فصلنامه تاریخ
پیاپی 29 (تابستان 1392)

در این پژوهش، ابتدا زادگاه مغول ها و چگونگی زندگی آنان و اقوام مختلفی که در آن حیطه بودند، سخن به میان آمده است.
بعد از آن در مورد چنگیزخان که قومشان باج گذار چین بود و خودش در کودکی پدرش را از دست داده بود، مورد تحقیق قرار گرفته که او با عقل و درایت و تلاش بی وقفه اش خود را به راس قوم خود رسانده و با اقوام مغول و همسایگانش با سیاست رفتار نموده است و در نهایت با تقویت اقوام مغول و بررسی ضعف همسایگان به آنها فایق گشته است. در ادامه، انتخاب دو نفر از مجرب ترین و داناترین سردار مغولی از طرف چنگیزخان یعنی یمه یا جبه نویان و سبتای یا سوبدای بهادر برای تعقیب سلطان محمد خوارزمشاه و بعد از مرگ سلطان محمد، فتح شهرهای ایران و روسیه مورد پژوهش قرار گرفته که این دو سردار با هم فکری خود و فریب بزرگان شهر و سرداران بلندپایه پیروزی درخشانی را برای مغول ها به ارمغان آورده اند.
درنهایت به مراجعت چنگیزخان به همراه دو سردارش به مغولستان و هجوم دوم مغول به غرب امپراطوری، سلطنت کیوک خان و سلطنت شعبه دوم چنگیزی اشاره شده است.

حکومت ساسانیان از جمله مهم ترین دوره های تاریخی در ایران پیش از اسلام است و در نتیجه هنر این دوره هم می تواند یکی از باشکوه ترین ادوار هنر در ایران باستان تلقی شود. هنری که از گذشته ای طولانی الهام گرفته است و نشانه های آن تا به امروز مشاهده می شود. به همین منظور مطالعه آثار و اشیاء به جا مانده از آن دوران اهمیت به سزایی دارد. در دوره ساسانی در انواع هنرها پیشرفت قابل توجهی حاصل شد. از جمله فلزکاری که یکی از شاخه های مهم هنری محسوب می شود. اگرچه بسیاری از جنبه های فلزکاری ادامه دهنده ی کار حکومت های پیشین از خود بود اما در این دوره به بلوغ چشمگیری رسید. آثار و اشیاء فلزی در دوره ساسانیان در تقسیم بندی های متفاوتی قرار می گیرند. ظروف،جام ها، کاسه ها جزء اشیای فلزی محسوب می شود.هنرمند برای انتقال اندیشه طرح هایی را به تصویر می کشید و سپس این آثار با نقوشی تزئین می شد که الهام گرفته از طبیعت، حیات مادی، باورها، اعتقادات و اسطوره های فرهنگ ایرانی می باشد. در این پژوهش تلاش شده تا به روش پژوهش تاریخی و با شیوه ی تحلیل و توصیف برخی از نقش مایه های مادی و معنوی در سیمینه های دوره ساسانیان بررسی گردد. نتیجه پژوهش آن که هنرمندان و صنعتگران دوره ساسانی با اقتباس از طبیعت و باورهای گذشتگان، آثار فلزی تحسین شده ای را خلق کردند.

چرایی فراز و فرود تمدن ها و دولت های بزرگ یکی از مباحث با اهمیت و بنیادی در مطالعات تاریخی است. جامعه ی زمان ساسانی، یک جامعه محافظه کار اشرافی مبتنی بر نظام جابرانه بود. دولت ساسانی بر دو اصل اساسی وحدت دینی و وحدت سیاسی پایه گذاری شد که با رسمی شدن دین زردشت زمینه زندگی و راه رسم روشنی را در فرهنگ و تمدن آن روزها فراهم کرد، اما با گذشت زمان و نزدیک شدن به افول سلسله ساسانی دین زردشت دستخوش تغییرات بسیاری شد و در نتیجه نخستین جنبشهای فکری برابری خواهانه از سوی مزدک در برابر قدرت حاکم در عصر ساسانیان به وقوع پیوست. این پژوهش در صدد آن است تا یکی از جنبش های اجتماعی-مذهبی ایران پیش از اسلام را مورد بررسی قرار دهد و کوشش شده روایتی نسبتا قابل قبول از شرایط حاکم براین دوران ارائه کند. نوشتار حاضر این قیام را مورد بررسی قرار داده و بر این مدعا است که، جنبش مزدک، جنبش اجتماعی در لوای مذهب بوده و این آیین پاسخی به بحران های اجتماعی-اقتصادی عصر ساسانی بوده است.

زیدیه فرقه ای از شیعه می باشند که همزمان با قیام زید بن علی (ع) به وجود آمدند. پس از زید طرفدارانش به گرد پسرش یحیی، جمع شدند. پس از شهادت یحیی، قیامها به رهبری فرزندان عبدالله بن حسن بن حسن (ع) (محمد نفس زکیه) ادامه یافت. یحیی بن عبدالله به دیلم رفت و قیام را به داخل ایران کشاند. بسیاری از دیلمیان، اسلام شیعی از نوع زیدی را پذیرا و حامی آن شدند. حسن بن زید با استفاده دیلمیان و علویانی که به او پیوسته بودند، حکومتش را در طبرستان پایه گذاری کرد. حکومت علویان پیامد سیاسی - اجتماعی را نه تنها درطبرستان بلکه مناطق وسیعی از ایران و جهان اسلام  بوجود آورد و آنجا را به پایگاهی برای گسترش زیدیه در ایران تبدیل کرد تا بتواند در برابر خراسان که گرایش عباسی داشت رقابت کرده و به گسترش عقاید خود در ایران بپردازد .

پس ازشکست نهضت ملی ایران،مهندس بازرگان به همراهی همفکران خود،در 25 اردیبهشت 1340 پس ازکسب اجازه ازدکترمصدق با شعار«مامسلمانیم -ایرانی -مصدقی -تابع قانون اساسی»تاسیس نهضت آزادی ایران رااعلام میدارند.دیری نپاییدکه رهبران نهضت آزادی درسال 1341 دستگیرشدندوماشاهدرکودوسکون نهضت درفواصل سالهای (1344 تا 1356) هستیم که بااو ج گیری انقلاب اسلامی در سالهای  1356- 1357 مهندس بازرگان به همراهی برخی ازاعضای نهضت"جمعیت دفاع ازآزادی وحقوق بشر"راتشکیل ودرچهارچوب قانون اساسی وهمکاری مجامع بین الملل به ترویج شعارشاه سلطنت بکند نه حکومت-انتخابات باید آزاد باشد، یکسری فعالیت های سیاسی نوین راکه اهم آن،ملاقات مهندس بازرگان با امام خمینی(ره) درپاریس به نیل متقاعدکردن امام به سیاستی گام به گام واینکه شاه رادرصورتی بپذیردکه سلطنت بکندنه حکومت را، آغاز کرد.این درحالی است که امام ملت و خود مردم ایران، در پی نفی رژیم شاهنشاهی وهرگونه ایدئولوژی دیگروخواهان اسلام بودند.

شکوه و عظمت هخامنشیان و تغییر و تحولات آن دوران با قدرت یابی داریوش اول و اوج و فرودهای این خاندان با روی کار آمدن خشیارشا یکی از نکات برجسته ی تاریخ ایران باستان است. محققان و پژوهشگران اروپایی و ایرانی با انگیزه های مختلف و با نگاه های متفاوت و گاه غرض آلود به کندوکاو مسائل گوناگون این عصر پرداخته اند. در این میان اقدامات سیاسی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی داریوش اول و خشیارشا بیش از همه برجسته بود و آنان را متمایز از دیگر پادشاهان می نمایند. یکی از پیامدها و دستاورهای مهم این محققان گزارش ها و پژوهش هایی است که به لحاظ تاریخی ارزش فراوانی در شناخت تاریخ ایران دوران هخامنشیان دارد؛ به ویژه در حوزه ی اجتماعی، سیاسی و مذهبی که بیش از همه مورد چالش است. داریوش بزرگ توانست خود را به قلب اروپا برساند و تا جایی پیش رفت که دیگر هیچ یک از شاهان ایران نتوانستند به آنجا برسند، او از نیروی اقتصادی و نظامی خود در جهت پیشبرد اهداف خود بهره برد. جانشین او خشیارشا نیز از سیاست نظامی در قبال یونان استفاده کرد، که در نهایت طی چندین جنگ انجام شده با شکست مواجه گردید و تا زمانی هر چند کوتاه روابط بین ایران و یونان بسیار محدود شد. محقق در این مقاله با عنوان« مقایسه سلطنت داریوش یکم(486-522 ق.م) و خشیارشا یکم (465-486 ق.م)»، به بررسی تطبیقی و مقایسه ای امپراتوری دو پادشاه مزبور پرداخته است. هدف از این نگارش، شناسایی شباهتها و تفاوت های سلطنتی در زمینه سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی و نظامی و دیگر حوزه های مورد بحث ما در بازه زمانی شاهنشاهی داریوش اول و خشیارشا می باشد. روش نگارش محقق توصیفی- تحلیلی است.