مجله زبان و ادبیات فارسی
سال چهاردهم شماره 1 (بهار 1397)

سنت، مدرنیته و شرایط جوامع در حال گذار از مسائل مهم جامعه امروز است که در خاطره نوشته ها هم امکان بازتاب می یابد. کتاب خاطرات «شازده حمام» اثر روایی دکتر محمدحسین پاپ‍‍لی یزدی است که به بازتاب واقعیت های جامعه امروز (1327 تا 1393) می پردازد و از ظرفیت پژوهشی قابل توجهی در زمینه نشان دادن سنت، مدرنیته و شرایط جامعه در حال گذار ایران برخوردار است. در این مقاله که به روش تلفیقی تحلیل محتوای کمی و کیفی انجام شده است. پرسش های تحقیق به دو شکل روایتی و عددی ارائه شده است. این روش به کمک نرم افزار «ام. آر. پی» انجام گردید. در این جستار ابتدا مفاهیم سنت، مدرنیته و شرایط جوامع در حال گذار تبیین شد و سپس مساله اصلی  پژوهش (ارائه شواهدی از سنت، مدرنیته و شرایط جوامع در حال گذار) بیان می شود. یافته ها نشان می دهد که سنت، مدرنیته و بیان شرایط جوامع در حال گذار در کتاب شازده حمام بیش ترین بسامد را دارد.

کلیدر، روایتگر زندگی ایلیاتی های چادرنشین شمال خراسان و روابط آنان با روستائیان، شهرنشینان، حکومت است و همچنین طرح خصومت، اندیشه ها و احساسات، عشق ورزی ها و آداب و رسوم قومی آنان. تلاش برای آگاه کردن مردم از حق و حقوق خویش، انتقادهای پی در پی و رویای تغییر ساختارهای سنتی، تلاش برای ایجاد رفاه عمومی، برابری و عدالت اجتماعی و مبارزه با ظلم و فساد و تبعیض و بسیاری موارد دیگر نشان می دهند که انسان و مسائل مربوط به او تا چه اندازه در کلیدر اهمیت دارد. با تحلیل داستان می توان دریافت که انسان و مسائل مربوط به او، دغدهه ها و تکاپوهایش از محورهای اصلی داستان است. انسان کلیدر را نمی توان به طور کامل با مولفه های مکتب اومانیسم منطبق دانست اما برخی اوقات انسان محوری کلیدر، به مفهوم اومانیسم غربی نزدیک و بعضا با آن منطبق می شود.

یکی از زمینه های ارزشمند شعر غنایی، شعر اجتماعی است که در شکل شکواییه، طنز، هجو و... در قالب های مختلف شعری جای می گیرد. در این دست از سروده ها، شاعران از نابرابری ها، نادانی، فساد اخلاقی عوام و ناملایماتی از این قبیل شکایت دارند و در این مقوله، شاعر نماینده و زبان جامعه می شود. در این مقاله، تلاش شده است برخی از نکات انتقادی و شکوه از نابسامانی ها، نقد اوضاع اقتصادی، عدم امنیت و آسایش، اوضاع سیاسی و نقد حاکمیت مورد بررسی قرار گیرد تا دریابیم که گلچین معانی چگونه از آموزه های مبتنی بر تجربیات ارزشمند خود در جهت کاهش آسیب های اجتماعی در دنیای معاصر بهره برده است؟ «من فردی» چیست و «من انسانی» کدام است؟ این نوشتار کوشیده است تا انتقاد و شکواییه های «گلچین معانی» را در بعد اجتماعی و سیاسی نشان دهد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که شاعر با گذر از «من فردی» و روشن گری اوضاع اجتماعی معاصر شعرش را از «من اجتماعی» به سمت اندیشه عمیق و «من انسانی» سوق می دهد. گلچین شاعری است که با دست مایه ای غنایی به موضوعات اجتماعی -سیاسی پناه برده است.

آینه از دیرباز در زندگی انسان، جایگاه والایی داشته است. مطالعه پیش رو، بیانگر این حقیقت است که انسان، همواره از آهن و سنگ و فولاد، آینه ای ساخته تا او را در جشن و سرور و جنگ و نبرد و طب و هنر و زیبایی به کار آید. دوره صفوی، روزگار طلایی رونق آینه و عصر رواج و شکوفایی مشاغل مربوط به آن است. در این عهد، با ورود آینه های بلوری به عرصه معماری، محمل های تازه ای بر کارکردهای آینه افزوده شده و نقش آینه ، در زندگی مردم برجسته ترگردید. شغل آینه داری نیز، با استفاده از مهارت های جراحی و دلاکی، به مرتبه پزشکی، ارتقاء یافته و موجب اعجاب و شگفتی جهان گردان خارجی شد. در این روزگار با توسعه صنعت آینه کاری، منصب «آینه سازباشی» به عنوان منصبی نو، وارد تشکیلات دربار صفوی گردید. چنین تحولاتی، دست مایه خلق مضامین زیبایی با موضوع آینه در آثار سخنوران آن عصر شد که پیش از این در ادبیات ما تا این حد بی سابقه می نماید.
پژوهش حاضر، محصول مطالعه کتابخانه ای و بررسی بیش از دویست عنوان از متون ممتاز نظم ونثر و منابع مهم تاریخ عصر صفوی است و سعی دارد با تحلیل و توصیف شواهد و یافته ها، افق های نوی را در حوزه آینه و منصب آینه داری بنمایاند.

سبک شناسی لایه ای با تحلیل بافتی معین که به وسیله شخصی معین آفریده شده، در پنج لایه نحوی، واژگانی، آوایی، بلاغی و کاربردشناسی صورت می گیرد.پیش از این، براساس سبک شناسی بهار تحلیل های بسیاری در آثار بزرگ ادبی از جمله گلستان سعدی صورت گرفته، دراین پژوهش به شیوه تحلیلی-توصیفی به شیوه آنچه «محمود فتوحی» در سبک شناسی خود آورده، تحلیل و بررسی دولایه نحوی و کاربردشناسی گلستان انجام گرفته است. برهمین اساس ضمن تحلیل ساختار نحوی وکاربردشناسی و ارائه جدول آماری به شیوه استنباطی ، سهم موفقیت سعدی و کارکرد کلام او در لایه های یاد شده،  هم چنین سبک فردی وی و ارتباط با بافت بیرونی کلام او، بررسی شده است. نتایج نشان می دهد، سعدی نگرشی اجتماعی با دیدگاهی اصلاحگرایانه و زبانی مردمی، سازنده و مودبانه دارد.جملات هسته ای گویای صراحت و بیان مستقیم وی است سعدی ازجملات خوشه ایبه قصد انتقال پیام سریع تر و صریح تر به مخاطب کمتر بهره برده است.

ادبیات پایداری یکی از گونه های مهم ادبی است که سابقه ای به قدمت تمدن بشری دارد و در هر زمانی متناسب با شرایط و موقعیت آن جلوه گر شده است. در این میان شعر پایداری به یکی از انواع زیبای شعر حماسی در ادبیات معاصر تبدیل شده و شاعران با قلم برنده خود به بازتاب پایداری و مقاومت و ترغیب مردم سرزمین شان پرداخته و هدفشان زنده نگه داشتن روحیه مقاومت و ایثار و ظلم ستیزی در مخاطب بوده است.  سلمان هراتی از شاعران برجسته ایران و عبدالوهاب البیاتی از پیشگامان شعر معاصر عرب هستند که ندای مبارزه و آزادی خواهی در سروده های شان طنین انداز شده است. این جستار براساس مکتب آمریکایی در ادبیات تطبیقی و نیز با شیوه توصیفی- تحلیلی به تطبیق مضامین و شاخص های شعر پایداری در سروده های سلمان هراتی و عبدالوهاب البیاتی پرداخته است. ازجمله نتایج برآمده از تحقیق می توان به شاخص های مشترک شعری دو شاعر یادشده ذیل ادبیات مقاومت اشاره کرد؛ اموری همچون وطن ستایی، دفاع و مبارزه، مدح رزمندگان، بیان عظمت مادران رزمندگان و شهیدان، شهید وشهادت وکاربست مضامین عاشورایی. هردوشاعر علاوه بر کاربست تکنیک های گوناگون ادبی-بلاغی و نیز القای تصاویر دیداری با تم ادب پایداری به مخاطب، گزاره های دینی را با حس حماسی وطن پرستی درهم آمیخته و مقاومت را با ایدئولوژی همراه ساخته اند.

شکل، ظاهر بیرونی هرگونه اثری است که به هر نحوی به وجود می آید. ما اثری بی شکل نداریم. یکی از راه های شناخت هر اثری، می تواند پراخت به شکل آن اثر باشد.
در این مقاله پرداخت شکل ظاهری و نوع چیدمان مهمانان، قبل از ورود الکیبیادس و بعد از ورود او، مورد بررسی قرار گرفته است. سوالی که بدان پاسخ داده خواهد شد، این است که آیا این تغییر شکل، می تواند خود مسبب زیبایی شود یا خیر؟ و آیا افلاطون در رساله مهمانی نشانه هایی مبنی بر پاسخگویی بدین دست پرسش ها برای رمزگشایی قرار داده است؟
بعد از آنکه الکیبیادس به مهمانی پا می گذارد، نوعی هراس در دل مهمانان به وجود می آید. این هراس با توجه به شخصیت خود الکیبیادس قابل بررسی است. پس برای ثابت کردن آن، نیاز به بازنگری در شخصیت این فرمانده یونانی احساس می شد. در این مقاله، این مهم نیز به طور اجمالی پرداخت شده است.