نشریه مطالعات سیاسی
پیاپی 41 (پاییز 1397)

پیروزی علمای اصولی بر اخباری ها از مهمترین تحولات درونی تشیع در عهد قاجاریه بود که همواره با پیامدهای سیاسی و فکری همراه بود. بدون شناخت از مواضع این دو جریان امکان شناخت دقیق از تحولات قرون نوزده و بیست ایران امکان پذیر نیست. بنابراین مساله اصلی این تحقیق، پاسخگویی به این سوال است که منازعه مکتب اصولی و اخباری چه پیامدهای فکری و سیاسی برای جامعه امامیه داشته است. چارچوب نظری این تحقیق مبتنی بر این دیدگاه است که قرائت از دین و منابع دینی در دوره های مختلف شکل گرفته و این امر موجب پیدایش گرایش های مذهبی مختلفی در درون جامعه شیعی شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که بدون پیروزی اصولیون بر اخباریون، علما نمی توانستند در ایران قرون نوزده و بیست چنین نقش گسترده ای پیدا کنند.

هژمونی به نوعی وضعیت بین المللی یا نظم جهانی اشاره دارد که بر مبنای الگوهای رفتاری و سیاست تفوق جویانه  یک دولت شکل می گیرد. در شرایط هژمونیک، یک دولت قدرتمند از جهات سیاسی، اقتصادی، نظامی و حتی فرهنگی سعی  در ایجاد، تداوم و مدیریت نظم بین المللی مطلوب خود دارد. این مقاله درصدد است تا هژمونی آمریکا را در قالب نظریه نئوگرامشی بعد از جنگ جهانی دوم مورد بررسی قرار دهد. بنابراین پرسش اصلی مقاله این است که هژمونی آمریکا در قالب نظریه نئوگرامشی چگونه قابل تبیین است. در پاسخ به این پرسش؛ فرضیه بحث این گونه مطرح می شود؛ بر اساس دیدگاه رابرت کاکس به عنوان مهمترین نظریه پرداز نئوگرامشی، سه مولفه قدرت، ایده و نهاد نقش اصلی را در تثبیت و تحکیم هژمونی آمریکا داشته است. واشنگتن از طریق قابلیت های نظامی و اقتصادی و بی همتا نشان دادن ایدئولوژی لیبرال- دمکراسی از نوع قرائت آمریکایی  و اعمال نفوذ در شکل گیری نهادهای بین المللی پس از جنگ جهانی دوم به دنبال سیطره هژمونیک بر جهان بوده است.  در این مقاله، به روش توصیفی - تحلیلی  و با استفاده از منابع اینترنتی - کتابخانه ای به بررسی فرضیه پرداخته می شود.

با عبور از دروازه های قرن بیست و یکم، بشر شاهد دگرگونی های شگرفی در عرصه های مختلف سیاست بین الملل و ابزارهای مورد استفاده در سیاست خارجی برای پیگیری منافع ملی بوده است. در این بین، دیپلماسی فرهنگی به عنوان یکی از ابزارهای نوین و کارآمد در تامین منافع ملی، امروزه در کانون مباحث سیاست خارجی قرار گرفته است. دیپلماسی عمومی با هدف تاثیرگذاری بر افکار عمومی کشورهای دیگر می تواند نقشی اساسی در منزلت سیاسی بین المللی یک کشور ایفا نماید. پژوهش حاضر با تمرکز بر گردشگری بعنوان یکی از مهمترین ابعاد دیپلماسی عمومی در پی پاسخ دادن به این سئوال است که: «گردشگری چه نقشی در منزلت سیاسی بین المللی ایران در آینده خواهد داشت؟» در پاسخ به سئوال پژوهش و با درنظر گرفتن نیروهای پیشران مربوطه سناریوهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحلیلی پژوهش نشان می دهد که براساس شواهد موجود، از بین پنج سناریویی که احتمال وقوع داردند، سناریوی خوشبینانه یعنی «بهبود غیر رسمی و پایدار منزلت سیاسی» احتمال وقوع بیشتری داشته و می تواند مبنای برنامه ریزی در حوزه دیپلماسی عمومی قرار گیرد.

ایران، بعلت گسترش شکاف بین منابع آب تجدید پذیر و محدود کشور با تقاضاهای فزاینده برای آب در همه بخش ها (اعم ازکشاورزی، صنعت و شهری)، بسرعت به مرحله «بحران آب» رسیده است که اولین پیامد این بحران نیز چالش های زیست محیطی است که می تواند مسائل و مشکلاتی را در ابعاد امنیتی موجب می شود. استان آذربایجان غربی حوضه آبریز در یاچه ارومیه است که محصور بین کوه های سهند و سبلان از شرق و کوه های مرزی ایران و ترکیه از غرب خشکیدن بخش اعظم دریاچه ارومیه و پیش بینی خشکیدن کامل آن در سالهای آتی، نمود عینی و انکار ناپذیر این بحران است. این پژوهش با هدف بررسی و احصای پیامدهای امنیتی بحران آب در ایران (با تاکید بر حوزه آبی دریاچه ارومیه) انجام شده است.این پژوهش در زمره تحقیقات کیفی قرار دارد؛ روش بکار گرفته شده در تحقیق، توصیفی - اکتشافی است. برای گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای با استفاده از اسناد، داده های مراکز معتبر و رسمی بهره گرفته شده است. جامعه آماری صاحبنظران و خبرگان حوزه ژئوپلتیک شامل اساتید دانشگاه و کارشناسان ارشد سازمان ها و نهادهای مرتبط با موضوع هستند.

قتل خالدسعید و تولد گروه فیس‏بوکی «ما همه خالدسعید هستیم» در تحولات انقلابی کشورهای عربی و  به ویژه مصر جایگاه ویژه‏ای دارد. این قتل، جرقه‏ای بر انبار در حال انفجار مصر بود و گروه فیس‏بوکی هم نقطه عطفی در کاربرد فضای مجازی در حوزه سیاست مصر، آن هم در موضوع  تحولات انقلابی. این در حالی است که رابطه سیاست و فضای مجازی به عنوان دو عرصه‏ای که شاهد حضور افراد با سنین، جنسیت و علایق مختلف بوده و ظرفیت‏های مختلفی دارند مورد اختلاف وجدال صاحبنظران بوده است. این تحقیق با نگاه به نظریه حوزه عمومی و حوزه عمومی جایگزین  به دنبال پاسخ به این سئوال است که سیاست در فضای سایبر و بویژه شبکه‏های اجتماعی به عنوان یک جایگزین آگورای آتنی چه جایگاهی دارد؟ در مقام پاسخ به سوال، گروه فیس‏بوکی «همه ما خالدسعید هستیم» کانون توجه و مطالعه قرار گرفته و ادعا بر این است که رسانه های اجتماعی و به صورت مشخص شبکه اجتماعی فیس بوک فضای مناسبی برای شکل گیری حوزه عمومی جایگزین می باشد، و بستر را برای گفتگو و بحث آزاد، اشتراک گذاری دردها، استفاده از تجربیات، ارتقاء و تقویت  افکار عمومی در جهت زمینه سازی اعتراضات را فراهم نموده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دهه عدالت و پیشرفت به دکترین جهاد اقتصادی، مدیریت و روحیه جهادی و سیاست اقتصاد مقاومتی توجه خاص نموده است. هدف از این پژوهش تبیین نظریه بومی جهاد اقتصادی در چارچوب اقتصاد مقاومتی است و اینکه ابعاد و مولفه‎های این نظریه چه می‎باشند. رویکرد این تحقیق کیفی و ماهیت آن کاربردی است. در این پژوهش ابتدا تعاریف جهاد اقتصادی و نظریه جهاد اقتصادی از منظر ولایت فقیه و پیشینه موضوعات مشابه ارائه شده و در نهایت بر اساس اطلاعات جمع آوری شده از مصاحبه عمیق با صاحب نظران و مدیران نهادهای جهادی منتخب و نیز نتایج پرسشنامه از خبرگان و با استفاده از روش تئوری زمینه‎ای، نظریه بومی جهاد اقتصادی که در چارچوب اقتصاد مقاومتی باشد، معرفی شده است. ابعاد و مولفه‎های بدست آمده از تحلیل محتوی و تحلیل گفتمان امام خمینی(ره) و امام خامنه‎ای که از نتایج پایان نامه دکتری محقق گرفته شده، با استفاده از نتایج سایر تحقیقات و پژوهش‎ها ، نظر خبرگان و نتایج مصاحبه‎های عمیق، نهایتا بر اساس روش تئوری زمینه‎ای کدگذاری باز، کد گذاری محوری و کد گذاری انتخابی شده و نظریه بومی جهاد اقتصادی در چارچوب اقتصاد مقاومتی معرفی می‎گردد.

دولت دوم هاشمی رفسنجانی پس از جنگ تحمیلی تلاش کرد که از طریق ارتقای سطح روابط دیپلماتیک با سایر کشورهای مختلف به ویژه اتحادیه اروپا زمینه تامین منابع لازم برای ترمیم و ساخت مجدد زیرساخت های اقتصادی کشور را فراهم کند. در این نوشتار تلاش شده که رهیافت های موثر در سیاست خارجی ایران برای تامین منافع ملی در سطح روابط بین الملل در دولت دوم هاشمی رفسنجانی مورد بررسی قرار گیرد تا از تجربه به دست آمده در تدوین راهکاری های عملی و علمی در سیاست خارجی استفاده گردد. بر این اساس پرسش این نوشتار توصیفی - تحلیلی آن است که سیاست تنش زدایی دولت هاشمی رفسنجانی در سال های 1372 الی 76 چه تاثیری بر توسعه روابط با اتحادیه اروپا داشته است؟ نتایج نشان می دهد که دولت دوم هاشمی رفسنجانی با فاصله گرفتن از شعارهای انقلابی و رویکرد عملگرایی و اعمال سیاست تنش‏زدایی با کشورهای عضو اتحادیه اروپا به دستاوردهایی نظیر گسترش مراودات تجاری و بازگشایی سفارتخانه‏ها دست یافته است به نحوی که از مسیر بهبود روابط دیپلماتیک با اتحادیه اروپا تا حدودی منابع مالی، سرمایه گذاری و تکنولوژیک به عنوان اضلاع مهم  فعالیت های اقتصادی برای ایران تامین شد.

توسعه ی انسانی یکی از نظریه های متاخر توسعه به شمار می رود که از دهه ی 1990 به بعد مقبولیت عام یافته است. از دید توسعه ی انسانی، برخورداری انسان از زندگی طولانی، سالم و خلاق، هدف نهایی توسعه است. توسعه ی انسانی بدون نقش موثر دولت تحقق نمی یابد زیرا پیشبرد راهبرد توسعه ی انسانی به یک دولت فعال نیاز دارد. امروزه یکی از شاخص های سنجش سطح توسعه ی کشورهای مختلف، گزارش های ملی و بین المللی توسعه ی انسانی است. قطر از زمان تاسیس در سال 1971 به کمک درآمدهای قابل ملاحظه ی حاصل از صادرات نفت و گاز و سپس با تنوع بخشیدن به فعالیت های اقتصادی، از منطقه ای محروم و بیابانی به کشوری ثروتمند و در رتبه ی کشورهای با توسعه ی انسانی خیلی بالا تبدیل شده است. در این مقاله، ابتدا به مفاهیم توسعه و توسعه ی انسانی از جمله سیر تحول مفهوم توسعه، چگونگی طرح نظریه ی توسعه ی انسانی و نحوه ی رتبه بندی کشورها به وسیله ی شاخص توسعه انسانی اشاره شده و پس از آن؛ ویژگی های عمومی، تحولات سیاسی، روندهای جاری اقتصادی، و شاخص و وضعیت توسعه ی انسانی کشور قطر بررسی می شود.

باوجود اینکه پدیده تروریسم مسئله تازه ای نیست، اما تهدیداتی که امروزه از ناحیه این پدیده شوم متوجه جوامع مختلف است، ویژگی و حساسیت خاصی نسبت به سایر پدیده های حقوقی ایجاد کرده است. تهدیدات ناشی از اقدامات تروریستی، دیگر در چارچوب سرزمین معین نمی گنجد و به یک تهدید جهانی مبدل گشته است. تروریسم ارزش هایی از قبیل: احترام به حقوق بشر؛ حاکمیت قانون؛ قوانین و مقررات ناظر به حمایت از غیرنظامیان در جنگ؛ بردباری و تساهل میان ملت ها و کشورها؛ و حل وفصل مسالمت آمیز اختلافات را هدف قرار می دهد که بنیان منشور ملل متحد می باشند. با گسترش اقدامات تروریستی و بروز جلوه های نوین این پدیده در کشورهای مختلف و الزامی که متعاقب تاکید شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه های متعدد صادره پس از حادثه 11 سپتامبر برای اعضای جامعه بین المللی در جرم انگاری تروریسم و تامین مالی آن ایجاد شد، موج جرم انگاری پدیده تروریسم در سال های اخیر بیش و کم در کشورهای متعددی بروز کرده است. همان گونه که می دانیم تروریسم دارای ابعاد گسترده ای می باشد که می تواند شامل تروریسم دولتی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و... باشد. به نظر می رسد در نظام حقوقی ایران، سازوکارهای لازم برای مبارزه موفق با تروریسم، کارآمد و به روز نیست؛ هرچند محاربه و افساد فی الارض و... به عنوان مصداقی از عملیات تروریستی مورد حکم قانون گذار قرارگرفته اند، اما تنوع و پیچیدگی اعمال تروریستی، سازمان یافتگی و فراملی شدن تعداد قابل توجهی از آن ها و عدم پیش بینی پاسخ مناسب به مجموعه اعمال تروریستی، ضرورت بازنگری و جرم انگاری تروریسم را آشکار می سازد و مقنن می بایست با درک این مهم نسبت به تصویب قوانین کارآمد در مقابله با تروریسم در ابعاد مختلف، اقدام کند.