، پروژه های زیادی با اولویت آزمایش های سازگاری مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به نتایج عملکرد تولید چوب، برخی از کلن ها با متوسط تولید رویش حجمی سالانه 20 تا 40 مترمکعب چوب در هکتار با فرم مناسب کیفی تنه در نواحی غرب و شمال غرب کشور معرفی شدند. در این مقاله، کلن های آزمایش شده صنوبر که در ایستگاه های مختلف تحقیقاتی غرب و شمال غرب کشور و در قالب طرح های مختلف اجرا شده اند، مورد بحث قرار می گیرند.

    کلیدواژگان: زراعت چوب، صنوبر، سازگاری، عملکرد تولید چوب، مناطق مستعد صنوبرکاری
  • گفت و گو های چالشی
  • احمد رحمانی صفحات 70-81
    موضوع بحث گفت وگوی چالشی این شماره نشریه طبیعت ایران «استراحت جنگل؛ اقد ام های انجام شده ، چالش ها و راهکارها» است. موضوعی که موافقان و مخالفان متعدد ی د ارد. استراحت جنگل از آنجا نشات گرفته که کاهش سطح جنگل های هیرکانی شمال کشور و سیر صعود ی بهره برد اری از آن در کنار مسائل و چالش هایی مانند تغییر کاربری اراضی جنگلی، ساخت وساز در جنگل ها، حضور دام در جنگل، شیوع آفات و بیماری ها، تغییرات اقلیمی، بحث تامین آب توسط جنگل و غیره، حفظ و حراست بیشتر از این گنجینه ملی را ضروری کرد هاست. این گفت وگوی مفصل با حضور آقایان مهندس کامران پورمقد م، رئیس شورای عالی جنگل و مرتع، مهندس عباسعلی نوبخت، معاون امور جنگل، مهندس محمد علی معصومی و مهندس سید ناصرالد ین عماد ی از سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزد اری کشور، د کتر هاد ی کیاد لیری از اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و د کتر خسرو ثاقب طالبی، ریاست بخش جنگل موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور برگزار شده است. برآیند همه نظرات حول این محور بود که استراحت جنگل فقط به معنی قطع بهره برد اری چوب از این عرصه نیست بلکه باید در کنار آن بحث حضور د ام، حفاظت فیزیکی و بیولوژیک، احیا و توسعه جنگل های تخریب شد ه، نیز مورد توجه قرار گیرد و لازمه این کار همکاری سایر وزارتخانه ها و د ستگاه های مرتبط و رفع کاستی های این طرح است. جمع بندی کلی بحث حول این محور بود که موفقیت این طرح عزمی همگانی نیاز د ارد.
    طبیعت ایران: اولین سوال را این گونه شروع می کنیم که با توجه به اینکه طرح استراحت جنگل در برنامه ششم توسعه کشور مصوب شده و به صورت ماده قانونی در حال اجرا است و بیش از یک سال هم از اجرای برنامه ششم می گذرد لازم است روشن شود که این طرح در چه مرحله ای قرار د ارد و طرح های جنگل د اری قبلی چه سرنوشتی پیدا کرد هاند؟ یکی از بحث های مطرح شده این است که با استراحت جنگل طرح های جنگل د اری از بین می رود…
  • نگاهی به طبیعت ایران
  • حسن قلیچ نیا صفحات 84-88
    علم کوه، دومین قله بلند ایران و یکی از مجموعه کوه های بلند و به هم پیوسته تخت سلیمان در رشته کوه های البرز می باشد. این زیست بوم، به دلیل اختلاف ارتفاع چشم گیر و دارا بودن دره ها و دامنه های پرشمار، گونه های گیاهی و جانوری متنوعی را در خود جا داده است. وجود گونه های گیاهی آلپی و تحت آلپی از ویژگی های زیست بوم علم کوه است که در این بین وجود برخی گونه های انحصاری بر ارزش و اهمیت آن می افزاید. وجود قله های بلند بیشتر از 4000 متر ارتفاع از سطح دریا، یخچال ها و برفچال های طبیعی، دیواره های مرتفع گرانیتی و چمنزارهای و مراتع و دامنه های جنگلی از جاذبه های مهم و کم نظیر علم کوه به شمار می روند. وجود گونه های گیاهی مرتعی و مناظر و چشم اندازهای زیبا و منحصر به فرد، شرایط مناسبی را برای استفاده های مرتعداری، زنبورداری، گردشکری و کوهنوردی فراهم کرده است. با این وجود علم کوه در شرایط حاضر با آسیب ها و مخاطراتی روبرو است که جاده سازی، برداشت بی رویه گیاهان دارویی، خوراکی ، گردشگری و کوهنوردی ناسازگار با محیط طبیعی علم کوه از جمله این آسیب ها می باشد.
    کلیدواژگان: علم کوه، تخت سلیمان، گونه های آلپی، البرز
  • ستون ها
  • دانشمندان ایرانی
  • مهردخت نجف پور نوایی، مهدی زهدی صفحات 92-97
    مهندس پرویز باباخانلو در تاریخ اول دی ماه سال 1318 هجری شمسی در شهر تبریز چشم به جهان گشود. ایشان تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را برحسب شغل پدر در میاندوآب گذرانده و در سال آخر دبیرستان به تبریز بازگشتند. پس از اخذ دیپلم متوسطه در آزمون ورودی دانشگاه تبریز در رشته مهندسی کشاورزی پذیرفته شده و به تحصیل علوم کشاورزی مشغول می شوند. با توجه به آنکه در آن زمان، در دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اکثر اساتید فرانسوی بودند، با وجود تسلطی که مهندس باباخانلو به زبان فرانسه داشتند، از سال دوم به بعد نقش مترجم را نیز در کلاس های درس ایفا می کردند. در پایان سال سوم تحصیل در دانشگاه، بنا بر دعوت دولت فرانسه، پنج نفر از دانشجویان در فصل تابستان جهت بازدید به این کشور عازم شدند که یکی از این افراد مهندس باباخانلو بود. ایشان در این باره می گوید: «در این سفر از شمال تا جنوب و غرب و شرق کشور فرانسه را بازدید کردیم و با بخش زیادی از طبیعت و فرهنگ این کشور آشنا شدیم». از آنجا که ایشان در دوران تحصیل در دانشگاه، همواره شاگرد ممتاز بودند، بورس تحصیلی 5 ساله به ایشان تعلق می گیرد که به دلایل شخصی از آن صرف نظر می کند…
  • معرفی گونه های گیاهی نادر و در معرض انقراض ایران
  • محمد محمودی صفحات 98-102
    Campanula lamondiae گیاهی علفی، چند ساله و صخره زی از تیره گل استکانی است. این گونه انحصاری ایران بوده و توسط رشینگر (Rechinger) بر اساس سه نمونه جمع آوری شده از کوه های حمزه عرب و چنگ الماس (استان کردستان) و کوه قیدار (استان زنجان) معرفی شده است. اخیرا این گونه (پس از حدود نیم قرن) در سه نقطه جدید در کوه های جنوب غربی زنجان مجددا مشاهده و از نظر حفاظتی مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور، جایگاه حفاظتی این گونه بر اساس شیوه نامه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) و با استفاده از سه معیار میزان حضور، سطح تحت اشغال و اندازه جمعیت، تعیین گردید. سطح تحت اشغال (AOO) گونه C. lamondiae، با اندازه گیری میدانی در رویشگاه های آن، 8/7 کیلومتر مربع و میزان حضور گونه در محدوده انتشار آن (EOO) با استفاده از نرم افزار GeoCAT، 3816 کیلومتر مربع برآورد گردید. بنابراین بر اساس نتایج این مطالعه گونه C. lamondiae در طبقه در بحران انقراض (CR) قرار می گیرد. به منظور حفاظت از این گونه انحصاری و در معرض خطر، جمع آوری بذر و نگهداری از آن در بانک ژن منابع طبیعی، اعلام رویشگاه حفاظت شده در محدوده حضور گونه و پژوهش در زمینه روش های احیای گونه در رویشگاه اصلی یا کاشت آن در باغ های گیاه شناسی ضروری به نظر می رسد.
    کلیدواژگان: گیاهان صخره زی، اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، گل استکانی، انحصاری، زنجان، کردستان، ایران
  • اخبار علمی و تحلیلی
  • احسان زندی اصفهان صفحه 104
    دقیقا در شرایطی که کشورها متعهد به احیای میلیون ها هکتار جنگل هستند، تحقیقات جدید نشان می دهد که مطالعات گذشته در مورد تکنیک های تجدید حیات جنگل کامل نیست. سایت های استفاده‏شده برای ارزیابی تجدید حیات طبیعی، جنگل هایی با رشد ثانویه بودند درحالی که سایت های ارزیابی تجدید حیات مصنوعی (جنگل کاری) از معادن زغال سنگ رها شده تا اراضی لگدکوب شده توسط دام را شامل می شد. نویسندگان این مطالعه جدید معتقدند که بسته به اهداف سایت و وضعیت فعلی آن، عناصری از هر دو تکنیک (تجدید حیات طبیعی و جنگل کاری) باید مد نظر قرار گیرند.
  • خلیل کریم زاده اصل صفحه 105
    محققان مرکز تحقیقات منابع پایدار رایکن (RIKEN Center) ژاپن ژنی را در گیاهان کشف کرده اند که به محافظت از گیاه در مقابل گرمای زیاد، کمک می کند. نتیجه تحقیق در مجله علمی سلول گیاهی منتشر شده است. این تحقیق نشان می دهد که ژن جدید کشف شده مانع از بی ثباتی غشاهای کلروپلاست می شود که این اتفاق در دماهای بسیار بالا رخ می دهد. همه ما می دانیم که گرفتار شدن در یک روز داغ کلافه کننده، چقدر آزار دهنده و ناراحت کننده است. حال تصور کنید اگر شما یک گیاه سویا یا گوجه فرنگی، بدون هیچ شانسی برای حرکت به محیط خنک بودید، شرایط چقدر بدتر می شد. در نهایت برگ های شما، به علت آسیب غشای کلروپلاست، ممکن بود سفید رنگ شوند و اگر هیچ گونه ترمیم و تسکینی نداشته باشید، ممکن است بمیرید. خوشبختانه، گیاهان در مقابل این گونه تنش ها، مکانیسم دفاع طبیعی دارند که مستلزم تغییر و اصلاح چربی های تشکیل دهنده غشاهای کلروپلاست می باشد. هنگامی که دمای بالا، باعث شل و بی ثبات شدن غشای کلروپلاست می شود، اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباع از لیپیدهای غشایی حذف شده و غشاها را ترمیم و تثبیت می کند. تیم تحقیقاتی ریکن، ژن مسئول این فرایند را پیدا کرد و به دلیل رویکرد خلاقانه خود، این کار را خیلی سریع تر انجام دادند.
  • سمانه اسدی صنم صفحه 106
    اکسین هورمونی است که برای نمو گیاهان ضروری است چون طیف گسترده ای از فرایندها را از تشکیل جنین در بذر تا رشد گیاهان کنترل می کند. پیش از این اعتقاد بر این بود که مکانیسم اصلی پیام رسانی (signaling) اکسین، تنها با تنظیم رونویسی ژن عمل می کند. اکنون، دانشمندان ثابت کرده اند که مکانیسممکانیسم دیگری وجود دارد و آن توانایی سلول های ریشه در پاسخ فوری به اکسین است. این مکانیسم، جهت یابی رشد ریشه را به سرعت امکان‏پذیر می کند. هنگامی که بذر گیاهی جوانه می زند، ریشه آن نیاز دارد که به سرعت جهت نیروی جاذبه را تعیین کرده و برای رشد عمیق تر به درون خاک یعنی جایی که می تواند خود را به آن متصل کند و آب و مواد غذایی را دریافت کند، خمیده شود. به منظور خم شدن، رشد سلول در یک طرف ریشه ادامه دارد در حالی که در سوی دیگر این رشد ممانعت می شود. این مهار رشد، ناشی از هورمون اکسین است که بسیار سریع اتفاق می افتد اما تعیین زمان دقیق این واکنش دشوار است. پژوهشگران با استفاده از یک راه حل نوآورانه، اکنون می توانند زمانی که ریشه ها نیاز به پاسخ به تغییرات در غلظت اکسین را دارند، به دقت تعیین کنند. آن ها نتیجه گرفتند که سازگاری سرعت رشد بسیار سریع تر از آن است که بتوان با مکانیسم رونویسی ژن توضیح داده شود؛ بنابراین باید با مکانیسم مشاهده‏ای سریع آن را ثبت کرد.
  • پروین صالحی شانجانی صفحه 107
    مدت هاست که مشخص شده، سیگنال های مادری، رشد و نمو جنین را در گیاهان تنظیم می کنند اما ماهیت این سیگنال ها ناشناخته بود تا اینکه دانشمندان کشف کردند گیاهان توسط هورمون هایی به نام اکسین رشد و نمو جنین هایشان را تنظیم می کنند. با وجود تفاوت بسیار در دو پدیده بارداری در انسان و رشد بذر در گیاهان، شباهت هایی نیز در این دو پدیده مشاهده می شود. به ویژه این که در هر دو پدیده جنین ارتباط نزدیکی با مادر دارد. در حیوانات، شبکه ی کاملی از سیگنال های مادری شناخته شده است که بر رشد و نمو جنین تاثیر می گذارد. دانشمندان موسسه علم و فناوری اتریش (IST: Institute of Science and Technology Austria) ، موسسه تکنولوژی اروپای مرکز (CEITEC: Central European Institute of Technology) و دانشگاه فرایبورگ دریافتند که هورمون گیاهی به نام اکسین یکی از سیگنال هایی است که توسط گیاه مادر ترشح شده و سبب تنظیم رشد و نمو جنین می شود. نتایج پژوهش آنها در مجله Nature Plants منتشر شده است. این تحقیق با همکاری جری فریمل (Jiri Friml) و گروهش، به ویژه هلن رابرت (Helene S. Robert) محقق CEITEC در برنو و گروه توماس لوکس (Thomas Laux) در دانشگاه فرایبورگ انجام شده است.
  • نقد کتاب
  • هاشم حبشی صفحات 108-109
    این نوشته نگاهی اجمالی دارد به دو کتابی که با موضوع خاک های جنگلی توسط دکتر حسین حبیبی کاسب و دکتر منوچهر زرین کفش نگارش شده است. ویژگی های خاک های جنگل نه تنها منحصربه فرد است، بلکه تفسیر این ویژگی ها با خاک های زراعی دارای تفاوت اساسی است. به دلیل وجود تیپ ها و ساختارهای متفاوت در جنگل، خاک های جنگلی نیز تغییرات مکانی و زمانی زیادی دارند، درنتیجه مدیریت آن ها اغلب مشکل است. در هنگام نگارش دو کتاب مذکور، جنگل های شمال (هیرکانی) فقط برای تولید چوب بهره برداری می شد، بنابراین موضوع نقش ویژگی های خاک در انتخاب گونه برای جنگل کاری، ارزیابی عملکرد محصول دهی در تقابل با ارزیابی عملکرد خاک و اصلاح خاک بسیار مهم بود و نیاز اساسی برای کسب آگاهی از روابط خاک و جنگل وجود داشت.
    دکتر حسین حبیبی کاسب در سال 1366 حین سفر برای راهنمایی دانشجویان جان به جان آفرین تسلیم کرد و کتاب "مبانی خاک شناسی جنگل" در سال 1371 از جزوات درسی ایشان در سه بخش شامل تیپولوژی خاک های جنگلی، رابطه خاک و جنگل و اصول اولیه استفاده کود در جنگل توسط همکاران دانشگاهی جمع آوری و توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شد. با توجه به فقدان مرحوم دکتر حبیبی در هنگام نشر، کتاب از پیوستگی لازم برخوردار نیست و خواننده نمی تواند روندی تکاملی را در مطالعه کتاب دریافت کند، لیکن این کتاب بخش زیادی از سرفصل های درسی مرتبط را پوشش می دهد. در قسمت اول، ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی (زیستی) خاک با تاکید بر خاک جنگل ارائه شده و در ادامه رده بندی و تیپولوژی خاک ها به نوعی تنظیم شده که خواننده بتواند کاربرد انواع خاک ها را در جنگل کاری درک کرده، نحوه ژنز خاک ها و ویژگی های نیم رخ هر رده خاک را متوجه شود.
|
  • Mostafa Jafari Pages 6-12
  • Mehdi Zande Basiri, Mehdi Pourhashemi Pages 14-18
  • Fatemeh Dargahian, Samaneh Razavi Zadeh, Sakineh Lotfi Nasab Asl Pages 26-33
    Constructed Earth dams in the watersheds of Ramhormoz and Shadegan have two destructive roles: First, they create new sources of dust production in the dry years, the second; they will activate the sources of dust production of the south and southern parts of Ahwaz by preventing the flow of seasonal flows, in wet years. In this study, regarding to the distribution of hydrological network, the study areas in which earth dams were constructed on the seasonal streams leading to the southern and southeast of the dust resources of Ahvaz, were identified and selected. In order to investigate the effects of Earth dams on the water flow of the rivers, long-term statistic data of the hydrometric and rain gauge stations which are located in Ramhormoz watershed were used. For this purpose, linear trend, slope of variation, significant and change points of climatic and hydrologic parameters of precipitation and flow rate were investigated using Mann- Kendall graphical method. Due to the lack of access to the information in the Shadegan study area, the location of the Earth Dams on the seasonal streams of the northeast of the dust resources was identified through Google Earth and the year of their construction was achieved through the study of Landsat satellite imagery in January. Due to the large number and small sized Earth Dams, variation in their surface water levels were estimated using visual interpretation of 5, 7, and 8 Landsat satellite imagery, and analyzed using Arc GIS software In the study area, based on the drought index, the years of drought and wet were identified and the results showed that the linear trend of time series of the flow rate and rainfall has been decreased both, however, the slope of decreasing trend in the time series of the flow rate has been more and significant. In addition, the results of the study showed that some of the earth dams, especially in Ramhormoz area, were destructed and filled with the sediment and, in other sections, the variation in the level of water collected behind them follow the drought and wet conditions so that the area of the water zone in January 2016 as a wet year, in 21 Earth Dams in the northeast of the dust resources was approximately 21 hectares and, in January 2017, as a dry year, was approximately 21 hectares, which can be a good potential for controlling the dust in this resources. The relationship between the frequency of dust events with the internal origin and the cumulative frequency of constructed Earth Dam showed that the increasing the number of Earth Dams in these two areas could be one of the factors affecting the activation of dust resources in southwest of Ahwaz.
    Keywords: Earth Dams, dust resources, South, Southeast of Ahwaz, satellite images
  • Khalil Karim Zadeh, Meisam Ansari, Mohammad Hosein Lebaschi, Mohammad Bakhtiari Ramezani, Bohlool Abbas Zadeh Pages 34-39
    Population growth, industrial development, low water use efficiency, and reduced precipitation have resulted in over-extraction of groundwater. Planning to change the patterns of water consumption in all aspects of household, industrial and agricultural uses has become increasingly important. The use of drought tolerant plants with a low water requirements and high water use efficiency is among the practical ways in the agriculture sector. The use of perennial species is recommended to increase rainfall storage, and prevent land degradation, water and wind erosion, and flood. Saffron (Crocus sativus L.) with a very low water requirement, a dormancy period from late spring to early fall, and ability to adaptation to the climatic conditions of the area, is a plant suitable for planting in the Damavand area. According to the results, 0.6 and 0.87 Kg ha-1 dry stigma was obtained from planting about 2.7 ton corms per hectare in the first and second year, respectively. The highest yield of saffron is obtained from the third year onwards. Due to the lack of water resources, dry farming and planting the species with low water requirements could be a good solution to preserve agricultural lands, prevent soil erosion, and reduce the migration of farmers.
    Keywords: Saffron, dry farming, yield, Damavand
  • Mohammad Hadi Raad Pages 40-47
    Due to the lack of attention to ecological needs of forest species in arid and semi-arid areas especially the water requirement or evapotranspiration, the afforestation projects have no desirable sustainability and achievement of the goals is not well obtained. As the age of the plants increases, their water requirement increases and in many cases, the competition between the trees to provide the moisture requirements is intensifies. Available studies indicate that most forest species in these areas have lower evapotranspiration (ETc) as compared with potential evapotranspiration (ETp) and have little crop coefficients (Kc). These species can deal with drought stress through various morphological, physiological, biochemical, and ecophysiological mechanisms and or use available water resources to improve the production function and water use efficiency. To measure the daily evapotranspiration and calculate crop coefficient of these plants, direct or lysimetric methods and indirect or computational methods are used. In this paper, the daily water requirement of Haloxyllon aphyllum, Tamarix aphylla, Atriplex sp., Calligonum sp., Poulus euphratica, Elaeagnus angustifolia and several species of eucalyptus (Eucalyptus camaldulensis, E. microtheca, E. sarjentii, E. leucoxylon and E. floktoya) was investigated. Among the species mentioned, Eucalyptus camaldulensis (10 mm) and Calligonum (2.2 mm) had the highest and lowest water requirement.
    Keywords: Production function, evapotranspiration, afforestation, crop coefficient (Kc)
  • Mehdi POurhashemi, Seid Kazem Bordbar, Yahya Khodakarami Pages 48-56
    Acorns have important role in regeneration of oak forests and wildlife feeding. Today, the number of seed-origin oak trees is decreased in Zagros forests due to different reasons. In this paper, we tried to evaluate the acorn production of Zagros native oaks (Quercus brantii Lindl.; Q. infectoria Oliv.; Q. libani Oliv.) in Dasht-e Arjan, Fars province, Darbadam, Kermanshah province, and Halou, Kurdistan province during 2009 to 2011. Based on the results, great variability was observed among species, individuals, and years. The best acorn production was occurred in 2010. While some individuals had no acorns, some trees produced a large amount of acorns. Totally, it seems that the Zagros native oaks have appropriate potential of acorn production despite many problems, although various environmental and human factors have had negative effects on this potential.
    Keywords: OAK, acorn production, seeding, Zagros
  • Hassan Ghelich nia Pages 84-88
    Alamkooh, the second highest peak in Iran, is one of the peaks of the Takht-e-Soleiman Mountains range in Alborz with a unique ecosystem, comprising of a diversity of plant and animal species which is due to the significant difference in altitude and presence of numerous valleys and slopes. The occurrence of some endemic species is an important characteristic of this mountain. The presence of peaks 4000 meters above sea level, natural glaciers and snowflakes, granite gorges, grasslands and forest slopes are the highlight attractions of Alamkooh. The existence of rangeland species and unique landscapes as well as the availability of other potential natural resources have provided good conditions for range management, beekeeping, tourism and mountaineering. However, Alamkooh is currently encountered with injuries and dangers including road construction and overexploitation of medicinal plants, as well as tourism and mountaineering, which is incompatible with the natural environment.
  • Mehrdokht Najafpour Navaei, Mehdi Zohdi Pages 92-97
  • Mohammad Mahmoodi Pages 98-102
    Campanula lamondiae is a perennial, herbaceous and saxicolous species of Campanulaceae family. This species is endemic to Iran and has been introduced by Rechinger based on three specimens collected from the Hamza - Arab and Chang - Almas Mountains (Kurdistan province) and Mount Gheydar (Zanjan province). Recently, after about half a century, this species was rediscovered in three new locations in the southwestern mountains of Zanjan and was investigated in terms of conservation status. Based on IUCN guidelines, three criteria were used to evaluate the status of this species: extent of occurrence (EOO), area of occupancy (AOO) and size of populations. According to field survey and plot sampling, C. lamondiae occupies an area of 7.8 Km2. According to analysis by GeoCAT software (geocat.kew.org), the extent of occurrence was 3816 Km2. In order to conserve such an endemic and endangered species, seed collection and storage in natural resource gene bank and research on species regeneration methods seem necessary.
    Keywords: Saxicolous plants, IUCN, endemic, Campanulaceae, Zanjan, Kurdestan, Iran
  • Ehsan Zandi Esfahan Page 104
  • Khalil Karimzadeh Asl Page 105
  • Samaneh Asadi Sanam Page 106
  • Parvin Salehi Shanjani Page 107
  • Hashem Habashi Pages 108-109