فصلنامه تاریخ
پیاپی 22 (پاییز 1390)

با استقرار حکومت غزنویان تجارت در مناطق شرقی ایران رونق فراوانی یافت. ایران با موقعیت جغرافیایی خود و قرارگرفتن بر سر راه هندوستان و چین- دو مملکت پرنعمت دنیای آن زمان - شاهرایی جهت فروش امتعه گران بهای ممالک یادشده به سرزمین های دیگر از بین النهرین تا اروپا به شمار می رفت. در این میان تجار ایرانی عامل مهم این داد و ستد در سرزمین های وسیع بودند.
سنگ بست به لحاظ موقعیت جغرافیایی خاص خود و اهمیت فرهنگی، تجاری و سیاسی از نقاط بسیار مهم در خراسان قدیم بود. در این منطقه تاسیسات معماری مهمی چون: مناره، کاروانسرا و مقبره ای منسوب به ارسلان جاذب که در دوره غزنویان در خراسان ساخته شد، از اعتبار بسیاری برخوردار است. این بناها الهام گرفته از آرامگاه امیر اسماعیل سامانی در بخارا می باشد. و تقریبا کهن ترین اثر معماری اسلامی بر جای مانده در خراسان امروز است. سنگ بست احتمالا در ادامه همان چهار طاقی های دوران ساسانی ساخته شده است. کاربرد مصالح و کتیبه های کوفی آن نشان دهنده تفاوت این بنا با بناهای دوران ساسانی است.
این مکان در دوره رونق خود یعنی در عهد غزنویان در سده سوم و چهارم هجری، قمری مورد توجه ارسلان جاذب سپهدار توس واقع گردید و به خاطر قرار گرفتن در شاهراه اصلی جاده ابریشم چنان مرکزیت پیدا کرد که به محل عبور کاروان ها، تجار و مسافران تبدیل شد.

برقع یک نوع پوشش است که به عنوان وسیله ای تزئینی هم  به عنوان حجاب و هم برای جلوگیری از آفتاب سوختگی در برخی نقاط جنوبی ایران و جزایر خلیج فارس به کار برده می شود که استفاده از آن جزو عادات و سنن ایرانی نبوده و طی سالیان بسیار دور از طریق مهاجرین عربی و غربی که از آن طرف آب های خلیج فارس به ایران آمده اند وارد شده است. ایرانیان برقع را به معنای مطلق، روبند به کار می برند که استفاده از این کلمه در قرن ششم هجری و در آثار ادبی، خصوصا در اشعار خاقانی، نظامی گنجوی و عطار بوده است که گویا در همان ایام نیز استفاده از برقع در نواحی جنوبی ایران رواج پیدا کرده است، هر چند که مردم هر منطقه ای از جنوب برقع های مخصوص به خود داشته و دارند؛ برخی ساده و برخی تزئینی.قابل ذکر است اصل آن چه که از ابتدا رواج پیدا کرد با هدف جلوگیری از آفتاب سوختگی بوده که بعدها کم کم صورت دینی(حجاب) و سپس تزئینی نیز پیدا کرد و اکنون بیشتر چنین کاربردی از آن می شود، که تسری آن در بین زنان جنوبی ایران به صورت روزآمدی جزو فرهنگ عمومی بخشی از آنان را شامل می شود. در این مقاله سعی شده است با توجه به اهمیت و جایگاه برقع در پوشش زنان ساکن حاشیه خلیج فارس به سابقه تاریخی استعمال آن در نواحی فوق الذکر و کاربرد تاریخی استفاده از برقع پرداخته شود. روش مورد استفاده در نگارش و تدوین مقاله حاضر کتابخانه ای(توصیفی-تحلیلی)، و تحقیقات میدانی می باشد.
نتایج حاصل از مقاله حاضر می تواند در درک چگونگی استفاده از برقع در ادوار تاریخی ایران به عنوان یک پدیده اجتماعی و نهایتا تغییر در کارکرد فعلی آن، موثر واقع شود.

در مورد سابقه و نحوه ی ورود اسلام به شبه قاره ی هند روایت های متفاوتی وجود دارد. برخی عقیده دارند که اسلام در قرون نخستین هجری و از طریق حملات نظامی و با زور شمشیر به شبه قاره ی هند راه یافت. اما بسیاری از مورخان منصف و مطلع، بر این عقیده اند که اصولا اسلام پیش از آن که از طریق حملات نظامی و غزوات مسلمانان به شبه قاره هند راه یافته باشد توسط گروه هایی از بازرگانان و تجار مسلمان که سالها قبل از آن، با مناطق جنوب و جنوب غرب این شبه قاره روابط اقتصادی و تعاملات فرهنگی داشته اند به آنجا راه یافته و به مردم آن سرزمین عرضه شده بود. آن ها نیز با اختیار و میل خویش آئین جدید را پذیرفته بودند.
این پژوهش در پی آن است تا جایگاه و نقش بازرگانان مسلمان را به عنوان نخستین منادیان و مبلغان اسلام در شبه قاره هند توصیف و تحلیل نماید.

تورانیان همسایگان شرقی ایرانیان بودند،در بیشتر روابط بین ایران و توران این دو کشور در حال جنگ بسر می بردند .در این جنگ ها نقش زنان تورانی نیز مشاهده می شود زنانی که در شاهنامه فردوسی و همچنین متون پهلوی از آنان نام برده شده است،در برخی از نوشته ها ستایش شده و یا با عنوان جادوگر یاد شده اند.بخشی از شرح داستانهای تورانیان مربوط به زنان است.گاهی این زنان در کنار پهلوانان تورانی به نبرد پرداخته اند و گاهی نیز در برابر شاهشان به سود ایرانیان ایستادگی کرده اند.در بخشی از شاهنامه که مربوط به جنگ های ایران و توران است تنها نام سه تن از زنان ایرانی آمده است و مابقی نام زنان غیر ایرانی است که بخش زیادی از آن مربوط به تورانیان است ،فردوسی شرح شجاعت و شهامت آنان را به زیبایی در شاهنامه به وصف کشیده است.داستانهای زیبایی از زنان تورانی که آغاز گر روابط عاشقانه با دلاوران ایرانی هستند. زنان تورانی دارای موقعیت های اجتماعی بودند که ایرانیان این موقعیت را دارا نبودند.آنها می توانستند با پهلوانان ایرانی ازدواج کنند اما زنان ایرانی دارای چنین امتیازی نبودند.

جایگاه و نقش مراجع دینی در جامعه اسلامی و روابط آنها با طبقه حاکم و مردم از مباحث مهم تاریخ ایران دوره اسلامی- به ویژه در دو قرن اخیر- است. بیداری و هوشیاری مراجع در برخورد با جریان‏های سیاسی زمانه و واکنش به کارکرد حکومت در سیاست‏گذاری‏های داخلی و خارجی و تاثیر و اهمیت بسزای روحانیت در جامعه و سیاست، مهم‏ترین انگیزه در بررسی حیات مراجع دینی در دوره قاجار و مشروطیت به شمار می‏آید. از جمله روحانیان موثر در روند سیاسی دوره قاجار آخوند خراسانی است که با دخالت مستقیم در نهضت مشروطیت ایران و حکم به وجوب آن، هم به رهایی مردم از فلاکت زندگی در زیر بار حکومت استبدادی، مدد رساند و هم حکومت مشروطه را ازعناصر غربزده و ضد مذهبی تصفیه کرد. ایشان با دخالتمستقیم در متن نهضت مشروطیت، سایه روحانیت تشیع را در سراسر پهنه انقلاب مشروطه گسترد و اندیشه‏های روحانی و مذهبی خود را بر آن تحمیل کرد و مانع آزادی عمل انقلابیون غربزده ضدمذهب شد. هدف از انتخاب این موضوع، بررسی نقش کلیدی آخوند خراسانی در تحولات مذهبی و سیاسی مشروطیت و عملکرد ایشان در مقام مرجعیت شیعی و فعالیتهای سیاسی ایشان در بین روحانیان و متفکران سده اخیر است و همچنین نقش رهبری آخوند خراسانی در اوضاع سیاسی نهضت مشروطه واقدامات ایشان مبنی برعدم حضور استعمارگران بیگانه که از نکات ویژه ایشان به شمار می رود.
این پژوهش از نوع توصیفی می باشد که پژوهشگر از کتب، مقالات، نشریات و اسناد مختلف به جمع آوری اطلاعات پرداخته است.

یکی از اجزای مهم نسخ خطی تاریخی، دیباچه های آن ها است که می توان با بررسی آن ، به اطلاعات ارزشمندی درباره ی مورخ، نوع نگاه او به حوادث تاریخی، و چگونگی نگرش اهل فن به تاریخ و فلسفه و چیستی آن دست یافت. از آن جا که از دوران شاه عباس اول تا پایان دوره ی صفویه، متون تاریخی قابل توجهی باقی مانده است، با بررسی دیباچه های نسخ خطی این دوره-که با تحولات چشمگیری از لحاظ تاریخی، فرهنگی و سیاسی همراه بوده- می توان به درک عمیق تری از نگاه مورخین به تاریخ و هدف تاریخ نگاری در یک دوره تاریخ ساز نائل شد. هدف پژوهش حاضر، استخراج و مقایسه اطلاعاتی از دیباچه این نسخ، در خصوص نوع نگاه مورخین تواریخ سلسله ای و مذهبی به تاریخ و فلسفه آن، و چگونگی مشروعیت بخشی آنان به پادشاهان و زمامداران زمانه است. از این طریق، می توان چشم اندازی از اوضاع و شرایط فرهنگی حاکم بر فن تاریخ نگاری ارائه نمود؛ و پاسخی برای این سوال یافت که فرمانروایان زمانه و مولفین کتب تاریخی، هر یک چه هدفی از سفارش و نگارش یک اثر تاریخی داشته اند؟ و این اهداف در کتب تاریخی سلسله ای و مذهبی چه اشتراکات و تفاوت هایی دارد و چرا؟

نازیسم که بواسطه هیتلر و حزب ناسیونال سوسیالیسم بعد از جنگ جهانی اول در آلمان سربرآورد. یکی از دهشتناکترین حکومتهای تاریخ می باشد، که نه تنها در آلمان و اروپا بلکه سایه هراس انگیز و رعب آور آن در سراسر جهان قرن بیستم، ملت ها و دولتهای مختلف را متاثر ساخت. و با شعله ور ساختن جنگ جهانی دوم صحنه های تاریکی را در تاریخ رقم زد.
چرایی سر بر آوردن چنین حکومتی مطلقه و تمامیت خواه و تبیین علل و عوامل موثر بر ظهور آن در کشوری پیشرفته و مدرن همانند آلمان، همراه با بررسی زمینه های فکری و اوضاع سیاسی و اقتصادی موثر در شکل گیری نازیسم مهمترین مسئله ی مطرح شده در این مقاله می باشد که نگارندگان آن معتقدند؛ وجود و پرورش اندیشه سیاسی اقتدارگرا و تمامیت خواه در فلسفه سیاسی آلمان که خواهان دولتی مطلقه و یکپارچه می باشد، همراه با ضعف و انحطاطی که بر دولت و اوضاع سیاسی و اقتصادی آلمان بعد از جنگ جهانی اول مستولی شده بود، راه را برای هژمونی نازیسم هموار می ساخت.

دوران شاهنشاهی کوروش هخامنشی تا پایان دوران داریوش یکم قریب به یک سوم دوران هخامنشیان را در بر می گیرد. بی گمان اقتدار آن دولت در همین عهد به اوج می رسد و آنچه باقی می ماند نتایجی است که بر ساختار اولیه آن تکیه دارد. اهمیت این دوران بر کسی پوشیده نیست و درباره آن نه تنها مورخان و فلاسفه قدیم به سخن نشسته اند بلکه تا به امروز مورخان نامداری در ایران و جهان به داوری و نظاره و اظهار نظر پرداخته اند. هدف از این پژوهش بررسی موارد مشترک و تفاوتهای دوران دو امپراتور مشهور ایرانی می باشد که اساس کار تحقیق را تشکیل می دهد. پژوهش حاضر در مسیر خود تلاش دارد ضمن تحلیل دوران اولیه شاهنشاهی هخامنشی ، حکومت کوروش و داریوش را به عنوان مدل سیاسی و مشابه قدرت های جدید جهانی در جامعه باستانی معرفی و تبیین نماید.