سابقه جامعه شناسی بسیار طولانی تر از مددکاری اجتماعی است. در اواخر قرن هجده رویکردهای انتقادی در خصوص عدم کاربردی بودن جامعه شناسی زمینه را برای شکل گیری و توسعه حرفه مددکاری اجتماعی فراهم نمود. مددکاری اجتماعی در مراحل آغازین بیش از هر چیز بر مداخلاتی که به مشکل گشایی منتهی می شدند، متمرکز بود و ضعف پایه های نظری برای مداخلات آن ها بارها از جانب جامعه شناسان مورد انتقاد قرار می گرفت. (1)
نکته قابل توجه این بود که مددکاران اجتماعی با اولویت تلاش می کردند برای مشکلات اجتماعی راه حل های عملی بیابند و آن ها را به اجرا درآورند. جامعه شناسان معتقد بودند مددکاران اجتماعی به طور اجتناب ناپذیری باید از روش های ابداع شده در جامعه شناسی بهره بگیرند. آنچه در واقعیت روی داد این بود که مددکاری اجتماعی تلاش کرد از دانش تولید شده در رشته های دیگر به منظور ارائه پاسخ عملی و به اجرا در آوردن مداخلات موثر برای مواجهه با مشکلات اجتماعی بهره گیرد. به این ترتیب می توان ردپای دانش تولید شده در رشته هایی مانند جامعه شناسی، روانشناسی و مردم شناسی را در مددکاران اجتماعی جستجو کرد.
اگرچه در آموزش مددکاران اجتماعی از جامعه شناسی بهره گرفته می شود، جامعه شناسی در آموزش آکادمیک از دانش و تجربه مددکاری اجتماعی استفاده نکرده است. گویا جامعه شناسی خود را بی نیاز از دانش و تجربه های عملیاتی می داند. این در حالی است که جامعه شناسی کاربردی یکی از شاخه های جامعه شناسی است که تلاش هایی برای نزدیک کردن نظریه های این رشته به عمل صورت داده است اما دامنه عملکرد جامعه شناسی کاربردی به هیچ وجه قابل مقایسه با مددکاری اجتماعی نبوده است. با وجود ظهور جامعه شناسی کاربردی به نظر می رسد همچنان جامعه شناسی بر ابعاد نظری تاکید دارد و از ورود به عرصه های عملیاتی اجتناب می ورزد. شرایط زمانی وقتی پیچیده می شود که جامعه شناسان در جامعه ای مانند ایران همچنان بر نظریه هایی که در کشورهای توسعه یافته مطرح شده اند، متمرکز می شوند و از ارائه نظریه های جامعه شناسی بومی باز می مانند. در چنین وضعیتی عملیاتی کردن نظریه هایی که شرایط بومی جامعه در آن ها لحاظ نشده است، دشوار و گاه نشدنی خواهد بود.
مددکاری اجتماعی در مقایسه با جامعه شناسی برای بومی سازی مدل ها و مداخلات خود در ایران به طور چشمگیری فعالتر عمل کرده است. به طور مشخص در دهه اخیر تعداد زیادی از پژوهش ها و دانش تولید شده در رشته مددکاری اجتماعی بر طراحی مدل های بومی و کارآزمایی بالینی و اجتماعی آن ها متمرکز بوده است. (10،9،8،7،6،5،4،3،2و11)
تبدیل نظریه به عمل در مددکاری اجتماعی به عنوان یک رکن اساسی مورد توجه قرار دارد. از این رو مددکاران اجتماعی حتی هنگام ارائه نظریه و طراحی مدل، به جنبه های عملیاتی آن ها توجه می کنند. اگرچه مداخلات مددکاران اجتماعی در سطوح خرد بیشتر جلب توجه می کنند، آن ها تغییرات در سطوح میانه و کلان را با مشارکت فعال در زمینه هایی مانند طراحی سیاست های اجرایی دنبال کرده اند. در همین راستا مددکاران اجتماعی با تعامل با سازمان های ارائه دهنده خدمات اجتماعی و راهنماهای بومی مداخلات در سطوح فردی، گروهی، خانوادگی و اجتماعی را طراحی کرده اند. (12و13) بسیاری از این راهنماها توسط سازمان های مذکور در دستور کار قرار داده شده اند و پس از آموزش مددکاران اجتماعی برای ارائه خدمت به جامعه هدف مورد بهره برداری قرار می گیرند. در واقع مددکاران اجتماعی سعی کرده اند نقشی پیشرو در حوزه اجتماعی ایفا نمایند و برای این منظور تلاش کرده اند با تولید دانش کاربردی، بومی و به روز نیازهای حرفه ای در حوزه مددکاری اجتماعی را پاسخ دهند.
نظریه های متقدم در مددکاری اجتماعی عموما ریشه در نظریه های جامعه شناسی یا روانشناسی داشتند. متاسفانه نمی توان ادعا کرد جامعه شناسی و روانشناسی در ایران بومی شده اند اما به نظر می رسد مددکاری اجتماعی در ایران از قابلیت های لازم برای ارائه نظریه ها و مدل های علمی بومی و کاربردی نمودن آن ها برخوردار است و می توان پیش بینی کرد که مددکاری اجتماعی از جمله اولین رشته هایی خواهد بود که در حوزه اجتماعی با ارائه نظریه های بومی ابتکار عمل را برای ارتقای وضعیت اجتماعی در ایران به دست گیرد.

در هر جامعه سلامت اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنیان جامعه سالم و پیشرفت آن نیازمند جامعه ای برخوردار از سلامت در تمامی ابعاد آن، از جمله جسمی، روانی و اجتماعی است. از این رو، هدف مقاله حاضر بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با سلامت اجتماعی بوده است.

مطالعه حاضر توصیفی و روش آن همبستگی بود، جامعه آماری پژوهش را دانش آموزان متوسطه دوم بین سنین پانزده تا هجده سال، که در سال 1396 در شهرستان بابلسر مشغول به تحصیل بودند، تشکیل داده اند. از بین آنان چهارصد دانش آموز به روش نمونه گیری خوشه ایچندمرحله ای انتخاب شدند. در این پژوهش از پرسشنامه های استاندارد سلامت اجتماعی کییز و سرمایه اجتماعی ناهاپیت وگوشال استفاده شده است. داده ها با استفاده از آزمون های آماری تی مستقل، تحلیل واریانس یک طرفه و معادلات ساختاری (نرم افزار لیزرل) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

یافته ها نشان دادند که همبستگی بین سرمایه اجتماعی و سلامت اجتماعی هفتاد و چهار صدم می باشد،که بیانگر رابطه مستقیم و بالای این دو متغیر بود. همچنین بیشترین بعد اثرگذار سرمایه اجتماعی بر سلامت، بعد ارتباطی بود. متغیر زمینه ای پایه تحصیلی با سلامت اجتماعی دارای رابطه معنادار بود و جنسیت دانش آموزان با سلامت اجتماعی آنان رابطه معناداری نشان نداد. همچنین میانگین سرمایه اجتماعی02/4 و سلامت اجتماعی82/3 اندکی بالاتر از سطح متوسط (که برابر با عدد سه بود) برآورد گردید.

با توجه به تاثیر مستقیم سرمایه اجتماعی بر سلامت اجتماعی، تقویت سرمایه اجتماعی جامعه به ویژه برای دانش آموزان پیشنهاد می شود.

سرطان یکی از حوادث تنشزای زندگی است که اثرات منفی روی کیفیت زندگی به جا می گذارد و نیاز به حمایت اجتماعی را افزایش می دهد. حمایت اجتماعی ابزاری است که ممکن است کیفیت زندگی و نحوه برخورد با سرطان را در بیمار تغییر دهد. مطالعه حاضر با هدف بررسی رابطه حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی انجام شده است. این پژوهش از نوع مطالعات مقطعی تحلیلی بوده و با رویکرد کمی به روش پیمایشی و از طریق پرسشنامه محقق ساخته حمایت اجتماعی (ترکیبی از پرسشنامه حمایت اجتماعی MOS و سعیده گروسی) و پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت SF-36 اجرا شد. جامعه مورد مطالعه، بیماران مبتلا به سرطان شهر کرمان بودند که در مدت شش ماه (زمان نمونه گیری) هزار و چهارصد نفر برآورد گردید. حجم نمونه پژوهش نیز براساس فرمول کوکران سیصد نفر تخمین زده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS21 و آزمون های پیرسون به همراه تحلیل رگرسیون چندگانه انجام گرفت. نتایج این تحقیق حاکی از این بود که بین حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی رابطه معنادار وجود دارد. (01/0>P) تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که بعد عاطفی (مهربانی و همدلی) حمایت اجتماعی به صورت مستقیم قادر به پیش بینی کیفیت زندگی بیماران می باشد. به طور کلی مطالعه حاضر نشان داد که یکی از ابزارهایی که بیماران سرطانی می توانند جهت ارتقای کیفیت زندگی و غلبه کردن بر بیماری شان از آن بهره گیرند، حمایت اجتماعی است. با توجه به نتایج، تدوین یک برنامه جامع مراقبتی در بیماران مبتلا به سرطان به همراه افزایش حمایت اجتماعی برای ارتقای کیفیت زندگی شان پیشنهاد می گردد.

اعتیاد به مواد مخدر، طی دهه اخیر یکی از مهمترین بحران های بهداشتی و اجتماعی بوده است. یکی از انواع اعتیاد که این روزها در بین جوانان رواج یافته، اعتیاد به ناس است. با توجه به افزایش گرایش جوانان به ناس، هدف پژوهش حاضر بررسی تجربه های زیستی جوانان از مصرف ناس بود. این مطالعه به شیوه کیفی انجام گرفت و در آن از روش پدیدارشناسی استفاده شد. جامعه پژوهش را جوانان شهر کرمان تشکیل داده اند. بیست شرکت کننده با روش نمونه گیری هدفمند، انتخاب شدند. روش جمع آوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختار یافته بود که با رضایت مشارکت کنندگان ضبط و بازنویسی شد وبه روش کلیزی تجزیه و تحلیل گردید. در طی فرایند بررسی تجربه های زیسته جوانان از مصرف ناس مضمون اصلی عوامل فردی با سه درون مایه “جذابیت های حسی، باور غلط و ریسک و هیجان خواهی” و مضمون اصلی عوامل اجتماعی با درون مایه های “مشکلات خانوادگی، در دسترس بودن و تاثیر پذیری از همسالان” استخراج گردید. این پژوهش با توصیف عوامل تعیین کننده مصرف ناس، ریشه های چنین مصرفی را علاوه بر عوامل فردی به عوامل اجتماعی نیز مرتبط می داند. بنابراین پیشنهاد می گردد مسئولین کشوری به این مشکل به صورت یک فوریت و اولویت بهداشتی توجه نمایند و ضمن استفاده از روش های موثر جهت آموزش و آگاه نمودن مردم و خانواده ها از عوارض مصرف ناس و برنامه ریزی جهت فراهم نمودن سرگرمی های مطلوب و در دسترس برای جوانان، با برگزاری کلاس مهارت های زندگی، نه گفتن را به جوانان آموزش دهند تا مصرف این ماده مخدر کاهش یابد.

اختلالات طیف اتیسم یکی از اختلالات دوران کودکی است که تاثیرات شدیدی بر زندگی و سلامت روانی اجتماعی خانواده بر جا می گذارد. از جمله آن ها می توان به سطوح بالای اضطراب، استرس، انزوا و بلاتکلیفی والدین و دیگر اعضای خانواده اشاره نمود. این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی ذهن آگاهی بر کیفیت زندگی و سبک های مقابله ای مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم انجام گردید. در این مطالعه شبه آزمایشی تعداد سی نفر از مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم که در مرکز توانبخشی کودکان آفتاب شهر قدس دارای پرونده بوده و تحت آموزش و حمایت قرار داشتند، انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. بعد از انجام پیش آزمون و شرکت گروه آزمایش در هشت جلسه ذهن آگاهی از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد. در این پژوهش، پرسشنامه کیفیت زندگی SF-36 و سبک های مقابله ای لازاروس مورد استفاده قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق روش های آماری توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (تحلیل کواریانس چند متغیره) و به کمک نرم افزار تحلیل آماری SPSS23 انجام گردید. نتایج به دست آمده از تحلیل داده ها نشان از تاثیر مثبت و معنی دار ذهن آگاهی بر روی کیفیت زندگی و سبک های مقابله ای مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم داشت. (05/0>P) این مطالعه نشان داد ذهن آگاهی موجب ارتقای کیفیت زندگی و بهبود سبک های مقابله ای مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم می شود، لذا با تکیه بر این یافته ها اجرای این سبک از مداخله در مراکز مشاوره وکلینیک های مددکاری اجتماعی و بهزیستی توصیه می گردد.

بی خانمانی تجربه ای ناخوشایند است که برخی افراد خصوصا در شهرهای بزرگ به آن دچار می شوند. عوامل زیادی در پایداری بی خانمانی و تکرار آن تاثیرگذار است و شامل مجموعه زیادی از فاکتورهای فردی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی در زندگی فرد بی خانمان می شود. در این تحقیق رابطه برخی فاکتورهای فردی با دفعات و مدت بی خانمانی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر یک تحقیق غیرآزمایشی و مقطعیست که با روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه انجام گردیده است، نمونه آماری شامل صد بی خانمان (هشتاد مرد و بیست زن) که به تناسب جمعیت زنان و مردان بی خانمان مستقر در دو گرمخانه خاوران و لویزان وابسته به شهرداری تهران انتخاب شده اند. از پرسشنامه های موجود در زمینه بی خانمانی پرسشنامه محقق ساخته ای تولید گردید، سپس اعتبار صوری و روایی محتوا مورد سنجش قرار گرفت و تایید شد. همچنین به منظور اعتماد بیشتر این پرسشنامه به شیوه مصاحبه تکمیل گردید. بین ویژگی های فردی و دفعات بی خانمان شدن رابطه معنادار قوی مشاهده نشد که نشان از تکرار بی خانمانی صرف نظر سن، جنسیت، تاهل، میزان ارتباط با خانواده، وضعیت اشتغال و ونحوه تامین هزینه زندگی است. برخی شرایط و ویژگی های این افراد با مدت بی خانمانی رابطه معنادار نشان داد، از جمله با افزایش ارتباط و حمایت عاطفی و مالی خانواده مدت بی خانمانی کم شده است. همچنین اشتغال عامل مهمی در کوتاه شدن دوره بی خانمانی است. یافته های این تحقیق، نتایج مطالعات پیشین را تایید می کند و مجددا بر نقش مهم ارتباط و حمایت خانواده، ترک اعتیاد و اشتغال تاکید می ورزد. مسلما برنامه های توانمندسازی و بسترسازی برای رفع بیکاری به همراه ترک اعتیاد و ایجاد تعلق عاطفی و خانوادگی برای افراد بی خانمان می توانند کمک شایانی برای این گروه طرد شده از جامعه باشد که دوباره برای سلامت خود و جامعه تلاش کنند.