فصلنامه تاریخ
پیاپی 41 (تابستان 1395)

جنگ دوم جهانی دستاوردها و پیامدهای مهمی در برداشت. از جمله این دستاوردها می توان به تاسیس سازمان بین المللی، از بین رفتن امپراتوری ها، تشکیل دولت - ملت های جدید و در نهایت تقسیم جهان به دو بلوک شرق و غرب اشاره کرد. این دستاورد ها در زمینه های مختلف حقوقی، سیاسی،اقتصادی و حتی فرهنگی تاثیر زیادی بر کشورهای جهان گذاشتند. در سال 1325 ه ش در حالی که فقط مدت کوتاهی از پایان جنگ جهانی دوم می گذشت، بروز یک بحران سیاسی در ایران، دولت های شوروی و امریکا، یعنی دو متحد دوران جنگ را رو در روی هم قرار داد. خطر نفوذ کمونیسم و نیز فعالیت حزب توده و دیگر گروه های مظنون به طرفداری از شووری در ایران، امریکایی ها را بر آن داشت تا با حمایت از ایران در مجامع بین المللی به مداخله دولت شوروی در ایران پایان دهند. پس از بحران آذربایجان، شاه  تلاش نمود نقش آشکارتری در امور سیاسی ایفا کند و به دلایل مختلف از جمله علائق شخصی، به گسترش ارتش اقدام نمود. از این زمان گرایش شاه به اخذ وام و خرید اسلحه از امریکا شروع شد و تا آخرین روزهای حکومت وی ادامه یافت.  

از مهمترین طبقه های اجتماعی در قرن ششم و هفتم ه ق تشکیلات فتیان در عراق عصر عباسی است. این گروه اجتماعی که اساس کار آنها ب برادری میان مردم و پای بندی به آداب جوانمردی و دوری از رذایل اخلاقی استوار بود، می کوشید با حضور در بطن جامعه، برای مردم ستم دیده، پناهگاهی در مواجهه با ظلم و ستم موجود باشد.با توجه به حضور فعال جوانمردان در مسائل اجتماعی، حکومت های سیاسی وقت و گاه دستگاه خلافت عباسی، در پی ایجاد ارتباط با آنان به منظور استفاده از توانایی های بالقوه شان بودند و حتی به عنوان ابزار در اختیار آنها قرار می گرفتند. در این مقاله تلاش بر آن است تا عملکرد گروه فتیان به عنوان یک طبقه اجتماعی در عراق قرن 6 ه.ق مورد بررسی قرار گیرد.

از دوران باستان خواندن و نوشتن در میان ایرانیان از اهمیت به سزایی برخوردار بوده است. این موضوع را می توان از اختراع خط و زبان پارسی در عهد هخامنشی تا رشد و تحول کتابت در عصو ساسانی دریافت. با وجود آن که سنت کتابت در ایران آنگونه که باید شکل نگرفته است، اما بدان معنا نیست، که فرهنگ ایرانی به کل با کتابت بیگانه بوده است، زیرا پادشاهان ایران، بسیاری از اسناد دولتی و تجاری را مکتوب و نگهداری می کردند. در این مقاله ضمن بررسی تطور کتابت در ایران از دوران باستان تا پایان قرون اولیه اسلامی به شناسایی کتاب ها و رساله های گردآوری شده ایرانیان به ویژه در قرن سوم و چهارم هجری پرداخته شده است.

به رغم تاکیدهای فراوان صاحب نظران و تالیفات زیادی که در بیان فواید علم تاریخ ارائه شده به نظر نمی رسد که نتایج بسیاری از پژوهش های موجود توانسته باشد در تبیین روابط علی مفهوم «فواصل و دوره های زمانی» تاریخی به رویکردهای دقیقی در مطالعات مسائل جوامع معاصر دست یازد. این نقص، از نقطه نظر ماهوی بیشتر در چارچوب تبیین عاملیت های نوسانات و تغییرات جوامع قابل بحث و بررسی است. در توجه به موضوع مذکور مساله محوری پژوهش حاضر عبارت است از اینکه در معرفت تاریخی و در تبیین تحولات جوامع معاصر بر مبنای چه شاخص های مطالعاتی می توان قابلیت پژوهش های مورخان برای درک ساختارهای جامعه و تحقق سیاست های توسعه اجتماعی را افزایش داد؟