نشریه تدبیر
پیاپی 312 (اسفند 1397)

فصل بهار، فصل نوآوری است و نوروز نماد نو شدن و تبلور نوآوری. طبیعت جامه‌ نو‌ می‌پوشد و همه طبیعت سرسبز و شکوفا می‌شود. مسایلی که در فضای کسب و کار امروز مطرح است شاید تا چند سال پیش اصلا مطرح نبود یا چندان مهم به نظر نمی‌رسید. لذا بنگاه‌ها به آن فکر نمی‌کردند و اهمیت چندانی نمی‌دادند. اما امروز اگر می‌خواهیم سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی در کشور عمومیت پیدا کند، باید فکرهای نو به میدان بیاید.
نوآوری در سازمان‌ها باید در فکر و اندیشه و یافتن راه‌ها و شیوه‌های نو تسری یابد و زمانی این نوآوری‌ها برای یک بنگاه اثربخش و ارزشمند خواهد بود که ذینفعان طعم آن را بچشند. مدیران بنگاه‌ها باید جریان نوآور سازمان خود را تقویت نمایند. «خلاقیت» نگاه متفاوت به مسایل است. جایی که افراد مکث می‌کنند و احساس می‌کنند آنها هم می‌توانستند کاری جدید انجام دهند، یعنی کار خلاقانه‌ای انجام شده است. «نوآوری» هم به معنای انجام بهتر کارهاست. در واقع، حاصل‌ضرب دانش، خلاقیت و اقدام، نوآوری است.

مهندسی صنایع همواره به عنوان یک رشته پرکاربرد شناخته شده است. مهندسان صنایع با تکیه بر دانش ریاضی، آمار احتمالات مهندسی و دیگر علوم توانمندی خوبی در مدل‌سازی، حل مسئله و بهبود سیستم‌ها دارند؛ مهندسی صنایع رشته‌ای است که در کنار دیگر رشته‌ها می‌تواند در حوزه‌های جدید حرف‌های زیادی را برای گفتن داشته باشد. مهندسی صنایع با توجه به ماهیت میان‌رشته‌ای بودن خود می‌تواند مسایل را موشکافی کرده و با حل ریشه‌ای مشکلات مسیر تعالی را برای سازمان‌ها و سیستم‌ها هموار نماید. درگذشته مهندسی صنایع بیشتر تمرکز خود را بر روی کنترل خروجی فرایندها گداشته و به دنبال توسعه روش‌هایی برای بهبود خروجی مطلوب سیستم‌ها بوده است ولی در حال حاضر با توجه به پیچیدگی سیستم‌ها و حجم بالای داده‌ها بیشتر بر روی تحلیل داده مستخرج از فرایندها تمرکز کرده و همچنین با ترکیب علوم رایانه‌ای با توانمندی‌های خود سرعت و دقت پردازش و تحلیل خود را بالا برده است و نظارت خود را بر روی کل سیستم تحت بررسی گسترش داده است. آینده مهندسی صنایع با توجه به روند پیشرفت علوم اتوماسیون و فناوری مبتنی بر داده و علوم سایبری به سمت علوم رباتیک و پردازش ابری پیش‌ می‌رود؛ همچنین پیش‌بینی می‌شود حوزه‌های علوم انسانی و هنر به سمت استفاده از علوم مهندسی صنایع در پیشبرد کارهای خود ترقیب شوند.

مدیرعامل و مدیران ارشد اجرایی می‌توانند این تکنیک‌های اثبات شده را برای ایجاد یک تیم با عملکرد بالا به کار گیرند. ارزش تیم با عملکرد بالا مدت‌هاست که به اثبات رسیده است. به همین دلیل است که سرمایه گذاران باهوش در استارتاپ‌ها اغلب کیفیت تیم و تعامل اعضای بنیان‌گذار را بیش از خود ایده ارج می‌نهند. از این روست که 90 درصد از سرمایه‌گذاران معتقدند هنگامی‌که عرضه اولیه عمومی را ارزیابی می‌کنند، کیفیت تیم مدیریتی مهم‌ترین عامل غیرمالی است و به همین دلیل است که زمانی که تیم برتر با هم و با یک دید کلی فعالیت می‌کنند، 1/9 برابر احتمال افزایش عملکرد وجود دارد. رید هافمن، یکی از بنیان‌گذاران لینکدین آن را این طور بیان می‌کند: «مهم نیست که ذهن و استرتژی شما چقدر بی‌نظیر باشد، در صورتی که انفرادی بازی کنید، همواره به یک تیم می‌بازید.» اسطوره بسکتبال مایکل جردن نیز همین موضوع را عنوان می‌کند: «استعداد برنده بازی است، ‌اما کار تیمی و هوش قهرمان می‌شود.»
اهمیت این موضوع با وجودی که فناوری دیجیتال در حال تغییر مفهوم محل کار و چگونگی انجام کار است، کمرنگ نشده است. بر عکس، از آنجا که کار بیشتر از راه دور انجام می‌شود، نقش مدیریت به طور فزاینده‌ و هر چه بیشتر ضروری است. مرزهای سنتی شرکت در حال متزلزل‌شدن هستند و خوداشتغالی رایج‌تر می‌شود و مشارکت بیشتر ضرورت می‌یابد. در حالی که فناوری برخی از مسایل عملیاتی را حل خواهد کرد، قابلیت‌های تکنولوژیک به‌زودی تغییر خواهند کرد.
ساختن یک تیم هچنان سخت است. افراد باهوش، جاه‌طلب و توانا همواره یک امتیاز هستند اما آن‌ها اغلب عملکرد، نتیجه، خط مشی کسب‌وکار یا جغرافیای متفاوتی دارند و برای نفوذ، منابع و ارتقا رقابت می‌کنند. بدیهی است که در نتیجه عملکرد تیم برتر، مشغله‌ای بی‌پایان است.
با وجود منابع زیادی که برای مشاوره در خصوص اینکه چگونه یک تیم برتر بسازیم وجود دارد، در اینجا ایده‌هایی را در مورد ترکیب تیم و پویایی آن مطرح می‌کنیم که به تجربه ارزش خود را ثابت کرده‌اند.

هر سازمانی برای اینکه اثربخش باشد قبل از هر چیز بایستی بتواند در موارد بحرانی ضمن انطباق و سازش با تغییرات محیطی و مقابله با هر مشکلی، بهترین منابع خود را به کار گرفته و با نیروهای تهدید کننده خارجی به طور موفقیت آمیزی برخورد کرده و نیروی آن‌ها را در جهت هدف اصلی سازمان هدایت کند و همواره با حفظ توانایی های خود، آن را رشد و توسعه دهد و به تعبیری دیگر از سلامتی سازمانی برخوردار باشد که این سازمان نه تنها در محیط خود دوام‌ می‌آورد بلکه در یک برهه زمانی طولانی مدت توانایی بقاء و سازش خود را به گونه مداوم گسترش‌ می‌دهد. این هدف مستلزم تلاش مدیران برای هدایت محیطی‌ می‌باشد که در آن کارکنان با انواع نیازها و تمایلات مشغول به کار هستند و‌ می‌خواهند به بهترین وجه ممکن وظایف خود را به انجام برسانند، به طوری که بازدهی سازمان به حداکثر ممکن خود برسد. در حقیقت سلامتی سازمان از لحاظ فیزیکی، روانی، امنیت، تعلق، شایسته سالاری و ارزش گذاری به دانایی، تخصص و شخصیت ذی نفعان و رشد دادن به قابلیت‌های آنها و انجام وظایف محول شده از سوی فراسیستم‌های خود در اثربخشی رفتار هر سیستمی تاثیر بسزایی دارد.

دانش مفهومی چندوجهی است و همین، مفهوم دانش را مبهم می‌سازد. در تعاریف مختلف، دانش در مقایسه با داده و اطلاعات، به مفهومی کاربردی‌تر در حل مسایل سازمان تشبیه شده است. ازاین‌‌رو، دانش مفهومی است مشتمل بر اندیشه و مهارت و رویه‌های جاری. روگلز (1997)، دانشمند رشته مدیریت دانش، دانش را همان اطلاعات کاربردی می‌داند که خود را در قوانین و رویه‌های جاری سازمان نشان می‌دهد.
توجه دانشمندان رشته مدیریت به اقتصاد دانش‌محور، ریشه در مبانی جدید اقتصادی دارد که خلق ارزش را مبتنی بر توانمندی ‌شرکت‌ها در خلق و انتشار دانش می‌داند، در حالی که دانش منبعی استراتژیک در ایجاد مزیت رقابتی است، مدیریت سرمایه‌های فکری به توسعه عملکرد و بهبود شاخص‌های بهره‌وری در سازمان‌ها کمک می‌کند. از این‌رو، منطقی است که در اقتصاد دانش‌محور امروز، مدیران رویکردی اثربخش‌تر برای مدیریت سرمایه‌های فکری خود در پیش گیرند، در حالی که توسعه فزاینده تکنولوژی، سازمان‌ها را به استخدام نیروی انسانی متخصص‌تر مجبور کرده است، وظایف شغلی کارکنان به ‌شکل فزاینده‌ای به‌ سمت تحلیل بیشتر اطلاعات تمایل یافته است.
دانش در سازمان‌ها در حوزه‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله در سطوح مدیریتی، کارکنان، فرهنگ و سیستم‌ها و رویه‌های سازمانی. نقش اساسی دانش در سازمان‌ها کمک به بهبود عملکرد سازمان است. دانش سازمانی تنها حاصل‌ جمع‌شدن دانش تک‌تک نیروی انسانی سازمان نیست؛ بلکه برآیندی سیستماتیک از دانش سرمایه‌های فکری سازمان است که از طریق تسهیم دانش بین نیروی کار به‌ عنوان رویه‌ای کاربردی در حل مسایل سازمانی، خود را نشان می‌دهد.
این مقاله، شیوه اثربخش مدیریت سرمایه‌های فکری سازمان‌ها را بررسی می‌کند و دانش سازمانی را به ‌عنوان بهترین و کاربردی‌ترین سرمایه، به مدیران پیشنهاد می‌دهد.

دستیابی به فهمی کل‌نگر از  یک سازمان در کلیه ابعاد و کنش‌های آن پیش نیاز هرگونه تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی جهت توسعه چشم‌اندازهای سازمان است. تدوین مکانیزم‌های منسجم و پایدار به صورتی که واقعیتهای موجود در سازمان را به صورت مناسب برای تصمیم‌گیری مدیران مهیا سازد، از ضرورت‌های مدیریت کارا و اثر بخش به شمار می‌آید. مدلهای تعالی سازمانی ابزاری جامع و دقیق برای سنجش عملکرد سازمان در تمامی حوزه‌های مرتبط و منظور داشتن کلیه ذی‌نفعان، به شمار می‌آیند و نمایی از عملکرد کلی سازمان را فراهم می‌آورند. مدل تعالی EFQM  به عنوان یکی از متداول‌ترین ابزارهای خود ارزیابی و بهبود توسط بنیاد کیفیت اروپا در سال 1991 با هدف اشاعه مدیریت کیفیت گرا ابداع گردید که با پژوهش‌های تجربی همخوانی دارد و سازگاری این مدل با آموزه‌های مدیریت کیفیت فراگیر تایید شده است. از طرفی چابکی به معنای توانایی یک سازمان در پاسخگویی سریع به تغییرات در حوزه‌های مختلف تکنولوژیکی، اقتصادی و... در راستای توسعه سازمان است. سازمان‌های کنونی در محیطی فعالیت می‌کنند که تغییرات سریع آن، آنها را ملزم به داشتن استراتژی‌های انطباق‌پذیر می‌کند. لذا با اثر بخش نمودن معیارهای چابکی سازمانی بر مولفه‌هایی که سازمان را در مسیر تعالی هدایت می‌نماید می‌توان فرآیند توسعه سازمان را در همه جهات تسری بخشید.
پژوهش حاضر از نوع موردپژوهی، مبتنی بر روش تعالی سازمانی (EFQM) و روش اسکرام است که طی آن پژوهش‌گر به تحلیل یافته‌ها با استفاده از روش‌ کمی و با استفاده از پرسش‌نامه فازی پرداخته است. پس از ارایه یک چارچوب از مولفه‌های EFQM و ویژگی‌های توسعه چابک به‌روش اسکرام، در بخش اول، با استفاده از تجارب مدیران در چهار سازمان مرتبط با پروژه‌های ساخت با به‌کارگیری روش فازی و میانگین وزنی به اولویت‌بندی مولفه‌های تعالی سازمانی اقدام گردید. در بخش دوم، در 10 سازمان با روش نمونه‌گیری در دسترس و با تشکیل ماتریس، تاثیر هر یک از مولفه‌های اسکرام روی مولفه‌های تعالی سازمانی مورد ارزیابی قرار گرفت و اولویت‌بندی کلیه عوامل اسکرام در سازمان‌ها مبتنی بر مدل تعالی سازمانی صورت پذیرفته است.

نوآوری و کارآفرینی در کشورهای در حال توسعه عامل مهمی برای گذار به توسعه است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که نوآوری و کارآفرینی می‌تواند فقر را کاهش و کیفیت زندگی را افزایش دهد، لذا می‌توان کارآفرینی را از طریق تبدیل آن به یک کسب و کار پایدار تعریف کرد. اجرای این فرایند به طور کلی پیچیده است و فرصت‌ها و تهدیدها در این میان درهم می‌آمیزند. این گزارش به بررسی عوامل موثر بر شکست کسب و کارها پرداخته است.

مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار یکی از ابزارهای مهم و کاربردی مدیریتی است که در گزارش شرکت بین و شرکاء در سال 2018 رتبه چهارم را از نظر میزان استفاده در بین 25 ابزار مدیریتی به خود اختصاص داده است. پژوهش‌های موسسه مطالعاتی گارتنر در سال 2009 مهندسی فرایندهای کسب و کار را نیز به عنوان اولویت اول سازمان ها مطرح کرده است. در شرایط بحرانی، سازمان‌هایی که از فرصت به دست آمده برای مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار خود استفاده کنند، پس از بهبود شرایط اقتصادی، مزیت رقابتی قابل توجهی نسبت به رقبای خویش خواهند داشت. مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار، رویکرد نوینی است که از دریچه کاملا جدیدی به سازمان‌ها می‌نگرد. از اواخر دهه 90 سازمان‌های مختلفی در کشورهای پیشرفته صنعتی با یاری جستن از رویکرد مزبور، موفق به دگرگونی در سازمان خود شدند و هم اکنون نیز برای دستیابی به دگرگونی مداوم تلاش می‌کنند. سازمان‌ها برای حضور و حفظ بقای خود در صحنه رقابت ناگزیر به دگرگونی و استفاده از تازه ترین دستاوردهای تکنولوژی برای دستیابی به بالاترین سطح بهبود توانایی خود و کارکنان خود می باشند.
سازمان‌هایی که برنامه مهندسی مجدد را بتوانند با موفقیت به انجام برسانند، ضمن دستیابی به نتایج بنیادی در کوتاه مدت، از چنان انعطافی برخوردار می‌شوند که قادر به دگرگونی مداوم نیز خواهند شد. از جمله دستاوردهای این رویکرد ارایه خدمات با کیفیت به مشتریان، کاهش هزینه، سرعت بخشیدن به امور و در نهایت بهبود عملکرد سازمان است. با این وجود، پژوهش‌ها نشان می‌دهد قریب به 70 درصد پژوهش‌های مهندسی مجدد فرایندها در سطح داخل و بین‌الملل با شکست مواجه می‌شوند. بنابراین ضروری است برای جلوگیری از شکست پروژه‌های مهندسی مجدد، عوامل کلیدی موفقیت اجرای مهندسی مجدد فرایندهای سازمان مورد نظر به شکل دقیق و موثر شناسایی و معرفی شوند.
از سوی دیگر سازمان‌ها برای پاسخ به چالش‌های کسب و کار، رویکرد نوینی به نام چابکی را برگزیده‌اند. چابکی، توانایی سازمان را برای عرضه محصولات و خدمات با کیفیت بالا را ارتقا داده و در نتیجه عامل مهمی برای بهره‌وری سازمان می‌شود. یک سازمان چابک در اثر اتفاقات و تغییرات ناگهانی, به سادگی از پا درنمی‌آید. سازمان چابک، سریع السیر، سازگار و قدرتمند است و به تغییرات ناگهانی، فرصت‌های جدید بازار و نیازمندی‌های مشتریان پاسخ سریع می‌دهد. سازمان چابک برای درک و پیش‌بینی تغییرات محیط کسب و کار طراحی شده و در این راستا به اصلاح ساختار خود می‌پردازد.

با توجه به شرایط اقتصادی کشور و توصیه‌های مکرر رهبر انقلاب اسلامی به مسیولان دولتی برای سامان دادن به این وضعیت، نوشتار زیر به تبیین و تحلیل مسیله‌ی مهم «نقدینگی» می‌پردازد و تجربیات اقتصادهای بزرگ جهان در کنترل نقدینگی مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از مسایل اقتصادی که بارها مورد تاکید رهبر انقلاب اسلامی قرار گرفته، «هدایت، مدیریت و کنترل نقدینگی» است.

رشد روزافزون بازار در تمام زمینه‌ها قطعا توجه تمام فعالان این حوزه را به عوامل ‌موثر بر آن جلب ‌می‌کند. قطع نظر از تمام عوامل محیطی و دولتی در جامعه که بازار را تحت ‌تاثیر قرار می‌دهند، مشتری نقشی دارد که شکست یا پیروزی در بازار رقابت را برای تمام کسانی که دستی در بازار دارند شکل می‌دهد. حال با اشاره به نکته فوق پارامتر‌ها و عواملی که مشتری را به سمتی از بازار یا بخشی از بازار در هر زمینه ای هدایت ‌می‌کند، برگ برنده یا کلید طلایی بازاریابی است. شبکه‌های عصبی MLP برای یادگیری جهت استفاده در شرایط یکسان و ‌پیش‌بینی حالات مشابه، برعکس شبکه‌های عصبی RBF که بیشتر برای یافتن رابطه موجود و به عبارتی تابع تبدیل به کار می‌روند. در این مقاله هدف ما بررسی پارامتر‌های مهم ‌تاثیرگذار در این زمینه و ‌پیش‌بینی خروجی رفتار مشتری در خرید یا عدم خرید است، البته کلاسه‌بندی یا خوشه‌بندی نیز در تعیین نقش هر پارامتر ‌موثر است که خروجی‌های شبیه‌سازی در ماشین شورایی نیز همین را نشان می‌دهند.

شانزدهمین دوره اعطای جایزه ملی تعالی سازمانی با موضوع «رهبری سازمانی برای تعالی در محیط ناپایدار»، 6 اسفند ‌ با حضور مقامات، مدیران و مسیولین وزارت صنعت، معدن و تجارت، جمعی از مدیران عامل بنگاه‌‌های پیشرو تعالی سازمانی و متخصصان این حوزه در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما‌‌ برگزار شد.