نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
پیاپی 3 (زمستان 1397)

تاریخ پرفراز و فرود حدیث شیعه، شاهد دوره های ویژه ای با حرکت پرشتاب علمی بوده است. شکل گیری این دوره ها نیازمند شرایط گوناگونی بود که معمولا همه آن در یک زمان گرد هم نمی آمد. یکی از زمینه های مناسب برای رشد نگاشته های حدیثی دانشمندان، سخت گیرنبودن حکومت ها و یا حتی در شرایطی بهتر، همراهی حکومت ها بوده است. عالمانی که قدر این زمینه ها را دانسته اند، بهترین و بیشترین بهره را برای تدوین و نشر معارف نموده و ثمره تلاش های آنان امروزه در اختیار جامعه علمی است. در ادامه چند نمونه از این دوره ها مرور می شود.

مصطلح «حجت» از پرکاربردترین واژگان دانشی در حوزه اندیشه اسلامی است. تحلیل مفهوم لغوی این واژه و تبیین گوهر معنایی آن، می تواند دقت در کاربرد را بالا برده و فهم کارکردهای قرآنی و دانشی را آسان کند. این نگاشته با در نظر گرفتن مجموع گزارش های لغویان و کارکردهای قرآنی و دانشی تهیه شده و تکمیل روشی کارهای پیشین را ضروری می داند. این رفتار، منجر به نتیجه ای متفاوت با برخی از پژوهش های پشین شده و با برخی دیگر، تنها تفاوت روشی دارد. نگاشته کنونی، ابتدا مفهوم لغوی «حجت» را بازشناسی کرده و سپس اشتراک و تفاوت کارکرد اصطلاحی آن با مفهوم لغوی را در برخی از دانش های اسلامی، پی جویی می کند.

کتاب شریف نهج البلاغه با زیبایی واژگان و معانی بلند، همواره مورد توجه اندیشمندان بوده و شرح های متعددی بر آن نگاشته شده است. با گسترش دامنه اطلاعات پژوهشگران نسبت به منابع پیشین، برخی از شرح های نهج البلاغه که پیشتر شناخته شده نبودند، یافت شد. معرفی و روش شناسی این شروح، از آن رو اهمیت دارد که برخی از اینها، با پردازشی دیگر و از چشم اندازی نو به سخنان امام علی علیه السلام نگریسته و می توانند زیبایی های لفظی و معنایی این گوهرها را بیشتر نمایش دهند. در شرح نهج البلاغه ای که با عنوان «شرح نهج البلاغه لشارح محقق من اعلام القرن الثامن» منتشر شده، شارح کوشیده تا در هفت بخش، شرحی ادبی و بلاغی ارائه کند. این مقاله برای نخستین بار در پی معرفی تفصیلی این کتاب و تحلیل روش شارح و ویژگی های اوست. از خصوصیات بارز این شرح می توان به استفاده از آیات قرآن، عدم تطویل، چینش مناسب و تلاش ادبی چشم گیر اشاره کرد.

تخریج از دانش های کاربردی عرصه حدیث است. بعد نظری این دانش، کمتر در شیعه، مورد توجه قرار گرفته و از این رو شاخه های مختلف آن نیازمند پژوهش و پردازش است. شناسایی موضوعات قابل پژوهش و ارائه آن به جامعه علمی، جزو نخستین گام های توسعه علم تخریج خواهد بود. هدف تحقیق پیش رو، کشف، گردآوری، سامان دهی و معرفی موضوعات و مسائل دانش تخریج به پژوهشگران عرصه حدیث است. تاکنون هیچ پژوهش مستقلی با این موضوع و روش، منتشر نشده است. فایده این نگاشته، در دسترس قرارگرفتن موضوعات دانش تخریج جهت نگارش مقاله، پایان نامه، کتاب و برگزاری نشست علمی است؛ افزون بر آن گستره تخریج را نشان داده و راه را برای پیشرفت «تخریج حدیث» به عنوان یک علم مستقل هموار می کند. در این نوشتار 177 موضوع در نه محور معرفی می شود.

قرآن به عنوان کتابی آسمانی و هدایت گر جوامع مختلف بشری، گزاره هایی را درباره رسالت جهانی حوزه های علمیه در تبیین و تبلیغ دین، ارائه کرده است. بر پایه قرآن کریم که یکی از مهم ترین منابع معرفت شناسی است، می توان اصول تبلیغ جهانی اسلام را شناخت. اکنون پرسش این است که قرآن، چه تصویری را برای ارائه اسلام به مردم جهان ترسیم کرده و گستره مخاطبان آن چه کسانی هستند؟ این پژوهش درصدد گردآوری و ارائه آیات مرتبط با تبلیغ دینی بین المللی و لوازم آن به پژوهشگران است. بهره این تحقیق، آسانی دست یابی پژوهشگران به آیات مرتبط با تبلیغ جهانی اسلام بوده و پاسخ گویی به پرسش هایی درباره گستره تبلیغ اسلام از دیگر فواید آن خواهد بود. این نگاشته که برای نخستین بار فهرستی از آیات را در موضوع پیش گفته استخراج کرده، با چینشی فهرستی در دو بخش ارائه می شود؛ بخش نخست با عنوان آیات ناظر به رسالت جهانی حوزه های علمیه در امر تبلیغ» و بخش دوم با عنوان آیات ناظر به بایسته های تبلیغ بین المللی.

یکی از ضرورت های پژوهش در حوزه قرآن و حدیث و مطالعات اسلامی، شناخت مجله های مرتبط با آنهاست. پژوهشگران مطالعات اسلامی برای ارائه مقالات نو، نیازمند آگاهی از پیشینه مقالات و مجله های مرتبط با موضوع خود هستند. هدف نویسنده از معرفی مجله ها، شناساندن آنها به پژوهشگران و آسان سازی نشر نگاشته های آنهاست. با توجه به این که تاکنون فهرست جامعی از مجله های مرتبط با قرآن و حدیث و مطالعات اسلامی ارائه نشده، نگاشته حاضر درصدد ارائه این فهرست بر آمده و مجلات را بر اساس رتبه علمی - پژوهشی، علمی - ترویجی و علمی - تخصصی دسته بندی می کند. با بررسی های به عمل آمده، 189 مجله یافت شد که 102 مجله، علمی – پژوهشی، 33 مجله، علمی - ترویجی و 54 مجله، علمی - تخصصی است. در معرفی هر کدام از مجله ها که گستره حوزوی و دانشگاهی را شامل می شود، صاحب امتیاز، آدرس وب سایت (اگر داشته باشند)، مدیر مسوول و شماره تلفن مجله بیان می گردد.

قرآن و حدیث، تمام نظام هستی و پدیده های آن را در حال تسبیح و تنزیه خدا می شمرد. انسان ها چگونگی و حقیقت این تسبیح را نمی فهمند، مگر کسانی که به کمالات روحی و معنوی دست یافته باشند. گروهی از مفسران، دلالت این آیات را حالی و مجازی دانسته و گروهی دیگر معتقد به قالی و حقیقی بودن آن شده اند. اشارات متون وحیانی، بررسی احادیث معصومان علیهم السلام و یافته های علمی، نشان می دهد که موجودات، خود را یافته و با زبان مخصوص خویش، خدا را می ستایند و این تسبیح و تنزیه، حقیقی بوده و بر شعورمندی آنها دلالت می کند.

صحابی از ماده «ص ح ب» به معنی همراهی است. مشتقات این ماده، مفهوم «همدلی»[1] یا «طولانی بودن» بازه را پیوست خود دارند. کاربری «صاحب المال» برای «مال دار» با پیوست دوم صورت گرفته است.[2] این ماده در مفهوم «پناه دادن» نیز کاربرد دارد؛ مانند «و لا هم منا یصحبون؛ و نه در برابر ما پناه داده شوند.»[3] این کاربرد در حقیقت، بهره گیری از پیوست نخست است.[4]