فصلنامه تاریخ
پیاپی 36 (بهار 1394)

شروع دوران امامت امام موسی کاظم علیه السلام مقارن بود با اعمال فشارهای سیاسی و اجتماعی بر خاندان اهل بیت(ع) از سوی حکومت عباسیان و همچنین ظهور فرقه های مذهبی در ابعاد گسترده . در چنین شرایطی و با وجود محدودیت های بسیار، امام کاظم علیه السلام ناگزیر بودند که برای دستیابی به اهداف والایی که مدنظر داشتند به فعالیت های فرهنگی و اجتماعی روی آورند .
اما در این بین شناخت روش های مورد استفاده توسط امام در مسیر این فعالیت ها ، از اهمیت خاصی برخوردار است هر چند که موضوعات دیگری همچون میزان کارکردهای این اقدامات و ابزارهایی که در اختیار امام کاظم علیه السلام بوده نیز به نوبه خود دارای اهمیت می باشند .برای داشتن درکی بهتر از این مباحث می بایست داده های تاریخی منابع اصیل و همچنین تحلیل هایی که در آثار نویسندگان معاصر وجود دارند مورد بررسی قرار گیرند.

مورخان معتقدند اباضیه منسوب به عبدالله بن اباض از قبیله تمیم است، اما ملطی آن ها را به اباض بن عمر منتسب می داند که از کوفه قیام کرده و به قتل و غارت پرداخته است هرچند منابع اباضی و غیر اباضی این قول را تایید نکرده اند. مذهب اباضیه از قدیمی ترین مذاهب اسلامی است که در قرن اول هجری ظهور کرد و تنها در نیمه آخر قرن سوم به منزله مذهب، در منابع و مصادر ذکر شده است و قبل از آن تاریخ با نام هایی چون «جماعه المسلمین» یا «اهل الدعوه»، «اهل الاستقامه» خوانده می شدند.
برخی از خوارج تندرو آنان را «قعده» یا گروه قاعدین می خوانند؛ زیرا به اعتقاد خوارج اباضیان به قیام علیه حاکمان ظالم برنخاستند و قعود را بر قیام ترجیح دادند. بنابر اعتقاد اباضیان، آنان هیچگاه با خوارج که شامل چهار فرقه می شدند همراه نشدند و نه تنها در جنگ بین خوارج و خلافت اموی و عباسی شرکت نکردند، بلکه به مخالفت با چنین اقداماتی برخاستند و به جای جنگ مسلحانه روش مسالمت آمیز را برای ترویج عقاید و افکار خود به صورت پنهان انتخاب کردند. در این مقاله سعی شده است برخی از افکار و عقاید اباضیان که موجب شده آنان را تا حدودی نسبت به سایر فرقه خوارج معتدل تر نشان دهد. با روش توصیفی، تحلیلی و تاریخی مورد بررسی قرار دهد.

در مقاله حاضر وقفنامه های دوره قاجاریه در ایران از نظر زبانی و دستوری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است ، زیرا پژوهندگان بر این باورندکه اسناد وقف از جمله ی متون ارزشمند تاریخی به شمار می آیند و بررسی و تحلیل آنها از جنبه های مختلف زبانی از اهمیت فراوانی برخورداراست . شیوه انشاء وتنظیم وقفنامه ها از گذشته های دور تاکنون اسلوب وشیوه ی خاصی داشته است . نوع نگارش هر وقفنامه و تعبیرات متفاوت و اصطلاحات به کار رفته در آن نه تنها حکایت از نوع تفکر و اندیشه های مذهبی، اجتماعی و فرهنگی آن عصر دارد بلکه در حوزه ی سند شناسی نیز در خور توجه بوده و مورد استفاده ی پژوهشگران حوزه زبان شناسی می باشد . نثر و اصطلاحات خاص ادبی،فقهی و حقوقی به کار رفته در نگارش آن موجب شده تا ادبیات خاصی در متن وقفنامه ها قابل تشخیص باشد .اصطلاحات خاص دایره جغرافیایی وقف، عبارات و کلمات عربی، آیات قرآن کریم ومضامین ادبی به کار رفته در انشاء وقفنامه ها با اندکی دقت حاکی از موضوع مربوط به موقوفه ومحتوای کلی آن است که از حیث زبان شناسی بسیار حایز اهمیت می باشد و از جمله دلایل ضرورت انجام این تحقیق بشمار می رود.

سلطان محمود در طول فرمانروایی خود جهت کسب مشروعیت به شدت تلاش کرد تا حمایت عباسیان را به دست آورد و خود نیز به حامی بزرگ سنت تبدیل شد. از طرف دیگر القادربالله نیز، سیاست گسترش نفوذ قلمرو خلافت عباسی را به شدت دنبال می کرد و در این راستا نیازمند ارتباط با حاکمان قدرتمندی چون سلطان محمود غزنوی بود؛ القادر در جهت جلب رضایت سلطان محمود برآمد تا از این طریق مانعی در جهت نفوذ فاطمیان در مناطق شرقی خلافت عباسی ایجاد نماید.
سلطان برای نشان دادن وفاداری خود به القادر، با مخالفان خلافت عباسی از جمله قرامطه و اسماعیلیان به سختی مقابله کرد و به درخواست فاطمیان مصر برای برقراری مناسبات حسنه واکنش منفی نشان داد.
این مقاله برآن است تا روابط سلطان محمود را با القادر، خلیفه ی عباسی مورد بررسی قرار داده و به مناسبات سلطان محمود با فاطمیان نیز توجه نموده و نقش القادر در این مناسبات را کنکاش نماید.

با شکل گیری حکومت فاطمیان در سال 297ه.ق ، فاطمیان تمام سعی و تلاش خود را برای پی ریزی و شکل گیری یک ساختار عظیم علمی و فرهنگی که در خدمت اندیشه دینی باشد به کار گرفتند. آنها برای تحقق این هدف، مراکز آموزشی و پژوهشی فراوانی مانند مساجد، کتابخانه و مدارس تاسیس کردند و امکانات مادی و معنوی بسیاری را در این مسیر صرف نمودند و حتی برای استفاده از توان علمی موجود در سایر مناطق اسلامی، عالمان و دانشمندان دیگر سرزمین ها را به دربار خود دعوت نمودند. نتیجه این تلاش های بی وقفه، شکل گیری کانون های علمی و فرهنگی بی شماری در قلمرو فاطمیان گردید. به گونه ای که میراث عظیم علمی فرهنگی و تمدنی این کانون ها، دوره طلایی را در قرن (4-5) برای فاطمیان رقم زد. میراثی که نه تنها تاثیر، خود را در این اعصار بلکه در قرون بعدی نیز نشان داد.

در طی قرن بیستم انقلاب های سیاسی و اجتماعی بزرگی شکل گرفته است که در این میان می توان از انقلاب های بزرگ کمونیستی در روسیه و چین و انقلاب اسلامی در ایران نام برد.. همچنین در طی قرن بیستم نظام سرمایه داری به عنوان نظام حاکم بر جامعه جهانی همواره با اینگونه انقلاب ها دچار تنش بوده است، زیرا جهان غرب به رهبری ایالات متحده به عنوان حفظ وضع موجود ، چنین انقلاب هایی را به عنوان یک جریان مخالف در برابر خود می دیده است. لذا در این پژوهش ، هدف این است که ضمن بررسی تطبیقی دو انقلاب جمهوری خلق چین و انقلاب اسلامی ایران به این سوال پاسخ داده شود که علت خصومت ایالات متحده با اینگونه انقلاب ها چه می باشد، که به نظر می رسد پاسخ آنر باید در هژمونی این کشور در جهت حفظ نظام سرمایه داری جستجو کرد. اما سوال دیگر این است که چرا پس از گذشت دو دهه از وقوع انقلاب در چین، ایالات متحده دست از اقدام خصومت آمیز بر علیه دولت چین برداشته و حتی در بسیاری از زمینه های سیاسی و اقتصادی در سطح جهانی همکاری می نماید، اما پس از گذشت سه دهه از وقوع انقلاب در ایران، دولت ایالات متحده به جمهوری اسلامی ایران هنوز به عنوان دشمن اصلی خود نگاه می کند، که شاید بتوان علت آنرا در افول ایدئولوژی در عرصه سیاست خارجی چین و تداوم حرکت های ایدئولوژی محور در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران جستجو کرد.