مجله فرانما
پیاپی 3 (تابستان 1397)

ایران زمین مفهومی آرمانی است که در گذار فراز و نشیبهای تاریخ جغرافیایی و حتی افول قدرت سیاسی، خود را در حوزه های فرهنگ و تمدن، سرزمین و جغرافیا، سیاست و فرمانروایی، تداوم بخشیده و در خاطره جمعی ایرانیان ماندگار ساخته است.ریشه نام ایران در معرفی سرزمین سکونت آریایی های مهاجر و یا اقوامی از این نژاد را میتوان در زبانهای اوستایی و پارسی باستان و با واژه هایی از پیشوند «ایر» یا «آریا» یافت. با فروپاشی امپراطوری ساسانی نام ایران تا دو سده و اندی سال از اصطلاحات سیاسی فراموش شده و اعراب در قلمرو سرزمینهای خلافت اسلامی از اصطلاح فارس استفاده میکردند. با روی کار آمدن دولتهای بومی در خراسان (ایران خاوری) مانند صفاریان، طاهریان، و آل بویه آهسته آهسته رستاخیز ایران زمین در مفهوم سیاسی آن آغاز شد. در دوره سامانیان نام ایران بر گستره دولت سامانی اطلاق و دیگر بر گستره باختری آن اطلاق نمیگردید. با فتح کامل ایران توسط هولاکوخان، نوه چنگیزخان مغول، حکومت ایلخانی در ایران که متصرفات آن تا حدود زیادی با قلمرو ایران باستان منطبق بود، حکمرانی بر سرزمینی که خود را ملک دار آن میپنداشت، بدون دریافت مالیات ممکن نمیدانست؛ بنابراین زمینه نفوذ عناصر ایرانی برای اداره امور مملکتی که از نخبگان فرهنگی و با سابقه دیوانی بودند، فراهم آمد. این فرصتی برای اندیشه ورزان فرهنگی و سیاسی ایرانی بود که خاطره ایران زمین را در یکپارچگی سیاسی و استقلال قلمرو سلاطین ایلخانی بازآفرینی نمایند.

از آنجا که نشریات علمی و تخصصی مقالات کیفی با ارزشی ارائه میدهند، دریافت تقاضای کاربران در دسترسی بهینه به اطلاعات در وب سایتهای نشریات و امکان تعامل میان آنها و نشریه، لزوم ایجاد خدمات اشتراکی نوین و با کیفیت را بیشتر مطرح میسازد. این پژوهش با رویکرد وبسنجی و با هدف بررسی نحوه دسترسی بهینه به محتوا و مولفه های موجود، به بررسی وب سایت نشریات تخصصی و علمی فارسی حوزه مطالعات ایرانشناسی پرداخته است. ابزار گردآوری اطلاعات سیاهه وارسی محقق ساخته است که با 6 شاخص کلی و 46 مولفه به بررسی و تجزیه و تحلیل مولفه های موجود در سامانه 42 نشریه میپردازد. بیشتر شاخصها و مولفه های موجود، بر اساس شاخصهای ارائه شده در سامانه ارزیابی نشریات علمی کشور، تدوین گردیده اند. از جمله مهمترین شاخصهای مورد بررسی در این پژوهش میتوان به شاخصهای ارتباطات، شیوه دسترسی، محتوای قابل دسترس، مشخصات نشر، مسئولیت و انتشار به موقع اشاره کرد.
یافته های پژوهش نشان میدهد که وب سایتهای نشریات مورد بررسی در مجموع به میزان82/59 درصد در شاخص ارتباطات، 3/33درصد در شاخص شیوه دسترسی، 98/76 درصد در شاخص محتوای قابل دسترس، 75/79 درصد درشاخص مشخصات نشر، 66/66 درصد در شاخص مسئولیت و 98/26درصد در شاخص انتشار به موقع، در رعایت مولفه ها و استانداردهای مطرح در بهینه سازی سامانه نشریات خود کوشیده اند.
نتایج نشان میدهد بیشتر وب سایتهای بررسی شده در این پژوهش گامهای اولیه و اساسی را در راستای اجرای بهینه سازی و دسترسی سریع و دقیق به سامانه های خود برداشته اند اما در مجموع در برخی از شاخصها مانند انتشار به موقع،کمی ضعیف عمل کرده و نیاز به تلاشهای بیشتری در بروزرسانی انتشار نشریات خود دارند. همچنین برخی از نشریات نیز میبایست در بهبود قابلیتهای اجرایی در شیوه های دسترسی تمهیداتی بیاندیشند.

کتاب مادیتهای معاصر، برآیند فعالیتهای لیلا پاپلی یزدی و گروهی از همکاران وی است که در تلاشند رویکردی جدید از باستانشناسی را تعریف و تبیین کنند. این رویکرد که تحت عنوان «باستانشناسی گذشته نزدیک/ معاصر» معرفی شده با رویکردهای پیشین باستانشناسی از نظر ماده و زمان تفاوتهای اساسی دارد. تحولات نظری باستانشناسی تاریخی زمینه ایجاد باستانشناسی دنیای معاصر را فراهم آورد و در واقع نیاز مبرم به پرکردن فاصله میان گذشته باستانشناختی و حال در فرآیندی تدریجی باعث تولد نسخهای از باستانشناسی متعهد و معطوف به جامعه معاصر شد. مولف و همکاران وی تمام تلاش خود را برای درک این رویکرد و تعیین بازه زمانی مشخص برای آن در ایران و خاورمیانه انجام داده و در موخره کتاب پیشنهادهایی برای آن ارائه کردهاند. صرف نظر از انتقادهایی که به این کتاب و پیشنهادهای ارائه شده آن وارد است؛ اما با توجه به نوآورانه بودن موضوع اصلی کتاب و ارائه مفاهیم جدید در حوزه علوم انسانی ، تلاش نگارندگان آن در خلق این اثر بسیار ستودنی است و در نتیجه کتاب حاضر را با تمامی کمی و کاستی های آن به کتابی خواندنی و با ارزش تبدیل کرده است.

از آنجا که ارزیابی وبسایتها، از عوامل مهم در تولید وب باکیفیت بشمار می آید، لذا نتایج حاصل از این ارزیابی ها سبب بهینه سازی تارنماها از نظر فن آوری و محتوای مطلوب خواهد شد. این پژوهش با هدف شناسایی و معرفی تارنماهای داخلی مرتبط با مطالعات باستانشناسی در ایران به ارزیابی آنها براساس مطلوبترین الگوهای طراحی و محتوایی پرداخته است. بدین منظور با استفاده از سه روش؛ بررسی و پژوهش کتابخانه ای در منابع چاپی و غیرچاپی، جستجوی کلیدواژهای در دنیای مجازی و همچنین بهرهبرداری از اطلاعات موجود در سازمانها و مراکز علمی، تعداد 35 تارنما شناسایی و بر اساس 15 شاخص از منظر کلی و عمومی مورد ارزیابی قرار گرفتند.
از جمله مهمترین شاخصهای مورد بررسی در این پژوهش میتوان به شاخصهای کیفیت محتوا شامل: به روزرسانی، مرتبطبودن مطالب، صحت اطلاعات، هویت و اعتبار و هدف ارائه محتوا، کیفیت سازماندهی شامل: نمایه، لوگو، دامنه، کیفیت پیوندها، موتورهای جستجو، کیفیت کاربر مداری شامل: قابلیت استفاده، تاثیر گذاری، تعاملی بودن، امنیت و حفظ حریم شخصی و کیفیت طراحی شامل: جذابیت، رنگ، تناسب، تصویر، صدا، متن اشاره کرد.

یکی از بناهای تاریخی ارزشمند در شهر بوشهر عمارت دهدشتی است که توسط خاندان دهدشتی در دوره قاجار ساخته شده است. بوشهر در دوره قاجار و در سالهای حدود 1299ق بندری معتبر بود که با بمبئی برابری میکرد و از مراکز تجاری و ثروتمند ایران به شمار می آمد، به طوری که پسر حاج محمد شفیع کازرونی از تجار بوشهر بیش از دوازده کشتی بازرگانی داشت. دهدشتی ها مهاجرانی از دهدشت بودندکه به بوشهر نقل مکان کرده و محله دهدشتی در شرق بوشهر را به وجود آوردند، چنانچه قسمتهایی از بازار قدیم بوشهر نیز در این محله بود. از مکانهای مهم آن میتوان به مسجد دهدشتی، مسجد دوانی ها و مسجد یا حسینیه پیرزن فاطمه زهرا اشاره کرد. یکی از آثار برجای مانده دهدشتی ها، عمارت دهدشتی است که اسناد و مدارک زیادی از آن کشف و شناسایی شد. بررسی و مطالعه مجموعه این اسناد برای پژوهشگران حوزه تاریخ و فرهنگ بوشهر و جنوب ایران حائز اهمیت است.
براساس اسناد و مدارک برجای مانده از خاندان دهدشتی مانند: اسناد آقا صاحب دهدشتی، عبدالرسول دهدشتی، حاجی علی دهدشتی، محمدتقی دهدشتی و دیگر اسناد مالی، تجاری، بازرگانی، حقوقی، دفاتر و صورتحسابها میتوان به رونق بی سابقه تجاری شهر بوشهر در دوره قاجار و دوره پهلوی اول پی برد. اسناد عمارت دهدشتی تا پیش از بررسی و پژوهش در این عمارت در صندوقهایی به شیوه بسیار نامناسب از جهت نگهداری و حفاظت تعبیه شده بودند. این مقاله گزارشی از این مجموعه است که در سال 1377 فراهم آمده. اسناد این مجموعه از حیث تنوع و نوع مواد شامل؛ پاکت نامه ها، تمبر، اوراق تجاری، مالی، بازرگانی، حقوقی، دفاتر، تقویمها و جوازهای گمرکی است. این اسناد درگذشته در مرکز آرشیو اداره کل میراث فرهنگی استان بوشهر نگهداری و حفاظت میشدند و پس از آن به تهران منتقل شدند.

ایران و عثمانی بعنوان دو ملت مسلمان و همسایه در طول تاریخ، روابط خوبی با هم داشته اند، اگرچه در طول تاریخ این روابط طولانی،گاهی تنشهای نظامی و سیاسی بوجود آمده اما علاقه های دیرین مذهبی، سیاسی، علمی، فرهنگی و عرفانی بین دو ملت، نقش به سزایی در تداوم این دوستی داشته است. قرار گرفتن عتبات عالیات در خاک عثمانی، عبور کاروانهای تجارتی و زیارتی از قلمرو آنها و مهاجرت گروه های مختلف دو کشور به سرزمین همسایه نیز سبب استحکام این روابط شده است. بررسی تحقیقات انجام گرفته در حوزه وقایع تاریخی نشان میدهد که مطالعات مربوط به روابط ایران و عثمانی نه تنها در عرصه تاریخ نگاری سیاسی که در دیگر عرصه ها چون تاریخ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار اندک و ناچیز بوده است.
با همه احترامی که ایرانیان برای عثمانی ها قائل بودند، اما سختگیری های بی مورد حاکمان عثمانی نسبت به زائران و بازرگانان ایرانی و دریافت حق عبور بیشتر از آنان، پادشاهان ایرانی را برآن کرد تا در اکثر معاهده های خود با حکومت عثمانی، بر امنیت جاده ها و راه ها و تآمین جانی ایرانیان تاکید بیشتری نمایند. با این همه در روزگار حاکمیت صفویان و باتوجه به دشمنی های دولتهای ایران و عثمانی، روابط تجاری که تابع وضعیت سیاسی بود، با چالش جدی روبرو شد. با اینکه هردو حکومت تلاش کردند تا از امتیازات تجاری خود بصورت اهرم قدرت استفاده کنند، اما کاهش اقتدار دو دولت و ورود خارجی ها در خلیج فارس و شرق مدیترانه، نقش و توان تجاری آنها را به طور جدی کاهش داد. هدف از انجام این پژوهش تحلیل تاثیر تجارت بر مناسبات ایران و عثمانی دوره صفویه است.