پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده
سال ششم شماره 10 (بهار 1397)

پژوهش حاضر با هدف کشف دیدگاه اسلام در مورد یکی از عرصه های مهم روابط زوجین یعنی تصورات، به کنکاش در آموزه-های اسلامی پرداخته و با استخراج مفاهیمی مرتبط با این موضوع، نقش آسیب زای تصورات منفی در روابط همسران را مورد بررسی قرار داده است. همچنین به روش توصیفی- تحلیلی مشکلات زوجین در بعد تصورات را از دیدگاه روان شناسی و اسلام تحلیل نموده است. سپس با تعیین اهداف درمانگری، یک راهکار درمانی در نه گام، برای حل این مشکل ارائه و فنون درمانگری را نیز تحلیل و تبیین نمود. نتایج پژوهش نشان داد که تصورات منفی در پدیدآیی روابط آسیب زا بین همسران تاثیر قابل توجهی دارد. از این رو، تصورات منفی یکی از وجوه روابط همسران است که مورد توجه اسلام واقع شده و متون روان شناسی نیز بر آن تاکید دارند. فنون درمانی که طی پژوهش حاضر از منابع اسلام و روان شناسی استخراج شد عبارتند از: مواجهه تجسمی، تصویرپردازی مثبت، تصور بالاترین حد، تصورات ذهنی هدایت شده، تجسم خلاق، دعا و انس با خداوند، تصویرپردازی مثبت از اعمال، کسب تفکر یقینی، تصویرپردازی صورت باطنی عمل و تصویرپردازی عواقب عمل، و هدایت خودگویی.

برخورداری از شادمانی در همه ابعاد زندگی از ضروریات زندگی بشر است. از این رو، وجود شادمانی در زندگی زناشویی از اهمیت ویژه ای دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر آموزش معنویت با تاکید بر آموزه های اسلامی بر شادمانی زناشویی زنان متاهل شهر اصفهان، به شیوه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و پیگیری بعدی انجام گرفت. جامعه آماری این پژوهش کلیه زنان متاهل شهر اصفهان در سال 1396- 1395بودند، تعداد30 نفر از آنان که شرایط ورود به پژوهش را داشتند به طور هدفمند انتخاب و به شیوه تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. افراد نمونه، پرسش نامه شادمانی زناشویی را در مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری (45 روزه) تکمیل کردند. داده ها به روش تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر تحلیل شد. نتایج نشان داد که آموزش های معنویت با تاکید بر آموزه های اسلامی بر شادمانی زناشویی در گروه آزمایش، در مقایسه با گروه کنترل در مرحله پس آزمون و پیگیری تاثیر مثبتی داشته است. بنابراین، آموزش معنویت با تاکید بر آموزه های اسلامی می تواند در بالا بردن شادمانی زناشویی زنان متاهل موثر باشد.

معرفت شناسی فمینیستی حاصل واکاوی دخالت عنصر «جنسیت» در فرایند معرفت است. آموزه های حاکم بر جریانات ساختارگرایی، پساساختارگرایی و پست مدرنیسم، بسترساز و الهام بخش فمینیست ها در تنسیق اصول معرفت شناسی فمینیستی است. این نوشتار، پس از پاسخ گویی به این سوال که در معرفت شناسی فمینیستی، جنسیت چه تاثیری در معرفت دارد، به بررسی و نقد نظریات معرفت شناختی فمینیستی با تکیه بر مبانی معرفت شناختی فلسفه اسلامی پرداخته است. رویکرد سلبی و انتقادی، و رویکرد ایجابی و اثباتی، دو رویکرد موجود در معرفت شناسی فمینیستی است. در رویکرد سلبی، فمینیست ها قائل به تاثیر نگاه و منافع مردانه در علوم کنونی و مردانگی دانش و لزوم تولید علم زنانه شدند و در بخش ایجابی معرفت شناختی فمینیستی، اصول معرفت شناختی حاکم بر علم زنانه توسط فمینیست ها تبیین شد. پژوهش حاضر پس از بیان این دو رویکرد، به شیوه توصیفی، مشکلات علم فمینیستی و گرفتاری معرفت شناسی فمینیستی در باتلاق نسبیت گرایی را بیان نمود. سپس نسبیت گرایی که مبنای معرفت شناسی فمینیستی است بارویکرد فلسفه اسلامی نقد شد. وجود بدیهیات و بداهت شناخت آنها، نفی مادیت علم و اثبات تجرد آن، شالوده نسبیت گرایی را در هم می شکند، در نتیجه تاثیر فاعل شناسا در فرایند معرفت، نه به عنوان سازنده معرفت بلکه به عنوان دریچه ای متمایز به حقیقت که مکمل افق های دیگر معرفتی است، بیانگر نقش جنسیت در معرفت است. طبق این تحلیل، هرچند جنسیت می تواند افق های جدیدی را فراروی علم بگشاید، این افق ها متناقض و مقابل هم نخواهند بود. این نتیجه به معنای خط بطلانی بر ادعا و آرمان معرفت شناختی فمینیستی مبنی بر مردانگی دانش و تدوین علم زنانه خواهد بود.

انتخاب همسر یکی از مهم ترین انتخاب های فرد است، اما باورهای غیرمنطقی در مورد انتخاب همسر می تواند فرایند ازدواج دختران و پسران را با چالش مواجه کند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف مقایسه و پیش بینی باورهای غیرمنطقی همسرگزینی بر اساس بهزیستی ذهنی، سازمان شخصیت و سبک های دلبستگی در دانشجویان، به روش مقایسه ای از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشجویان مجرد دانشگاه پیام نور تالش در سال 96-1395 بودند که 300 نفر از آنها به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مقیاس تجدید نظرشده دلبستگی بزرگسال، مقیاس نگرش به نحوه انتخاب همسر، سیاهه سازمان شخصیت کرنبرگ و مقیاس بهزیستی ذهنی استفاده شد. داده ها از طریق آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیری گام به گام تحلیل شد. یافته ها نشان داد که بجز آزمونگری واقعیت، بین دختران و پسران در باورهای غیرمنطقی همسرگزینی، بهزیستی ذهنی، سبک های دلبستگی، دفاع های روان شناختی نخستین و سردرگمی هویت، تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین یافته ها نشان داد که متغیرهای بهزیستی ذهنی، دلبستگی ایمن، آزمونگری واقعیت و سردرگمی هویت می توانند 6/18% از واریانس باورهای غلط همسرگزینی را تبیین کند. با توجه به یافته های این پژوهش، می توان آموزش و مداخله در بهزیستی ذهنی، سازمان شخصیت و سبک دلبستگی دختران و پسران را یک روش موثر در کاهش باورهای غیرمنطقی همسرگزینی آنان پیشنهاد داد و زمینه تسهیل ازدواج آنان را فراهم کرد.

شیوع تک فرزندی در چند دهه گذشته حکایت از تغییراتی در کنش فرزندآوری خانواده دارد تا جایی که این پدیده یکی از عوامل تاثیرگذار برای کاهش نرخ باروری مطرح است. مطالعات روان شناختی تک فرزندی شامل موضوعات متعدد و نتایج متناقضی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی پژوهش های روان شناختی داخلی در موضوع تک فرزندی در ده سال اخیر (1394-1384) به روش مروری از نوع سیستماتیک انجام گرفت تا از خلال آن نقدها و خلاهای پژوهشی موضوع نمایان شود. به منظور استخراج مدارک پژوهشی (مقالات علمی پژوهشی، پایان نامه های دانشگاهی و مقالات ارائه شده در همایش ها) ، بانک های اطلاعاتی SID، ایران داک و سیویلیکا با کلید واژه های «تک فرزند» ، «چند فرزند» ، «تک فرزندی» ، «خواهر برادر» بازیابی شد. در پی سه مرحله شناسایی، غربالگری و انتخاب، با در نظر گرفتن ملاک های درون گنجی و برون گنجی توسط دو ارزیاب، در نهایت 9 پژوهش صلاحیت لازم برای بررسی مروری را کسب نمود. یافته های پژوهش از برتری کودکان دارای خواهر/ برادر در نظریه ذهن و برخی از ویژگی های مثبت شخصیتی حکایت می کند. همچنین مشکلاتی در فرضیه سازی، ناهمگنی نمونه، کاهش حجم نمونه و عدم کنترل کافی متغیرهای مزاحم از یافته های این مقاله است. در مجموع خلاهایی چون عدم فرضیه سازی منطقی، نبود مدل های بومی، فقدان مطالعه طولی و غفلت از گستره مطالعه در پژوهش های داخلی از نتایج این بررسی است.

نقش زن، در حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرزندان در خانواده و جامعه بدون جایگزین است و همواره با بر عهده داشتن مسئولیت خطیر پرورش نسل آینده به گونه ای موثر در روند توسعه اجتماعی نقش دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی جامعه شناختی نقش زنان در آسیب های اجتماعی فرزندان به شیوه پیمایشی- توصیفی انجام و داده های آن با استفاده از پرسش نامه محقق ساخته گردآوری شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه مادران و فرزندان آنها در شهر شیراز بودند که 376 نفر از آنان به شیوه نمونه گیری تصادفی از نوع طبقه ای چندمرحله ای برای گروه نمونه انتخاب شدند. چارچوب مفهومی این پژوهش را نظریه های کنش متقابل نمادی، نظریه پیوند افتراقی، نظریه قدرت (عاطفه گرایی، دیدگاه های دیالکتیکی) ، نظریه هنجاری، سرمایه فرهنگی بردیو و نظریه طبقه مرفه تشکل داده است. همچنین در این پژوهش ارتباط متغیرهای انرژی عاطفی، سبک زندگی، بحران در خانواده، آموزش و کنترل با متغیر نقش مادران در کاهش آسیب های اجتماعی فرزندان مورد آزمون قرار گرفت و با استفاده از آزمون T و تحلیل واریانس مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. یافته های تحقیق نشان داد که نقش زنان در خانواده با انرژی عاطفی، سبک زندگی، آموزش و کنترل، خلاقیت و ابتکار فرزندان در سطح اطمینان 99% با کاهش آسیب های اجتماعی فرزندان رابطه مثبت معناداری دارد.