نشریه زمین شناسی کاربردی پیشرفته
سال هشتم شماره 27 (بهار 1397)

روش مگنتوتلوریک (MT) یک روش الکترومغناطیسی با چشمه طبیعی می باشد که_در اکتشاف ساختارهای زیرسطحی عمیق، مثل اکتشاف ساختارهای حاوی مواد هیدروکربوری استفاده می شود. در این مطالعه داده های مگنتوتلوریک یکی از پروفیل-های (خط برداشت 8807) منطقه گچساران، جهت تشخیص ساختارهای زیرسطحی منطقه بررسی شد. پس از پردازش داده ها و انجام تصحیح جابه جایی ایستا به کمک داده های TEM، دو الگوریتم مدل سازی وارون دوبعدی گرادیان مزدوج غیرخطی (هموار) و مرزهای تیز روی این داده ها صورت گرفت. نتایج مدل سازی دوبعدی مرزهای تیز داده های این پروفیل، سازندهای آغاجاری، میشان و گچساران و مرز فوقانی سازند آسماری را به خوبی نشان می دهد. همچنین گسل بزرگ پیشانی کوهستان در بخش انتهایی این پروفیل و گسل های کوچک عمقی و رورانده در سازند ضخیم گچساران به همراه ساختار تاقدیس سراب و جعفرآباد نیز در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا شناسایی شدند. مقایسه نتایج مدل سازی وارون با اطلاعات حفاری های موجود در طول پروفیل نشان می دهد که مدل سازی داده های مگنتوتلوریک با روش مرزهای تیز توانسته سازندهای اصلی زیرسطحی، گسل های اصلی و فرعی و همچنین گسل رورانده موجود در سازند گچساران را به خوبی مدل نماید. از این رو این شیوه وارون سازی در مقایسه با روش وارون سازی هموار، نتایج مناسب تری را برای شناسایی و عمق قرارگیری ساختارهای زیرسطحی مرتبط با منابع هیدروکربوری فراهم می سازد.

دشت بوکان، از دشت های مهم استان آذربایجان غربی است که در آن، آب زیرزمینی مهم ترین منبع مورد استفاده برای مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی می باشد. هدف از این مطالعه، بررسی عوامل طبیعی و انسانی موثر بر کیفیت آبخوان این دشت می باشد. به این منظور، از آب چشمه و چاه های منطقه نمونه برداری و پارامترهای هیدروژئوشیمیایی، غلظت یونهای اصلی و عناصر بالقوه سمی اندازه گیری شد. بر اساس موقعیت قرارگیری نمونه ها بر روی نمودار پایپر، آب های زیرزمینی دشت بوکان دارای تیپ بی کربناته و رخساره ی کلسیکی بوده و در تعادل با کانی های کربناته می باشد. در آبخوان دشت بوکان، نمونه های آب از نظر pH، هدایت الکتریکی، جامدات حل شده کل و غلظت یونهای اصلی، برای مصارف شرب مناسب هستند، اما غلظت عناصر کادمیم، سرب و سلنیم نسبت به استانداردهای سازمان بهداشت جهانی برای آشامیدن، بالاتر است. برای عناصر سرب، روی، کادمیم، آرسنیک و مولیبدن، شیل های سیاه و برای کروم و بور، فاضلاب های خانگی به عنوان منشاء معرفی شدند. همچنین کودهای شیمیایی، منشاء احتمالی منگنز، سلنیم و مس در آبخوان این دشت می-باشد. بر اساس نتایج، آبهای زیرزمینی مورد مطالعه، برای مصارف کشاورزی مناسب و برای مصارف صنعتی نامناسب هستند.

مقاله حاضر با تفسیر همزمان خطوط لرزه ای دو بعدی، اطلاعات چاه و داده های صحرایی به بررسی تغییرات هندسه ساختارها از سطح تا ژرفای پوشش رسوبی در پیشانی پهنه فارس ساحلی در جنوب خاوری کمربند چین خورده و رانده زاگرس پرداخته است. ترسیم سه برش ساختاری ترازمند تا عمق 10 کیلومتری و به طول تجمعی 142کیلومتر این منطقه نشان داد که پیشانی فارس با کوتاه شدگی 5/7-11 درصد، تلفیقی از دگرریختی نازک پوسته با چین خوردگی جدایشی گسلیده در تاقدیس های وراوی، لامرد، مدار و خیام و همچنین دگرریختی ستبرپوسته با گسلش پی سنگی در تاقدیس تابناک دارد. علاوه بر این، در تاقدیس های لامرد، گاوبندی، مدار و خیام، که طول موج و دامنه نسبی کمتری دارند، تبخیری های سازند دشتک به سن تریاس پایانی، با افزایش ستبرای تکتونیکی تا حدود دو برابر، یک افق جدایش ساختاری در میانه پوشش رسوبی تشکیل می دهند که هندسه واحدهای مزوزوئیک و سنوزوئیک را از هندسه افق مخزنی پرموتریاس گروه دهرم متفاوت می سازد.

رخداد معدنی آهن حلب 2 در پهنه فلززایی تکاب-تخت سلیمان-انگوران واقع شده است. کانه زایی آهن به صورت عدسی شکل و هم روند با برگوارگی درون شیست های بازیک و اسیدی به سن پرکامبرین تشکیل شده است. براساس مطالعات کانه نگاری، کانی های معدنی شامل مگنتیت به همراه مقدار کمی پیریت و کالکوپیریت بوده، کوارتز و اکتینولیت کانی های باطله هستند. بافت کانه ها از نوع لامینه ای و لایه ای، توده ای، دانه پراکنده و رگه-رگچه ای است. سه مرحله کانه زایی در این رخداد معدنی قابل تفکیک است. کانه زایی مرحله اول به صورت مگنتیت های دانه پراکنده، لامینه ای و عدسی شکل هم روند با برگوارگی واحدهای میزبان می باشد. مرحله دوم کانه زایی با چین خوردگی نوارهای کانه دار و ریزساختارهای سیگما و بودین‏شدگی در بلورهای مگنتیت، رشد سایه فشاری کوارتز و دورزدن برگوارگی در اطراف بلورهای مگنتیت و تبلور مجدد بلورهای کوارتز و مگنتیت مشخص می شود. مرحله سوم با تشکیل مگنتیت به صورت رگه-رگچه ای و سیمان گرمابی برش ها مشخص می شود. بررسی الگوی تغییرات عناصر کمیاب خاکی در شیست های اسیدی میزبان فاقد کانه زایی و بخش های کانه دار نشانگر الگوی مشابه غنی از LREE با نسبت بالای LREE/HREE بوده و بیانگر ارتباط کانه زایی آهن با ماگماتیسم اسیدی است. ویژگی های رخداد معدنی آهن حلب 2 با کانسارهای آهن آتشفشانی-رسوبی دگرگون و دگرشکل شده قابل مقایسه است. شناخت این ویژگی ها کاربرد فراوانی در اکتشاف این تیپ از کانه زایی های آهن در زیرپهنه تکاب-تخت سلیمان-انگوران دارد.

تراکم دینامیکی یکی از روش های دینامیکی بهسازی خاکهای سست می باشد. در این روش با اعمال ضربات سنگین بر سطح خاک میزان تراکم و درنتیجه ظرفیت باربری آن افزایش می یابد. این موضوع از طریق انتقال انرژی بوسیله امواج صورت می پذیرد که موجب تغییر مکان ذرات و افزایش تراکم می شود. در این تحقیق ابتدا اقدام به انجام آزمایش های میدانی گردید سپس با استفاده از نتایج بدست آمده در این بخش اقدام به مدلسازی تراکم دینامیکی خاک گردید. به منظور انجام مدلسازی تحقیق حاضر از نرم-افزار FLAC استفاده گردید. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق حاضر ابتدا منطقه آبادان به عنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب و پس از آزمایش های میدانی مشخصات مکانیکی خاک استخراج و سپس با تعریف الگوهای آزمایش اقدام به مدلسازی گردید. نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان می دهد برای کلیه شرایط مدلسازی با افزایش ارتفاع سقوط‎ و همچنین افزایش وزن کوبه عمق تاثیر افزایش یافته است همچنین حداکثر تنش تماسی در سطح خاک در محل تماس با کوبه رخ داد و این پارامتر با عمق خاک به شدت کاهش یافته است.

رشته کوه های قوسی شکل ارسباران در شمال فلات آذربایجان (ایران)، سرشار از تعدادی گسل راندگی، پهنه های انباشتگی، گسلش های با هندسه کژ-تخت(Ramp-Flat) ، پنجره های زمین ساختی، تاقدیس های سربریده و... می باشند. بنابراین این رشته کوه ها را می توان به عنوان یک کمربند رانده - چین خورده در نظر گرفت. در این مقاله، با بررسی چین خوردگی های مرتبط با گسلش در رشته کوه های ارسباران ارتباط معنا داری بین ساختار های شکنا و شکل پذیر منطقه مورد مطالعه بدست آمد، به طوریکه چین های مرتبط با راندگی، تراکم بیش از 60% را در سرتاسر رشته کوه های ارسباران نشان می دهند. با توجه به تغییرات رئولوژی، سنگ شناسی و ارتفاعی، رشته کوه های ارسباران به دو پهنه شمالی و جنوبی تقسیم شده است. با توجه به عملکرد گسل های پی سنگی جنوب دشت مغان و گسل راندگی خان باغی و گسل شاهونی، پهنه شمالی به سه زیرپهنه I وII وIII تفکیک شده است. با درنظر گرفتن تقسیم بندی منطقه مورد مطالعه و با استفاده از بیشینه تراکم گرایش سطح محوری چین خوردگی های مطالعه شده، در پهنه جنوبی راندگی های پیشرفته رو به شمال شرق وجود دارد. زیرپهنه I وIII روراندگی کم گسترش یافته رو به شمال-شمال شرق را نشان داده و برای زیرپهنه II ورقه راندگی در حال توسعه رو به جنوب غرب بدست آمده است.

در 21 مردادماه 1391 در منطقه اهر - ورزقان در شمال شرقی ایران دو زمین لرزه با بزرگاهای تقریبی 5/6 و 3/6 در فاصله زمانی 11 دقیقه از یکدیگر بوقوع پیوستند. علاوه بر خسارات و تلفات ناشی از این رویدادها، خاموشی نسبی لرزه ای منطقه مذکور و حجم بالای پس لرزه ها شرایط را برای مطالعه در این منطقه فراهم می سازد. از این رو در این مطالعه، سازوکار جفت رویداد اصلی به همراه پس لرزه های با کیفیت داده بالا مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین پس لرزه ها از جنبه های مختلف از جمله توالی، بزرگا و غیره بررسی شده اند. در نهایت تحلیلی ژئودینامیکی - ژئوفیزیک بر نتایج ارائه گردیده است. نتایج بدست آمده انطباق قابل قبولی با مطالعات قبلی و مشاهدات میدانی دارد. نتایج این قبیل مطالعات کاربرد گسترده ای در بررسی های زمین شناسی و ژئودینامیکی دارد.

منطقه مطالعاتی این پژوهش در نزدیکی شهر تفت، واقع در 35 کیلومتری غرب و جنوب غرب شهر یزد، و در استان یزد واقع شده است. سیستم گسلی تفت مشتمل بر سه پهنه گسلی اصلی، تفت-هامانه، زردشتی و میل سفید می باشد. در این پژوهش با استفاده از روش مربع شمار الگوی گسلش این منطقه به لحاظ هندسه فرکتالی و چگالی فرکتالی مورد بررسی قرار گرفت. پهنه گسلی میل سفید و تفت-هامانه شباهت ساختاری زیادی دارند. پهنه گسلی زردشتی با بعد فرکتالی زیاد دارای گستره سطحی زیاد و بلوغ کمتر، و پهنه گسلی میل سفید دارای انشعابات کمتر و بالغ است. پهنه گسلی تفت-هامانه بالغ و رشد نسبی گسل بطور هم اندازه می باشد. پهنه گسلی زردشتی در حال رشد بوده و در مراحل نابالغ بسر می برد. قرارگیری پهنه گسلی زردشتی در مجاورت ایران مرکزی و مقادیر بعد و چگالی فرکتالی محاسبه شده آن، موید رشد و وجود انشعابات متعدد برای این پهنه گسلی است، به نظر می رسد که تغییرشکل در حال مهاجرت به سمت لبه جنوب شرق منطقه مطالعاتی در مجاورت ایران مرکزی می تواند ناشی از عملکرد آن باشد. این شرایط ژئودینامیکی به لحاظ کاربردی بسیار اهمیت داشته و ضروری است که در تحلیل های سایزموتکتونیکی، ساختاری و تقسیم بندی استرین منطقه تفت مورد توجه قرار گیرد.