فصلنامه تاریخ
پیاپی 35 (زمستان 1393)

ورود امام رضا(ع) به ایران و اقامت ایشان باعث تحولات بزرگی در تاریخ ایران و اسلام به ویژه تشیع گردید. امام رضا(ع) پس از آن که با اکراه از مدینه به مرو آورده شد، به اجبار منصب ولایتعهدی مامون - خلیفه عباسی- را پذیرفت. دوران کوتاه ولایت عهدی ایشان از یک سو قیامهای علویان راآرام نمود واز سوی دیگر موجب رنجش عباسیان وقیام علیه مامون گردید.این دوران موجب آرامش و آزادی نسبی شیعیان  که در زمان خلفای پیشین مورد آزار وشکنجه قرارمیگرفتند گردید وسادات وعلویان از بلاد مختلف به ایران مهاجرت کردند .در این عصر مامون جلسات مناظره با حضور امام رضا (ع) ودانشمندان ادیان مختلف برگزار می کرد که امام (ع) صاحبان مذاهب وفرق مختلف را مجاب نموده و به بسط وگسترش تفکر شیعه ورفع شبهات می پرداخت .حضور امام رضا (ع) موجب شکوفایی گنوسیسم اسلامی ایرانی گردید.

پس از اعطای امتیاز نفت جنوب به ویلیام ناکس دارسی در1280 ش/1901 م، که به شکل گیری شرکت نفت ایران و انگلیس منجر شد، این شرکت بنا بر نیاز خود در حوزه عملیات نفتی، شروع به استخدام کارگران ایرانی نمود و به تدریج و با ورود نیروی کاری که از دیگر مناطق ایران به خوزستان مهاجرت کردند و نیز توسعه تاسیسات نفتی، کارگران مناطق نفت خیز با مطالبات جدی شرکت را وارد چالش بزرگی نمودند. تمرکز بیش از هزاران کارگر در نقاط نفت خیز، در شرایط بد اقتصادی و معیشتی سرانجام به حضور و زمینه سازی عناصر چپ در میان کارگران، تشکیل اتحادیه های کارگری و نهایتا اعتصابات کارگران شرکت نفت، منجر شد. در تیر ماه 1325 ش یکی از بزرگترین اعتصابات کارگری ایران از سوی کارگران مناطق نفت خیز خوزستان، به وقوع پیوست که موضع گیری شرکت نفت را نیز به دنبال داشت. پژوهش حاضر به بررسی پیامد های این اعتصابات و چگونگی شکل گیری آن می پردازد.

از جمله اهداف شعری مهم که در آثار شاعران عرب و فارسی زبان، نمود بیشتری دارد، می توان به مدح، رثا و نشر فضائل و کرامات امامان معصوم (ع)، به ویژه امام رضا (ع)، اشاره نمود. منور نمودن شعر و ادب به فضائل و مناقب ائمه اطهار(ع)، همواره مورد توجه شاعران بوده است و این امر، بیانگر اعتقاد و احترام به این بزرگواران و حریم ولایت آنان است. شاعران دوستدار و پیرو اهل بیت (ع)، از شعر، به عنوان ابزاری برای معرفی اسلام نقش رهبری الهی، مقام امامت و ولایت امامان معصوم (ع) و نیز بیان مظلومیت آن ها، بهره برده اند. نقش ولایت رضوی در آینه شعر و ادب، اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی عصری که شاعران در آن می زیستتند، تاثیرگذار بوده، اما شرط کامل به شمار نیامده، در کنار این عامل، گرایش های مذهبی و حالات و روحیات این افراد نیز، نقشی اساسی داشته است.

توسعه سیاسی همچون بسیاری دیگر از مفاهیم علوم اجتماعی تعابیر متعددی یافته است. با این حال، ابتناء و اتکاء به تعبیری که ابزار تحلیلی کارآمدتر را در اختیار قرار دهد اجتناب ناپذیر است. توسعه سیاسی بخشی از هدف انسان امروزی یعنی توسعه را نشان می دهد. اما این هدف یک وسیله و یا ابزار وارداتی نیست که به راحتی خریداری شده و در جامعه رواج داده شود. توسعه سیاسی یک فرایند پر پیچ و خمی می باشد که در بیشتر موقع با موانع و سدهای متعددی روبرو می باشد و روند آن را کند می نماید. لرستان به عنوان بخشی از سرزمین ایران، با اینکه در متن سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن قرار دارد، اما از بعد توسعه سیاسی در سطوح پایان تری نسبت به دیگر نواحی و استان ها قرار دارد و راه طولانی تری را جهت رسیدن به توسعه سیاسی مطلوب پیش روی دارد. این توسعه نیافتگی سیاسی، دیگر ابعاد توسعه را نیز تحت تاثیر قرار داده است و بطور کلی چهره چندان مطلوبی را از این جهت نشان نمی دهد. لذا این نوشتار سعی دارد تا با گردآوری اطلاعات و داده ها از طریق کتابخانه ای و اسنادی و بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی این مساله، یعنی ریشه های کمتر توسعه یافتگی سیاسی استان لرستان را مورد بررسی قرار دهد. از حیث تاریخی، نقطه عزیمت پژوهش پیش روی دوره قاجاریه خواهد بود. به نظر می رسد بسیاری از پارامترهای بازدارنده توسعه سیاسی لرستان در این دوره نضج یا قوام یافته و در دوره های بعد بازتولید شده است.

هر اثر تاریخی به وجهی محصول فرهنگ زمانه با پشتوانه پیشینه دراز دامن خود در تاریخ تمدن و فرهنگ بشری است. چنانکه هر پدیده تاریخی و فرهنگی خشتی از بنای عظیم فرهنگ زمانه خود و گامی به آهنگ آینده تمدنی و فرهنگی است.
پیوند اجتناب ناپذیر پدیده های تاریخی و فرهنگ با دو سویه گذشته و آینده در بناهای تاریخی به گونه ای ملموس تر و پررنگ تر می نماید و به دلیل بار فرهنگی شایسته تامل بیشتری است. مقاله پیش رو به دنبال بررسی چگونگی اثر پذیری یکی از بناهای پرآوازه تاریخی شهر کاشان مشهور به مسجد آقابزرگ است. همچنین بازخوانی نقش این بنای عظیم در گسترش دانش و فرهنگ اسلامی در منطقه.
پس نگاهی به اهمیت جایگاه مسجد در اسلام و پیشینه تاریخی و فرهنگی کاشان خواهیم داشت سپس به بنای مسجد آقابزرگ در کاشان.

پژوهش حاضردر پی بررسی نقش مراکز علمی و فرهنگی دایر در قبل از اسلام تا قرون اولیه حکومت اسلامی بر نهضت علمی ترجمه است ؛ با توجه به نقش «نهضت علمی» در انتقال علوم مسلمانان،و جایگاه علم، به عنوان مهمترین ارکان فرهنگ و تمدن و تاکید دین مبین اسلام به علم و دانش اندوزی و نقش نهضت علمی در پی ریزی تمدن اسلامی، پرداختن به نقش مراکز علمی و فرهنگی در راستای تحولات نهضت علمی ضروری به نظر می رسد که مراکز این نهضت فرهنگی کجا بود ؟ چگونه منتشر شد و علت پیدایش این فرهنگ در برخی مناطق چه بود چرا در دیگر مناطق چنین مراکزی وجود نداشت ؟ این نهضت که از دوره اموی آغاز و روند رو به رشدی داشته ،در دوره عباسیان با تلاش وزیران و نفوذ خاندان های اصیل ایرانی چون«برمکیان »،» نوبختیان »،« بختیشوع»،« بنی شاکر ».. .و تشویق خلفایی چون« منصور»، «هارون الرشید» ، و «مامون »در عصر اول به اوج و شکوفایی رسید که نهضت ترجمه در جهان اسلام ،با گسترش اسلام ، انتقال دانشمندان و آثار علمی چند قوم و اخذ تمدن های یونانی ،ایرانی ،هندی و عربی شروع شد و در قرن سوم هجری به اوج رسیده و در زمان متوکل عباسی رو به افول نهاد ودرخلال چهارقرن خود از آغاز قرن اول تا نیمه قرن چهارم هجری مراحل مختلفی از نضج و کمال را پیموده است .که در این مقاله ؛ نقش مراکز ترجمه اعم از ایرانی ، یونانی و هندی قبل از اسلام در روند نهضت ترجمه برجسته و قابل ذکر است.