فهرست مطالب
نشریه دانش های بومی ایران
پیاپی 9 (بهار و تابستان 1397)
- تاریخ انتشار: 1397/06/01
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 1-42
گردو (ger.du) نام گونه ای درخت است که در سراسر جهان به خاطر میوه و چوبش معروف است. گردوی ایرانی یکی از 17 جنس (در دانشنامه امریکانا، 20 جنس آورده است) این گونه و مهمترین آنهاست. «گردوی بومی دنیای قدیم، گردوی ایرانی/ فارسی(Juglans regia)، یکی از مهمترین درختان گردوی مناطق معتدله است. چوبهای دکوری بسیار عالی از آن به دست می آید. پیشینه کشت این گونه، آن قدر قدیمی است که خاستگاه آن ناشناخته مانده» (Encyclopedia Americana, 1985)بلندی آن به بیش از 30 و قطر تنه اش به بیش از 8/1 متر می رسد.از مهمترین سخت چوبهاست و عمرش به چند صد سال می رسد. میوه گردو درون پوسته ای نسبتا سخت با ضخامت متفاوت قرار دارد. برگها مرکبند و پوست آن به رنگ روشن تا سفید و در درختان جوان بسیار نرم و هموار است ولی با گذشت عمر خاکستری و ترکدار می شود. خاستگاه این درخت معلوم نیست]6[، هر چند که برخی معتقدند خاستگاه آن ایران و آسیای صغیر است (معین، 1371). درخت گردو را در اکثر نقاط ایران به ویژه نقاط کوهستانی و کوهپایه ای می توان یافت. بهترین آب و هوا برای درخت گردو آب و هوای نیمه سرد و مرطوب و کم باران است. در سراسر ایران و از جمله خراسان، به ویژه در دره های کوهستانی این درخت پراکنده است. هر چه از شمال خراسان به سوی جنوب پیش برویم رویش گردو به سوی کوهپایه های با ارتفاع بیشتر گسترش می یابد. ارتفاع و شرایط اقلیمی نقش مهمی در رشد این درخت و مرغوبیت محصول آن دارد.در خراسان این درخت حداکثر تا ارتفاع 2100 متری و در موارد بسیار استثنائی تا ارتفاع 2300متری به شرط واقع نشدن در مسیر باد رشد می کند. هر چه ارتفاع بلندتر باشد مغز گردو سفیدتر و مرغوبتر می شود. مغز گردوی واقع در ارتفاعات پست، تیره و در نتیجه کم ارزش تر از مغز گردوی واقع در ارتفاع بلند است. اگر یک دره کوهستانی؛ مثلا دره سررود واقع در بخش کلات نادری را در نظر بگیریم از آبادی خواجه مراد (ارتفاع 650 متری)(پاپلی یزدی، 1367) به طرف پایین که هوا گرم است درخت گردو نمی روید و اگر هم تک درختهایی باشد محصول آن مرغوب نیست. از این آبادی و یا در حقیقت از این ارتفاع (650 متری) به بالا درخت گردو وجود دارد و در مسیر دره هر چه به طرف ارتفاع بالاترحرکت کنیم محصول گردو مرغوبتر می شود.
کلیدواژگان: گردو، خراسان، ایران، کلات نادری -
صفحات 43-96یکی از روش های مورد استفاده برای پاسخگویی به دغدغه های انسان در جامعه ی امروز، رجوع به دانش تجربی گذشتگان و بهره گیری از خرد تجربی انباشته و تاریخی بهره برداران محلی است. از جمله این دانش های ارزشمند، دانش بومی گاه منحصربفرد شناسایی گیاهان خودروی خوراکی و شیوه های مصرف آنها در جوامع محلی است. لذا تحقیق حاضر با هدف آشنایی و مستندسازی فرهنگ استفاده سنتی از گیاهان خوراکی مراتع زبرخان واقع در استان خراسان رضوی صورت گرفت. در این مطالعه باور ها و دانستنی های سنتی مردم پیرامون گیاهان در قالب مصاحبه ی آزاد به صورت گروهی و انفرادی، مشاهده ی مشارکتی، حضور های مستمر و پی درپی در طی سال های 96-97 گردآوری گردید. شیوه ی انتخاب افراد جهت مصاحبه به روش هدفمند و به صورت گلوله برفی بوده است. مصاحبه ها با محوریت نام محلی گیاهان، فرم رویشی، نحوه ی برداشت، اندام مورد استفاده، نحوه ی مصرف و خواص گیاهان مطرح و مصاحبه تا جایی ادامه پیدا می-کرد که پاسخ های تکراری ثبات و صحت مصاحبه را محقق می ساخت. در نهایت از اطلاعات کسب شده از شیوه های متفاوت مصاحبه فیش برداری شده و استخراج مفاهیم کلیدی بر اساس هدف تحقیق صورت پذیرفت. یافته ها نشان داد که اغلب گونه های شناسایی شده به جز مصارف خوراکی، واجد مصارف چند منظوره دارویی و تامین علوفه دام بوده و به جز تامین نیازهای خوراکی و دارویی سالیانه خانوار در تامین بخشی از معیشت ساکنین از طریق جمع آوری و فروش یا تامین علوفه دام، دخیل هستند. نتایج این تحقیق و یافته های آن می تواند بسترساز تحقیقات آتی در زمینه توسعه دانش غذایی و مدیریت مراتع از طریق اصلاح و احیاء آنها با گیاهان خوراکی و دارویی مورد استقبال مردم در مناطق مشابه باشد.کلیدواژگان: دانش بومی، مشاهده مشارکتی، خوراک، نیشابور
-
صفحات 98-136
ارتباط دوسویه انسان و محیط طبیعی و بهره برداری از آن، دانش های شگرفی از جمله دانش گیاه مردم شناسی را در سرزمین ایران پدید آورد که نیازهای انسانی را برآورده ساخته و تکنولوژی جدید را نیز به چالش کشیده است. یکی از این دانش های منحصر به فرد دانش تولید سرمایش و سازه های بومی در حوزه فرهنگی هلیل رود است که با بعضی مناطق همجوار به خصوص حوزه بلوچستان و هرمزگان به دلیل ویژگی های همسان اقلیمی و فرهنگی، مشابهت های فراوانی دارد. حوزه فرهنگی هلیل-رود در اقلیم گرم و خشک ایران واقع شده و دارای تابستان های طولانی است که گاه تا حدود 8 ماه از سال را در بر می گیرد. به همین دلیل بدون اندیشه و دانش سرمایش زندگی و اقامت در این منطقه تقریبا غیرممکن بود. در پژوهش پیش رو دانش تولید سرمایش در حوزه فرهنگی هلیل رود به بحث گذاشته است و سازه هایی چون، کاوار، آدوربند، یختکن و بن بلوک مورد بررسی قرار گرفتند. این سازه ها با مواد اولیه طبیعی دانش پیش تولید بسیاری از تولیدات صنعتی و معماری مدرن امروزی از جمله کولرهای آبی و سازه های سبک هستند. از این رو هدف اصلی مقاله شناخت ساز و کارهای ساکنان حوزه فرهنگی هلیل رود برای تولید سرمایش و بررسی سازه های معماری سنتی در این حوزه است. پرسش اصلی این است که چه سازه هایی مبتنی بر محیط و اقلیم منطقه در تولید سرمایش پدید آمدند؟
کلیدواژگان: سرمایش، حوزه فرهنگی هلیل رود، آدوربند، یختکن، کاوار -
صفحات 137-198ارتباط انسان و طبیعت با حضورش در محیط طبیعی تحقق مییابد. این ارتباط غیرقابل اجتناب، در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی شده و فرهنگها و آثار متعددی را پدید آورده است. کشاورزی و زیرساختهایش ازجمله کبوترخانه ها در زمره همین آثار جای میگیرند. این معماری بومی به نحوی ساخته شده که ازیک طرف به طبیعت آسیب نرساند و از طرف دیگر باعث ارتباط کالبدی و فراکالبدی انسان و طبیعت شود و به حیات کشتزارهای اصفهان تعریفی متفاوت دهد. اگرچه این ارتباط به واسطه تغییر کشاورزی سنتی و حذف کبوترخانه ها، رنگوبوی دیگری یافته و باعث تغییر کیفیت حیات در این نواحی شده؛ اما کالبد برجایمانده کبوترخانه ها امکان بازگشت دوباره آن به چرخه کشتزارها را می دهد. لذا پژوهش پیش رو علاوه بر جنبه های کالبدی که مورد توجه محققین پیشین بوده، به مفاهیم فراکالبدی پرداخته و تاثیر این معماری را در ارتباط انسان و طبیعت بررسی کرده است . در همین راستا چگونگی رابطه انسان و طبیعت در کشتزارهای اصفهان بهواسطه حضور کبوترخانه پرسش اصلی است؛ که ابتدا با روش توصیفی-تحلیلی به تحول رابطه انسان و طبیعت درگذر زمان و در فلات ایران پرداخته و در ادامه این رابطه در کشتزارهای اصفهان بررسی شده است. دستاوردهای پژوهش نشان میدهد ارتباط انسان و طبیعت در کشتزارهای اصفهان به چهار دوره قابل تفکیک است که کبوترخانه ها در دوره تعامل انسان با طبیعت بیشترین تاثیر را دارند. این معماری بومی نشانگر نحوه برخورد کشاورزان با محیط است که منجر به ارتباطی سه جانبه بین انسان، کشتزار و کبوترخانه شده است.کلیدواژگان: ارتباط انسان با طبیعت، معماری بومی، کبوترخانه، حیات کشتزار، کشاورزی سنتی، کشتزارهای اصفهان
-
صفحات 199-228زاگرس به همراه کوه ها و دامنه هایش در طول تاریخ محل زیست کسانی بوده که تمایل به سرکشی و تمرد داشته و خواسته اند سر تسلیم در مقابل زورگویان و حکومت ها فرود نیاورند. از اقوامی که از قرن ها پیش در این رشته کوه و جنوب غربی ایران تا خلیج فارس سکونت داشته و دارند قوم لر می باشد که شیوه زندگی آنها در گذشته، متناسب با طبیعت کوهستانی و نحوه زیست آنها، اکثرا کوچ رو بوده و از تجارب کهن و غنای خاص سنتهای گذشته گان که سینه به سینه نقل شده برخوردارند، از جمله در عصری که امکانات ارتباطی امروزی نبوده نحوه ارتباط و مبادله اطلاعات از راه دور که فوریت داشته «بنگ » زنی بوده که در این خصوص از تجربه شفاهی کهنسالان، و مکتوبات نویسندگان و تجربه و مشاهده نگارنده استفاده شده، و با توجه به موقعیت و وضعیت جغرافیایی و کوهستانی بودن منطقه ی لرنشین بویراحمد و ممسنی سعی می شود از نحوه و نوع ارتباط صوتی «بنگ زنی» که پدیده ای سنتی و از ابزارهای خاص زندگی کوچی می باشد سخن به میان آید و نتایج حاصله گامی است در جهت شناخت گوشه ای از فرهنگ غنی این قوم که در زندگی روزمره آنها ساری و جاریست.کلیدواژگان: قوم لر، عشایر، بانگ (بنگ)، ارتباط صوتی
-
صفحات 229-260تولید و فراوری سفال قلم سیاه در دوره آل مظفر یک روند منطقی و در پاسخ به نیازهای یک نظام اجتماعی پویا و تودرتو است. شهری که به سبب مرکزیت سیاسی و فرهنگی و مزیت های اقتصادی به چنان درجه ای از پیشرفت رسیده است که دارای مشاغل و جمعیت های متنوعی است. جامعه سفالگران میبد، تحت عنوان کوی فخاران دارای هویتی اجتماعی و حرفه ای است. این جامعه به سبب خویشاوندی و تمرکز تولید در محدوده ای مجاور راسته بازار قدیم میبد در جنب مسجد جامع کهن یک مکان گزینی مشخص دارد. انتقال و استمرار دانش بومی تولید سفال در قالب یک فرهنگ شفاهی و بومی است. رواج واژه ها و نام گزینی های بومی و محلی برای کلیه روندهای تولید سفال بخشی از هویت و منزلت شغلی در این حرفه محسوب می شود. مصالح و مواد اولیه این هنر صنعت بواسطه مواهب طبیعی معادن خاک رس ریزدانه و مرغوب در بومی سازی و تداوم آن تا به امروز نقشی بی بدیل دارد. استادکاران سفالگر با شناختی که از مواد معدنی و آلی منطقه دارند، با شیوه های کاملا سنتی و درون زا به تولید لعاب و رنگ برای پوشش سطوح سفالینه مبادرت می کنند. نقش مایه های به کار رفته در نقش اندازی و نگار گری آن بازتابی است از دنیای ذهنی ای که اقلیم، زیست بوم، معماری و سایر مناسبات اجتماعی با آن همبسته است. روش تحقیق در این مقاله میدانی با رویکرد مردم شناسی و مبتنی بر داده های سفالی مکشوفه از مطالعات باستان شناسی و مصاحبه و گفتگوهای شفاهی با استادکاران و مطلعین محلی است که برایند آن ارائه تصویری مناسب از سنت سفالگری قلم سیاه میبد، شیوه های فراوری مواد اولیه، و مراحل ساخت و تولید را در بر می گیرد.کلیدواژگان: میبد، سفال قلم سیاه، دانش بومی، نقش مایه، دوره آل مظفر
-
Pages 1-42
Rural issues are very complex and deep issues, most of which are penetrated by the socio-economic-cultural structure of the villages and become part of the rural living and livelihood components. If you look at the rural issues with a simple, one-way perspective (eg, purely economic), you will not be able to understand their depth. Behind many of the idioms and words of the village lies a lot of deep-rooted culture. The current materialist world, and those who see the world, the city, the countryside, and the nomads as merely economic, statistical, rational, and statistical accounts, and seek development and growth through mere figures, are doomed to naivety and simplism. If all things, especially cultural-social relations, were viewed with pure economic vision, the culture of the superior economy would gradually overshadow the whole world. It will lead to nonsense, the absurdity and the unity of life everywhere and everywhere. Walnuts are a word and a fruit. In the statistics books against the word walnut, a few more figures are not mentioned. For example, Iran's walnut production in the year 1367 was 55 thousand tons or its production in Khorasan in the years 1372 and 1373 was 6613 and 4952 tons, respectively. But walnuts, especially in mountainous areas (such as dates in warm regions and olives in the Mediterranean), are an important cultural and social factor that has a very long history. Those who are familiar with the school of construction or structuralism know what part of being a constituent means.
Keywords: walnut tree, village nomads, mountainous areas, Khorasan -
Pages 43-96One method used to answer the human concerns in modern society is referring to the empirical knowledge of the past and using the wisdom of the local people's historical knowledge. Among this valuable knowledge, indigenous knowledge is unique in identifying edible plants and their consumption practices in local communities. Therefore, the present study aimed to identify and document the ethnobotany of edible plants in Zebarkhan rangelands located in Razavi Khorasan province. In this study, the traditional beliefs and knowledge of the people about plants were collected in the form of free interviews, participatory observation and continuous presence in 2017-2018. Snowball and purposive sampling were done in order to select participants. The questions posed with the focus on the local names, vegetative forms, methods of harvesting, the organ used, consumption, and plants attributes. The interviews were then continued until the repetitive responses would confirm the reliability and validity of the interview. Finally, the information were classified, analyzed and the key concepts were extracted based on the goal of research.The findings showed that except for the provision of annual food and medical supplies, most of the identified species consisted of multifunctional medicinal and livestock usage and they were also involved with the provision of the livelihood of the residents through collection and sale or forage livestock. The results and findings of this research can be used as a basis for future research on the development of nutrition knowledge and management of rangelands through the improvement and revival with edible and medicinal plants.Keywords: indigenous knowledge, Participatory Observation, food, Neyshabur
-
Pages 98-136
Cooling production strategy is one of the ancient and indigenous strategies in the cultural region of Halilrood. The cultural region of Halilrood has long summers that sometimes last for eight months. So, it was impossible to live in this area without cooling strategies. Through the current study, structures such as Kavar, Adoorband, Yakhtekan and Bonbolook were investigated. The Adoorband materials are mostly plants, palm trees, nettle and Adoor. Moreover, Yakhtekan is in common with Adoorband by using of nettle and Adoor, but unlike Adoorband, raw mud and brick are used to build its foundation and the walls. The Bonbolook is built without foundation and wall, it is only for outdoor use and to enjoy Sho-bad. All of these structures have been used in the geography of Halilrood, Makran and Hormozgan. Consequently, the main purpose of the present paper is to answer the following question: What environmental and climate-based structures emerged in cooling production? In this study, research data is gathered by observation, field studies, interviews, and library tools and discussed in a descriptive and analytical manner. The first and the most important finding of this study is that structures such as Kavar, Adoorband, Yakhtekan and Bonbolook have cooling function. And also, they were used to preserve perishable food during the hot season
Keywords: Cooling, Halilrood Cultural Region, Adoorband, Yakhtekan, Kavar -
Pages 137-198The relationship between man and nature is realized with his presence in the natural environment. This unavoidable relationship has undergone many changes over time and has created cultures and, numerous works such as Agriculture and its infrastructure including dovecotes accordingly. This native architecture is constructed in such a way that it doesn't hurt nature on the one hand and causes physical and meta-physical relationship between man and nature on the other hand; which gives a different definition to the life of Isfahan’s fields. Although this relationship has varied in the quality of life due to traditional agriculture change, but the remained structure of dovecotes, make it possible to return to field cycle. Therefore, this research has considered to meta-physical concepts of this architecture in relationship between man and nature, in addition to the physical aspects attended by previous researchers.Thereby, the main question is the quality of the relationship between man and nature in the Isfahan’s fields due to the presence of the dovecotes; which describes evolution of the relationship between man and nature by the passage of time and Iranian plateau through a descriptive-analytical method and further studies this relationship in the countryside fields of Isfahan. The results show that this relationship in Isfahan's fields is divided into four distinct periods in which dovecotes have a significant impact on the human interaction with nature. This native architecture indicates how the farmers of this region interact with the environment, which has led to a triangular relationship between humans, fields and dovecotes.Keywords: The Relationship between Man, Nature, Native Architecture, Dovecote, Life of Field, Traditional Agriculture, Countryside Fields of Isfahan
-
A short look at the audio communication and shouting in the scope of Boyer Ahmad and Mamasani nomadsPages 199-228Throughout the history, Zagros, along with its mountains and hillsides has been the living place of those tending to rebellion and would not desire bending against bullies and governments. One of the tribes that had lived and still live in this mountain and the southern west of Iran up to the Persian Gulf is the Lor tribe whose past lifestyle had been mainly nomadic proper to the nature of mountain and the manner of their living and has ancient experiences and special enrichment of the traditions of antecedents quoted heart to heart. This includes an era when there were no current communication facilities, the manner of communication and information exchange remotely that had urgency had been shouting where the oral experience of the elderly and the writings of the author and the experience and observation of the writer has been used. Regarding the geographical situation and the mountainous nature of the Lor inhabiting region of Boyer Ahmad and Mamasani, it is attempted to speak of the manner and type of the audio communication of shouting, being a traditional phenomenon and one of the special means of nomadic life and the results obtained is a step towards the recognition of a part of the enriched culture of this tribe that is manifested in their daily lives.Keywords: The Lor tribe, Nomadic, shout, audio communication
-
Pages 229-260producing of black style pottery in Al-Muzaffar period was a logical proceeding and answered to needs of dynamic and nesting social system. This city due to political and cultural centrality and its economic advantages reached to such a degree of progress that has diverse occupations and populations. community of Meybod potters named as "Koi Fakharan" have a social identity. This community because of kinship and production focus on adjacent old market and along the central mosque has a specific location. Transfer and continuity of indigenous knowledge of pottery has the form of a native and oral culture. Word prevalence and native and nomination for all pottery production processing is considered as a part of job dignity and identity in this profession. Existence of natural gifts of quality mineral clay has played an role in continuity and localization of pottery art to this day. Skillful potters have knowledge on region's organic and mineral matters and due to this knowledge and by fully innate and methods produce paint and glaze to cover the surface of potteries. All motifs and templates used to painting and drawing of pottery is a reflection of climate and social relationship of Meybod. Research methodology of this article is field study by approach of anthropology and based on artifact data of archeological study and oral conversation with workmen and local people. The outcome of this study is provided a perfect image of black style pottery in Meybod, methods of raw materials processing and all stages of pottery producing.Keywords: Meybod, black style pottery, indigenous knowledge, motifs, Al-Muzaffar period
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.