فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال دهم شماره 4 (پیاپی 40، پاییز 1397)

ت توسعه انسانی درباره ایجاد محیطی که در آن مردم بتوانند استعدادهای بالقوه خود را شکوفا کرده، مولد باشند و زندگی خود را بر اساس نیازها و منافعشان بسازند، بحث می کند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی در پی آن است تا وضعیت شاخص توسعه انسانی، شاخص نابرابری جنسی و شاخص چند بعدی فقر را در کشورهای در حال توسعه  مشخص و با هم مقایسه نمایید. نتایج تحقیق بیانگر آن است که کشورهای منتخب در وضعیت مناسبی به لحاظ شاخص توسعه انسانی قرارا دارند زیرا تنها دو کشور پاکستان و مصر به ترتیب با مقدار شاخص توسعه انسانی 537/0 و 689/0 در گروه کشورهای با توسعه انسانی پایین و متوسط قرار دارند و سایر کشورها به ترتیب  ترکیه، مکزیک، ایران و برزیل با مقادیر شاخص توسعه انسانی 759/0، 756/0، 749/0 و 744/0 در گروه کشورهای با توسعه انسانی بالا قرار می گیرند. به لحاظ شاخص نابرابری جنسی کشور مصر با مقدار 580/0 به لحاظ این شاخص در رتبه 128 جهان و به واقع در پایینترین رتبه  به لحاظ کشورهای منتخب قرارا دارد، همچنین کشور ترکیه با مقدار 360/0 به لحاظ این شاخص در رتبه اول کشورهای منتخب و رتبه 69 کشورهای جهان قرار دارد. در نهایت بررسی وضعیت شاخص چند بعدی فقر در این کشورها بیانگر مناسب بودن وضعیت کلی این کشورهاست، زیرا تنها کشور پاکستان با مقدار 237/0 درصد در گروه کشورهای در معرض فقر چند بعدی قرار دارد و سایر کشورها در گروه کشورهای غنی قرار می گیرند.که این نشان دهنده مناسب بودن استانداردهای زندگی در این کشورهاست.

توسعه نیافتگی سیاسی جامعه با پتانسیل های موجود یکی از مسائل اجتماعی- سیاسی جامعه ایران است. چرا که با وجود ظرفیت ها، پتانسیل ها و توانمندی های جامعه، کشور ما از روند مناسبی برای توسعه سیاسی برخوردار نبوده است. توسعه زمانی می تواند آثار مثبتی بر جامعه داشته باشد که پایدار و موزون باشد. جهت حصول به توسعه پایدار باید از همه ظرفیت ها و پتانسیل های جامعه به شکل مطلوب استفاده کرد تا روند، ساختار و کارکرد توسعه سیاسی متناسب با شرایط و نیازهای جامعه باشد. با شناخت و آگاهی از ظرفیت ها و پتانسیل های جامعه، می توان برنامه ریزی مناسبی برای توسعه سیاسی کشور داشت. به نظر می رسد فضای سیاسی اجتماعی ایران از یک صد سال گذشته به این طرف، در مسیر توسعه سیاسی خود با چالش ها و موانع متعددی روبرو بوده است. در باب توسعه نیافتگی سیاسی در دوران مشروطه می توان به عواملی چون استعمار و امپریالیسم و زیاده خواهی بیگانگان در بعد خارجی و ناتوانی و بی کفایتی نظام سیاسی و مشکلات داخلی در بعد داخلی اشاره کرد. ایران در دوره مشروطه با وجود ثروت های هنگفت نفتی در طول سال های 1357 - 1340، به ویژه در اواخر این دوران، به واسطه بی توجهی به واقعیت های داخلی و خارجی نتوانست به توسعه سیاسی دست پیدا کند. زیرا الگوی توسعه کشور بیش از آن که متناسب با شرایط داخلی باشد، طبق ساختارهای کشورهای توسعه یافته تدوین گردید. جامعه انقلابی ایران در دهه اول انقلاب به خصوص با پایان یافتن جنگ تحمیلی با توجه به باورهای اسلامی و ضرورت های انقلابی و مطلوبیت های اجتماعی و حضور مردم در تمامی صحنه ها و مشارکت آنان در ابعاد سیاسی و اجتماعی به عنوان یک عامل مهم، توسعه سیاسی را آغاز کرد. پرسش اصلی مقاله این است که عوامل موثر بر عدم شکل گیری توسعه سیاسی در دوران مشروطیت و توسعه سیاسی نسبی در دهه پس از انقلاب اسلامی چه بوده است و دراین مدت توسعه سیاسی چه فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشته و با چه چالش هایی مواجه بوده است؟ فرضیه تحقیق نیز به شرح زیر است: فقدان آگاهی سیاسی و عدم بلوغ فکری توده مردم( بی سوادی، محدودیت در انتخاب کردن و انتخاب شدن، مشارکت سیاسی منفعلانه، فقدان فضایی برای مخالفت) در دوران مشروطه و آگاهی و بلوغ نسبی مردم و گسترش فعالیت های انتخاباتی و افزایش رقابت و مشارکت سیاسی فعالانه همه جانبه آنان در انقلاب اسلامی ( به ویژه دهه نخست انقلاب) از عوامل تاثیرگذار و فراز و فرودهای دو دوره می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد و دو دوره مشروطه و دهه اول انقلاب اسلامی در زمینه توزیع قدرت و توسعه سیاسی توصیف و تحلیل می شود.

حزب درمفهوم خاص به معنای گروه منسجم و سازمان‏یافته، پدیده‏ای اجتماعی و سیاسی از نشانه‏های جامعه مدنی و نظام دموکراتیک غرب و برخاسته از شرایط بعد از انقلاب صنعتی است که به مرور توسط سایر جوامع از جمله ایران اقتباس و تقلید شد. اگرچه با وقوع انقلاب مشروطه احزاب سیاسی در ایران تشکیل شدند، اما با ظهور حکومت پهلوی، تثبیت دموکراسی و تشکیل نظام حزبی با مشکل مواجه گردید. فرهنگ سیاسی غالب در ساختار اجتماعی- سیاسی ایران فرهنگ سیاسی سنتی و تبعی بود. گفتمان شاهی پهلوی‏ها بیشتر در برنامه‏های نوسازی و توسعه به توسعه اقتصادی، صنعتی و شهری پرداخت و به توسعه سیاسی و احزاب توجهی نکرد. فرهنگ سیاسی سنتی- تبعی عامل اصلی بوجود آمدن دولت‏های رانتیر، خشونت سیاسی، توسعه ناقص، تداوم نظام پادشاهی و چرخه استبداد و...گردید. مجموع این عوامل درکنار هم تشکیل شبکه علی درهم‏تنیده‏ای برای تداوم فرهنگ سیاسی سنتی و تبعی و ایجاد مانع برای تثبیت دموکراسی و نهادینه شدن فعالیت های حزبی و تشکیل نظام حزبی در ایران شد. این تحقیق با استفاده از نظریه آلموند و وربا و هانتینگتن و به صورت روش تاریخی- اسنادی انجام گرفته است.

مفهوم توسعه فرهنگی عبارتست از نوعی دگرگونی که از طریق تراکم برگشت ناپذیر عناصر فرهنگی در جامعه ای معین صورت می گیرد و جامعه بر اثر آن بطور موثرتری از محیط طبیعی و اجتماعی مراقبت می کند. فرآیند توسعه ی فرهنگی محصول ساز و کارهای تاریخی، سیاسی، اجتماعی و خانوادگی است که به تدریج شکل می گیرد و به تدریج هم تغییر می یابد و یا از بین می رود. این پژوهش توصیفی است، از نظر هدف کاربردی و از نظر عمق در زمره پژوهش های ژرفانگر قرار می گیرد. روش پژوهش از نوع "روش کیفی" است و با "تکنیک دلفی" اجرا شده است. جمعیت آماری این پژوهش متخصصان و خبرگان مدیریت فرهنگی و علوم اجتماعی هستند. ابزار پژوهش پرسشنامه بوده و داده ها با SPSS تجزیه و تحلیل گردیده است. شاخص های سنجش مدیریت توسعه فرهنگی در کلانشهر تهران در قالب هشت بعد اصلی، 18 مولفه و 60 گویه طبقه بندی شده اند. یافته های حاصل از این پژوهش بطور خلاصه نشان داد مدیریت توسعه فرهنگی کلانشهر تهران بر عواملی مانند مبادلات فرهنگی، توسعه گردشگری، همسو سازی فعالیت های سازمان ها و نهادهای فرهنگی، آموزش های فرهنگی و انجام پژوهش های کاربردی تاکید دارد.

با توجه به اینکه رفتار شهروندی سازمانی رفتاری منحصر به فرد، اختیاری و فرا وظیفه ای است در مجموع، عملکرد اثر بخش سازمان را افزایش می دهد، سازمان را به منابع بیشتر مجهز می کند و نیاز به مکانیسم های رسمی پرخرج را کاهش می دهد، لذا،پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه ی اخلاق کار با رفتار شهروندی سازمانی صورت پذیرفته است. روش تحقیق پژوهش حاضر، از نوع پیمایشی است، جامعه آماری تحقیق حاضر، مشتمل بر کلیه معلمان شهر کرمان به تعداد 8839 نفر می باشد که از این تعداد، 396 نفر به صورت تصادفی طبقه ای، به عنوان حجم نمونه نهایی انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات نیز پرسشنامه بوده و جهت برآورد اعتبار و پایایی آن به ترتیب، از اعتبار صوری و تکنیک آلفای کرونباخ استفاده شده است. نرم افزار تجزیه و تحلیل داده ها نیز، SPSS می باشد.  یافته ها حاکی از آن است که بین جنسیت، تحصیلات، سابقه کار و مقطع تدریس پاسخگویان با رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین متغیرهای دلبستگی و علاقه، پشتکار و جدیت، روابط انسانی و مشارکت در محیط کار رابطه معنی داری با رفتار شهروندی سازمانی حاصل آمد. نتایج رگرسیونی نیز، نشان داد متغیرهای مستقل توانسته اند 25 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین نمایند.

شورای نوردیک یک سازمان منطقه ای بین پارلمانی بین کشورهای  منطقه اسکاندیناوی و شمال اروپا می باشد. امروزه این منطقه محور آمال و آرزوهای نخبگان توسعه است. نام و تصویر هر یک از کشورهای اسکاندیناوی حامل فرآیندهای شناختی، بصری و ادراکی است که مفاهیم توسعه ای مختلف بر آن بار می شود. کشورهای اسکاندیناوی از طریق شورای نوردیک، توسعه اجتماعی همگانی را مبنا و هدف راهبردی خود اعلام کرده اند. امروزه تصویر هر کدام از کشورهایی مانند سوئد، نروژ، دانمارک، فنلاند و.. با محورهای سطح بالای توسعه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و.. گره خورده است. بر همین مبنا توسعه نقطه مرکزی تصویر مثبت کشورهای اسکاندیناوی در دنیای امروز است. پژوهش حاضر با بررسی تاریخی شورای نوردیک این اساس سوال اساسی را مطرح می کند که اصولا شورای نوردیک و کشورهای عضو آن  از چه طریقی موفق به تصویر سازی مثبت جهانی شده اند و چگونه توانسته اند، بر مبنای منطقه ای ادراک بین المللی و روانشناختی کشورهای عضو این سازمان را در دنیا مثبت کنند. بر مبنای همین سوال، فرضیه پژوهش حاضر با تاکید بر شناخت این شورا، بر این امر تاکید می کند که شورای نوردیک از طریق پنج محور و نقطه اساسی مبتنی بر مبانی توسعه پایدار و اجتماع محور توانسته است تصویر مثبتی از کشورهای عضو این شورا را به دنیا مخابره کند. مقاله این پنج محور را با مثال توضیح خواهد داد.

محقق در این تحقیق نیز با بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی مبتنی بر تلفن همراه بر توسعه مشارکت اجتماعی به دنبال ابعاد متفاوت این تاثیر گذاری می باشد. در جوامع کنونی همه نهادهای مدنی با بهره گیری از شبکه های اجتماعی مجازی مبتنی بر تلفن همراه، محدودیت های زمانی و مکانی را برای اعضای خود از بین برده اند و اعضا در هر زمانی از شبانه روز به راحتی در فعالیت های مورد علاقه خود شرکت می کنند. تشکل های مشارکتی از یک طرف با جلب همکاری افراد، زمینه اتصال هرچه بیشتر آن ها به جامعه را فراهم آورده و مشارکت فردی در امور اجتماعی را افزایش می دهند و از سویی دیگر، با بسط شبکه های اجتماعی و تقویت همبستگی اجتماعی به گسترش مشارکت فعالانه و داوطلبانه افراد جامعه کمک می کنند. روش انجام این تحقیق پیمایش و ابزار گرداوری داده ها پرسشنامه است. روایی پرسشنامه صوری و پایایی آن از طریق ضریب همبستگی آلفای کرونباخ به اثبات رسیده است. جامعه آماری متخصصان حوزه علوم ارتباطات و روزنامه نگاری هستند. روش نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند و حجم نمونه برابر با 60 نفر می باشد. نتایج این بررسی نشان می دهد که، بیشترین بار عاملی اختصاص به اصل خود انتشاری دارد، در مرحله بعد بیشترین بار عاملی به عدم هم مکانی اختصاس دارد، امکان بازخورد سریع در اولویت سوم تعیین نقش شبکه های اجتماعی موبایلی بر توسعه مشاکت اجتماعی دارد.هزینه پایین مشارکت نیز کمترین نقش را در توسعه مشارکت سیاسی داراست.

تئوری بروکراسی سطح خیابان اکنون در مرحله بلوغ نسبی است و در حال حاضر تمرکز بروکراتهای سطح خیابان به عنوان خط مش گذاران نهایی به اهمیت اجرایی آن بسیار نزدیک هست. بعلاوه، مطالعه ای هم راستا با حقوق اجتماعی و اجراشدن قانون عمومی در سازمان های دولتی نشان داد بین قانون در کتاب و قانون در عمل شکاف اجتناب پذیری وجود دارد. بااین حال، موفقیت در مسیر پیشرفت به از دست رفتن ارزش بالقوه اهمیت خود قانون توسط ما بستگی دارد .هدف از این تحقیق آسیب شناسی نظام اختیار بروکراتهای سطح خیابان در بخش کادر درمان بیمارستان های تامین اجتماعی کشور هست. تحقیق حاضر در حوزه علوم انسانی بخش مدیریت قرار می گیرد . این تحقیق ازلحاظ نوع هدف جزء پژوهش های کاربردی و ازلحاظ نوع روش تحقیق، تحقیق توصیفی- تحلیلی است. در این مطالعه جامعه موردبررسی را  دو گروه مستقل خبرگان و مدیران اجرایی ارشد حوزه موردمطالعه تشکیل می دهند. روش گردآوری داده ها پرسشنامه بود که پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ و روایی ان از طریق روایی صوری تائید شد.یافته ها تحقیق نشان داد بین وضع مطلوب و وضع موجود فاصله زیادی وجود دارد و براساس این یافته ها، پیشنهاداتی در جهت رفع آسیب ها در ابعاد فردی، گروهی، ساختاری و محیطی ارائه گردید.

مقاله حاضر برگرفته از پژوهشی است که هدف آن بررسی وضعیت ظرفیت سنجی توسعه فرایند بکارگیری نخبگان بر مبنای دیپلماسی فرهنگی کشور  بود، که به روش توصیفی از نوع پیمایشی انجام شد و جامعه آماری آن عبارتند از نخبگان علمی شامل اساتید، دانشجویان، مدیران اجرایی و فرهنگی دانشگاه ها و ادارات منتخب شامل 4500 نفر بودند، که در سال تحصیلی 96-1395 مشغول به خدمت و تحصیل بودند که از این تعداد 354 نفر بر مبنای جدول کرجسی و مورگان به روش طبقه ای نسبی و تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود که برای تدوین آن بر اساس مطالعه عمیق مبانی نظری و پیشینه تحقیقات داخلی و خارجی در 84 گویه تدوین و روایی آن تایید و پایایی آن نیز با ضریب 845/0 محاسبه شد و داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار SPSS، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد؛ با توجه به  محتوای سوالات و مبانی نظری و پیشینه تحقیقات انجام شده  3 مولفه شامل بهره برداری از ظرفیت ایده پردازی نخبگان، بسترسازی فضای فعالیت نخبگان و  تناسب سازی حضور نخبگان بر مبنای دیپلماسی فرهنگی کشور در راستای توسعه ظرفیت سنجی نخبگان بر مبنای دیپلماسی فرهنگی استخراج شد. همچنین در بین مولفه های شناسایی شده بیشترین میزان میانگین در بین عوامل با (21/3) به عامل بهره برداری از ظرفیت ایده پردازی نخبگان وکمترین میزان آن نیز با (01/3) به عامل تناسب سازی حضور نخبگان بر مبنای دیپلماسی فرهنگی کشور اختصاص دارد. همچنین ساختار و مجموعه قوانین فرهنگی کشور در راستای استفاده از ظرفیت نخبگان در وضعیت مطلوبی قرار دارد.بعلاوه بین میانگین نظرات هر گروه از آزمودنی ها (استاد، دانشجو، مدیر اجرایی و مدیر فرهنگی) نسبت به تاثیر مولفه های شناسایی شده در امکان استفاده از نخبگان در دیپلماسی فرهنگی کشور از لحاظ آماری تفاوت وجود ندارد.