فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال یازدهم شماره 1 (پیاپی 41، زمستان 1397)

در این پژوهش رابطه هزینه آموزشی دولت و خانوار با توسعه انسانی ایران در سال های 1394-1369 مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق اسنادی و پیمایشی از نوع تحلیل داده های ثانویه است. مقدار HDI از سایت UNDP و داده های مربوط به هزینه های دولت در آموزش، بهداشت، رفاه و تامین اجتماعی و امور اقتصادی از قوانین بودجه و داده های هزینه خانوار از سالنامه های آماری استخراج شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات و مدل سازی با روش GMM و تابع تولید کاب- داگلاس تعمیم یافته و تخمین آن با داده های سال 1369 تا 1394 انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که هزینه های دولتی آموزش و بهداشت، آموزش خانوار روستایی و بهداشت خانوار شهری اثر مثبت و هزینه های دولت در رفاه و امور اقتصادی و هزینه آموزش خانوار شهری اثر منفی بر HDI دارد و هزینه بهداشت خانوار روستایی اثری بر HDI ندارد. با وجود اینکه انتظار می رود اثر مستقیم افزایش هزینه های آموزشی بالارفتن توسعه انسانی باشد، اما محدودیت بودجه و مدیریت ناکارآمد سبب اتلاف منابع و اثر معکوس بر توسعه انسانی است. تغییر اولویت ها در اختصاص بودجه بیشتر به آموزش و بهداشت به جای رفاه و تامین اجتماعی، ارزیابی و نیازسنجی ملی و منطقه ای برای نتیجه بخش بودن برنامه های اقتصادی، کیفی کردن آموزش و دسترسی بیشتر روستاییان به امکانات بهداشتی، امکان افزایش شاخص توسعه انسانی را فراهم می آورد.

ظرفیت پذیرش گردشگری مفهومی از فعالیت های گردشگری است که در آن گردشگری بدون ایجاد خسارت جبران ناپذیر به جامعه میزبان انجام شود. در همین راستا برنامه ریزان گردشگری در زمینه ظرفیت تحمل (پذیرش) مقصد معتقدند که جامعه میزبان برای رشد و توسعه گردشگری ظرفیت معینی دارد و رشد فراتر از حد ظرفیت آن، منجر به بروز پیامدهای اجتماعی و زیست محیطی خواهد شد. این تحقیق به دنبال مطالعه تاثیر ظرفیت پذیرش اجتماعی گردشگری عشایری در توسعه پایدار گردشگری عشایری تیره هیبت لو در استان فارس است. در این مطالعه برای جمع آوری اطلاعات از روش های مطالعه کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. به این صورت که اطلاعات میدانی با استفاده از توزیع یک پرسشنامه محقق ساخته در بین عشایر تیره هیبت لو استان فارس بدست آمده است که در بین نمونه ای به حجم 218 نفر توزیع شده است. نتایج آزمون فرضیات بیان گر آن است که هر کدام از شاخص های جمعیت، اشتغال، مسیرهای گردشگری، رفاه، امنیت و اثرات روانشناختی که در ظرفیت پذیرش اجتماعی منطقه عشایری تیره هیبت لو مورد مطالعه قرار گرفتند تاثیر مستقیم و معناداری بر توسعه پایدار گردشگری داشته اند. بر اساس یافته های پژوهش به دست اندرکاران گردشگری پیشنهاد می شود برای توسعه پایدار گردشگری عشایری، شاخص های ظرفیت پذیرش اجتماعی را مد نظر قرار دهند.

شهر خلاق مرکز نوآوری، خلاقیت و تبدیل ایده به ثروت قلمداد می شود و داشتن چنین شهری آرزوی ایده آل جوامع برتر می باشد. از منظری دیگر طراحی مداوم ایده های تازه و نوآوری عناصر اصلی رقابتی در عصر جهانی شدن هستند. حرکت به سمت ایجاد و تحقق شهر خلاق در توسعه اقتصادی بسیار ضروری است. بنابراین، ارائه مدل شهر خلاق در 22 منطقه شهری تهران یکی از اولویت ها و هدف اصلی است که با بهره مندی از داده های ثانویه، تهیه پرشسنامه و استفاده مناسب از راهکار نرم افزار spss، شاخص های خلاقیت با 19 فاکتور از شاخص های شهر خلاق رتبه بندی و سطح بندی شده اند. مطالعات حاکی از این واقعیت است که از لحاظ شاخص های شهر خلاق میزان برخورداری مناطق تهران همگون نیست. با این وجود اولویت بندی بدست آمده از مدل تاپسیس سه سطح متمایز را نمایان می سازد: 1) سطح برخوردار؛ 2) سطح نیمه برخوردار (متوسط)؛ 3) سطح فرو برخوردار (محروم). نتایج پژوهش نشان می دهد از یک طرف افزایش و بهبود معیارهای شهر خلاق تاثیرات خود را در حرکت محلات شهر به سوی تحقق شهر خلاق می گذارد و از طرف دیگر میزان این تاثیرگذاری بسیار متفاوت است به گونه ای که براساس مدل تحلیل شبکه شاخص  معیارهای نوآوری با نشان دادن  رقم 265/0 بیشترین تاثیر را در حرکت یک محله به سمت محله خلاق در تهران را دارد. در این بین تعدد مراکز علم و فناوری، نوآوری و اختراعات بیشترین نقش را در تحقق محله خلاق تهران را دارد؛ با این وجود فاکتور سرمایه های انسانی به ویژه نخبگان و دانشجویان، سرمایه های اجتماعی، شبکه روابط اجتماعی و تعاون بیشترین نقش را در تحقق محلات خلاق در بهبود مسائل شهری دارند در مرحله آخر، کیفیت زندگی نیز در حرکت یک محله به سمت محله خلاق در شهر موثر است. محاسبات ضریب همبستگی چندگانه نشان می دهد که 39 / 0 درصد از تغیرات تحقق محلات خلاق شهر تهران ناشی از بهبود وافزایش به کارگیری مولفه های شهر خلاق است به گونه ای که به ازای یک واحد تغییر در اثر انحراف معیار، معیارهای تحقق شهر خلاق 62/0 درصد واحد تغییر در تحقق محلات خلاق شهر تهران ایجاد می کند.

توسعه مفهومی پویا، متداوم و چند بعدی است که بار ارزشی دارد و با ساختار کلی جامعه و ضرورت دگرگونی همیشگی در این ساختار همراه است. سازماندهی بین عناصر این ساختار از چنان اهمیتی برخوردار است که توسعه یافتگی اساسا در هماهنگی و توازن بین عناصر مختلف جامعه معنا می یابد. کردستان از جمله استان های توسعه نیافته ای است که همواره با مشکلات ناشی از توسعه نیافتگی و عدم توازن بین عناصر جامعه مواجه بوده است. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر شناختی جامع از علل توسعه نیافتگی این استان است که با رویکردی جامعه شناسانه کشف و بررسی شود. در این راستا از رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی بهره گرفته و با کاربست روش نظریه زمینه ای و تکنیک مصاحبه عمیق به مطالعه علل توسعه نیافتگی استان کردستان پرداخته ایم. یافته های به دست آمده شامل شش مقوله عمده است که عبارتند از: موانع اقتصادی، سیاسی، تکنولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی. مقوله هسته این مطالعه نیز «توسعه نامتوازن» است که سایر مقولات را در برمی گیرد. نتایج تحلیل داده های پژوهش حاضر و مدل زمینه ای ارایه شده نشان می دهد که مردم کردستان علل توسعه نیافتگی را به مثابه توسعه ای ناموزون و ناهماهنگ تفسیر می کنند که این عناصر ناموزون در ترکیب خود زمینه پدید آمدن روابط اجتماعی ناعادلانه و آسیب های فراوان اجتماعی را فراهم آورده است.

برای شناخت نابرابری لازم است قبل از ارزیابی شاخص های مختلف آن، مبانی نظری مکتبی که در آن نابرابری تعریف شده است، ارزیابی گردد. رویکردهای بازارگرا و جامعه گرا هرکدام به نحوی نابرابری و علل آن را تبیین می کند. گروهی آن را اجتناب ناپذیر و از عوارض رشد اقتصادی دانسته و گروهی آن را نتیجه ی سیاست گذاری های دولت می دانند. این مقاله سعی می کند با تلفیقی از مبانی نظری در رهیافت اقتصاد نهادگرای جدید به عنوان رهیافتی میان رشته ای، مدلی برای تحلیل پیکره بندی نابرابری در کشورهای دارای "نظام دسترسی محدود" با استفاده از مفاهیم استخراج شده از نظریه های مکتب نهادگرایی ارائه دهد. این مدل نشان می دهد نهادهای غیر رسمی اقتصادی در کنار  نهادهای اقتصادی قانونی که متولی بازتوزیع منابع هستند، به شکلی غیر قانونی موجب انباشت ثروت در گروه های فرادست شده و به عنوان ابزاری توسط نهادهای سیاسی غیر رسمی، برای توزیع رانت وفاداری به توده استفاده می شوند. مجموع این عوامل به پیکره بندی از نابرابری منجر می شود که در آن متقابلا  نابرابری بر شکل دهی و دوام نهادهای نابرابرساز تاثیر می گذارد و این چرخه دایما تکرار می شود. روش تحقیق کیفی است و استخراج مفاهیم از از نظریه هایی صورت گرفته است که مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی، انسان شناختی و روش شناختی یکسان داشته اند.

شادمانی و نشاط از جمله نیازهای مهم انسان هستند و می توانند در مقابله افراد با مشکلات و رویارویی با فشارها و ارتقاء بهره وری کار نقش بسزایی داشته باشند. با توجه به نقش و جایگاه مهم معلمان در تربیت و جامعه پذیری دانش آموزان، هدف مقاله حاضر بررسی میزان شادمانی اجتماعی معلمان شهر تهران و شناسایی عوامل اجتماعی موثر برآن است. جامعه آماری شامل معلمان نواحی 20 و 21 شهر تهران است که با استفاده از فرمول کوکران، یک نمونه 370 نفری از بین آنها برای مطالعه انتخاب شد. روش تحقیق؛ پیمایش و ابزارجمع آوری داده های مورد نیاز، پرسشنامه بود. ابزار تحقیقات از اعتبار صوری برخوردار است. یافته های رگرسیونی و بررسی رابطه بین متغیرها نشان می دهد که در واقع متغیرهای زمینه ای و همچنین عوامل اجتماعی موثر از جمله خودبیگانگی، میزان درآمد، دینداری، ابعاد سرمایه اجتماعی، رضایت زندگی، شغلی، پایگاه اقتصادی و اجتماعی رابطه های معنادار با نشاط اجتماعی افراد مورد مطالعه دارد.

ظهور پدیده جهانی شدن و انفجار اطلاعات و به دنبال آن رشد تجارت جهانی و توسعه فناوری و اینترنت در شرایط کنونی زمینه های دسترسی سریع به اطلاعات و افزایش رقابت در فضای کسب و کار را فراهم نموده اند. بطوریکه شرکت ها مدام مجبور به پایش محیط کسب و کار، اتخاذ تصمیم و اعمال واکنش سریع در قبال فرصت ها و تهدیدهای پیش آمده می باشند. با پیدایش تکنولوژی‏های نوظهور (اینترنت و رسانه اجتماعی)، برای کسب و کارها و مشتریان الزامی است که راه‎‏هایی بیابند تا از مزایای تکنولوژی و جامعه برندی بهره ببرند. یکی از روش‏های تاثیرگذار در ایجاد شناخت بهتر و دقیق‏تر از رفتار مشتریان، تحقیق در جوامع برندی است. این پژوهش تاثیر حمایت اجتماعی بر رضایتمندی مشتریان و رفتار شهروندی را در جامعه برندی گروه اقتصادی گلستان مورد بررسی قرار داده است. مطالعه‏‏‏ حاضر ‏‏‏از ‏‏‏منظر‏‏‏ گردآوری ‏‏‏داده، ‏‏‏روشی ‏‏‏توصیفی ‏‏‏(غیر آزمایشی)‏‏‏ و ‏‏‏همبستگی ‏‏‏و ‏‏‏از‏‏‏ نوع‏‏‏ مدل ‏‏‏معادلات‏‏‏ ساختاری‏ ‏‏محسوب ‏‏‏می‏شود. توصیفی‏ ‏‏از ‏‏‏این ‏‏‏جهت ‏‏‏که‏‏‏ محقق‏‏‏ تنها ‏‏‏در ‏‏‏راستای‏ ‏‏بررسی‏‏‏ وضع‏‏‏ موجود‏‏‏ متغیرهای‏‏‏ حوزه‏ی‏‏‏ پژوهش‏‏‏ مطالعه ‏‏و ‏‏‏بررسی ‏‏‏انجام ‏‏‏داده ‏‏‏‏‏و ‏‏‏به ‏‏‏این‏‏‏ دلیل ‏‏‏همبستگی‏‏‏ تلقی‏‏‏ می‏شود ‏‏‏که‏‏‏ محقق ‏‏‏به‏‏‏ انتظار‏‏‏ ارائه‏‏‏ مدلی ‏‏‏علی ‏‏‏برای‏‏‏ تبیین ‏‏‏روابط‏‏‏ بین ‏‏‏متغیرهای ‏‏‏پژوهش ‏‏‏می‏باشد ‏‏‏که‏‏‏ جهت ‏‏‏ارزیابی ‏‏‏مدل ‏‏‏و ‏‏‏استخراج ‏‏‏میزان تاثیر حمایت اجتماعی بر رضایتمندی مشتری و رفتار شهروندی در جوامع برندی آنلاین - مطالعه موردی در صنایع غذایی ایران، ‏‏‏از‏‏‏نرم‏افزار‏‏‏آموس ‏‏‏استفاده‏‏‏گردید. ‏‏‏نتایج‏‏‏ارزیابی ‏‏‏صورت‎گرفته ‏‏‏در ‏‏‏این ‏‏‏پژوهش ‏‏‏نشان ‏‏‏می دهد، در یک جامعه برندی از صنعت مواد غذایی ایران، حمایت اجتماعی شامل حمایت اطلاعاتی و حمایت عاطفی بر رضایتمندی و رفتار شهروندی مشتری با عواملی چون ارائه بازخورد به شرکت، معرفی شرکت به دیگران و کمک به سایر مشتریان تاثیرگذار می‏باشد.

کارآفرینی روستایی راهکار جدیدی در نظریه های توسعه برای توانمندسازی و ظرفیت سازی افراد، به خصوص زنان در مناطق روستایی در راستای دستیابی به توسعه پایدار است. این مقاله در نظر دارد شرایط پذیرش و پخش کارآفرینی را با هدف بررسی جایگاه زنان و مردان در فعالیت های اقتصادی و توسعه کار آفرینی، را تحلیل نماید. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و به روش توصیفی انجام شده است. جهت گردآوری داده ها، از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه و مصاحبه محقق ساخته با طیف لیکرت بوده است. جامعه آماری پژوهش، زنان و مردان پاسخگو به سوالات 400 پرسشنامه منتشر شده در بخش مرکزی شهرستان خلخال می باشد که به صورت تمام شماری مورد بررسی قرار گرفته اند. داده های به دست آمده در محیط نرم افزاری SPSS با استفاده از آزمون های ناپارامتریک و پارامتریک، مورد تجزیه و تحلیل واقع شده است. نتایج نشان داد فرآیند توسعه کار آفرینی در بین زنان و مردان تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند در آمد زایی، عوامل جاذبه ودافعه کار آفرینی، عامل محیطی و غیره قرار دارد و فرایند توسعه کار آفرینی بین زنان و مردان متفاوت بوده است.

تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر سرمایه انسانی برعملکردسازمان با توجه به نقش متغیر میانجی سرمایه اجتماعی در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم انجام شده است. این تحقیق از حیث هدف، تحقیق کابردی و از حیث روش تحقیق توصیفی و در زمره تحقیقات علی می باشد. جامعه آماری  در این پژوهش کارکنان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم با 450 نفر کارمند می باشند. حجم نمونه 210 نفر محاسبه گردیده که به منظور پر شدن تمامی حجم نمونه 230 پرسشنامه توزیع گردید که در نهایت 220 پرسشنامه کامل جمع آوری و تجزیه و تحلیل گردید. در این تحقیق، برای تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از نمونه ها هم از روش های آمار توصیفی و هم از روش های آمار استنباطی استفاده شده است. در بخش آمار توصیفی از میانگین، انحراف معیار، چولگی و کشیدگی، نمودار و واریانس، درصد فراوانی نسبی و فراوانی استفاده گردیده و در بخش آمار استنباطی از مدل معادلات ساختاری استفاده گردیده است. نتایج تجزیه و تحلیل داده های تحقیق نشان داد که، سرمایه انسانی بر عملکرد سازمان تاثیر مثبت و معناداری دارد و با توجه به مثبت بودن ضریب رگرسیونی، می توان گفت که نوع تاثیر مستقیم می باشد. همچنین سرمایه اجتماعی بر عملکرد سازمان تاثیر مثبت و معناداری دارد و با توجه به مثبت بودن ضریب رگرسیونی، می توان گفت که نوع تاثیر مستقیم می باشد. سرمایه اجتماعی نیز نقش تعدیلگرانه در تاثیر سرمایه انسانی و عملکرد سازمان دارد و با توجه به مثبت بودن ضریب رگرسیونی، می توان گفت که نوع تاثیر مستقیم می باشد.