نشریه مطالعات محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار
پیاپی 7 (بهار 1398)

امروزه توجه به بحث آلودگی های زیست محیطی ناشی از زباله ها و عواقب خطرناک روش های دفع غیر اصولی که موجب بروز انواع بیماری ها به دلیل ورود شیرابه زباله ها به خاک و منابع آب سطحی و زیرزمینی شده است، در کشورهای پیشرفته مدیریت صحیحی برای جمع آوری زباله و تفکیک از مبدا صورت گرفته است؛ اما متاسفانه در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، هنوز توجه کافی به این مهم صورت نگرفته و زباله ها در اکثر مناطق شهری و حتی روستایی، مشکل آفرین شده اند. در این تحقیق با توجه به مهم بودن مسئله تفکیک از مبدا در شهرستان دماوند، مطالعاتی در خصوص نحوه جمع آوری و دفع پسماندها صورت گرفت و با اطلاعات به دست آمده، پرسشنامه ای در چهار دسته نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید تهیه شد. با توجه به تجزیه و تحلیل های صورت گرفته و ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی در وضعیت پسماند این شهرستان، چون نمره به دست آمده از عوامل داخلی 2.451 و نمره به دست آمده از عوامل خارجی 2.158 می باشد، طبق اصول این ماتریس، موقعیت استراتژیک تفکیک پسماند شهرستان دماوند در منطقه تدافعی قرار می گیرد؛ زیرا ضعف و تهدیدها به ترتیب از قوت ها و فرصت ها بیشتر می باشند

بیابان زایی به تخریب اکوسیستم های شکننده و ناپایداری گفته می شود که در اثر تبدیل کاربری یا فشار بر روی اراضی توسط دخالت های انسانی گسترش می یابد و در نهایت منجر به کاهش تولید بیولوژیک میگردد، شور و سدیمی شدن خاک نیز از جنبه های مهم تخریب اراضی محسوب میشود. هدف اصلی در این تحقیق، بررسی روند تغییرات شوری، و تعیین میزان گسترش شوری خاک در اراضی محدود به حوضه آبریز بختگان در مساحتی بالغ بر 20533 هکتار میباشد داده های رقومی ماهواره لندست ETM+ مربوط به دو سری زمانی، 17 می سال 2000 میلادی و 18 می سال 2009 میلادی، بعد از اصلاح هندسی به عنوان ابزار اصلی تحقیق، مورد استفاده قرار گرفته است با بکارگیری روش طبقه بندی نظارت شده با روش نزدیکترین همسایه، نقشه های کاربری اراضی تهیه گردید. با استفاده از شاخصهای NDSI و NDVI نقشه شوری و پوشش گیاهی مربوط به هر دو سری زمانی تهیه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت؛ در نهایت مساحت هر طبقه و میزان تغییرات آن محاسبه گردید، نتایج حاصله نشان داد در طی یک دوره 9ساله، 54 % به مساحت اراضی شور افزوده شده است، این افزایش سطح به دلیل کاسته شدن از سطح اراضی مرغوب کشاورزی است و پیشروی  شوری به سمت اراضی کشاورزی همچنان ادامه دارد؛ کاهش 41 درصدی پوشش گیاهی نیز بیانگر پیشرفت شدید بیابان زایی درمنطقه مورد مطالعه است

خشکسالی بر همه بخشهای محیط زیست و جوامع ما اثر میگذارد. تاثیرات مختلف خشکسالی اغلب در قالب اثرات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی طبقه بندی میشوند. اما پیامدهای اجتماعی خشکسالی ممکن است بیشتر از همه احساس شود زیر به طور مستقیم ما و خانواده های ما را درگیر بحران میکنند. از این رو بسیاری از تاثیرات اقتصادی و زیست محیطی نیز به عنوان بخشهای اجتماعی شناخته شده اند. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات اجتماعی خشکسالی های مقطعی بر خانوارهای روستایی شهرستان کنگاور انجام شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کل خانوارهای روستایی شهرستان کنگاور بود. به منظور دستیابی به اهداف مطالعه، داده ها از طریق یک نمونه 250 نفره از خانوارهای روستایی به شیوه نمونه گیری چند مرحلهای جمع آوری گردیدند. برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفاده گردید. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه توسط پانلی از متخصصان و کارشناسان قبل از پیش آزمون مورد بررسی و تایید قرار گرفت. پایایی ابزار تحقیق نیز از طریق انجام پیش آزمون بین 30 نفر خارج از نمونه آماری انجام و محاسبه آلفای کرونباخ 87 درصد 0 حاکی از قابل قبول بودن انسجام درونی گویه ها بود. برای تحلیل داده ها نرم افزارSPSS مورد استفاده قرار گرفت. نتایج توصیفی در ارتباط با اثرات اجتماعی خشکسالی نشان داد که میانگین کل سوالات این بخش برابر با 3/48 از 5 بود که نشان دهنده متوسط به بالا بودن سطح اثرات اجتماعی خشکسالی میباشد. همچنین نتایج استنباطی نشان داد که متغیرهای مستقل 85 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین میکنند.

صنایع پلاستیک نیز در این سالها توسعه چشمگیری داشته اند بطوریکه تعداد و ظرفیت واحدهای پلاستیک از 2700 عدد و ظرفیت 1/3 1میلیون تن در سال 73 ، به 5527 عدد و ظرفیت 9میلیون تن در سال 87 افزایش داشته که از لحاظ تعداد واحد 105 درصد و از لحاظ ظرفیت 592 درصد رشد داشته است. (وزارت صنایع) طبق بررسی های بعمل آمده روزانه 7000 تن زباله در تهران دفع می شود، که از این مقدار 4/6 درصد مشمع و مواد پلاستیکی بوده است افزایش مصرف ظروف یکبار مصرف باعث وجود بیشتر پلی اتیلن ترفتالات 2 در ضایعات شهری شده است. درحالی که از این ضایعات پلاستیکی تولید شده تنها بخش کوچکی بازیافت می شود و مابقی در زمین دفن میشود. فرآیند بازیافت ضایعات پلاستیکی شامل روش های مکانیکی، شیمیایی و بازیافت انرژی است. امروزه به دلایل اقتصادی و جلوگیری از ایجاد مواد سمی، روش بازیافت مکانیکی ترجیح داده می شود. براساس آمار سال 83 سالیانه 540 هزارتن زباله های پلاستیک یکبار مصرف اعم از ظروف یکبارمصرف، بطری های نوشابه و... وارد طبیعت می شود. روش بازیابی پلاستیک در تهران تجربی بوده و توسط نیروی انسانی صورت میگیرد. فرآورده های بازیابی شده استاندارد نبوده و دارای کیفیت پایینی می باشند. یکی از مشکلات بازیافت پلاستیک در تهران عدم رعایت اصول بهداشتی در بازیافت ضایعات است. برای میزان استفاده از ضایعات بازیابی شده در تولید محصولات جدید هیچ استانداردی وجود ندارد.متاسفانه در کشور ما ضایعات پلاستیک مخلوط با هم، مورد بازیابی قرار میگیرد که این امر موجب افت خواص مکانیکی مواد شده در بین زباله های جمع آوری شده سهم پلاستیکها و ظروف یکبار مصرف به روزانه 30 تا 45 درصد است. این در حالی است که اگر این میزان استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی با همتای گیاهی جایگزین شود هم از حجم زباله ها کاسته می شود و هم مشکلات زیست محیطی تا حد قابل توجهی رفع میگردد.

کشاورزی ارگانیک یکی از راهبردهای کشاورزی پایدار می باشد که متکی بر روش های طبیعی کنترل آفات و بیماری ها بوده و در آن کاربرد آفت کشها، علفکش های مصنوعی، کودهای شیمیایی، هورمون ها و آنتی بیوتیک ها تا حد امکان منع شده است، این تحقیق با هدف بررسی تاثیر آموزش و ترویج کشت ارگانیک در دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی در اراضی زیرکشت سیب زمینی در شهرستان بهار صورت پذیرفت. برای این منظور در سطح شهرستان بهار کلیه کشاورزان سیب زمینی کار به تعداد 64 نفر به عنوان جامعه آماری مد نظر قرار گرفتند و به عنوان نمونه انتخاب و پرسشنامه بین آنها توزیع گردید. روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات اساتید دانشگاه و صاحبنظران و متخصصان کشاورزی و پایایی آن با استفاده از آزمون پیشاهنگ و محاسبه آلفای کرونباخ 89 درصد محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار آماری SPSS انجام شد، بنحویکه از آزمون Tبمنظور مقایسه میانگین ها در سطح اطمینان 95 درصد استفاده شد. نتایج نشان داد از دیدگاه کشاورزان ارگانیک کار نگرانی از بروز و شیوع بیماری های مختلف، دسترسی به مواد غذایی با کیفیت و مطلوب، جلوگیری از آلودگی آب و خاک و حفظ محیط زیست و کاهش هزینه های درمان از مهمترین دلایل اصلی گرایش جامعه به کشت محصولات ارگانیک میباشند.

در این پژوهش برای اندازه گیری میزان تمایل به پرداخت افراد برای ارزشهای حفاظتی و تفریحی پارک جنگلی بزرگ ایران شهر یاسوج از روش ارزشگذاری مشروط(CV) و پرسشنامه با انتخاب دوگانه استفاده شد. از مدل Logit در تعیین میزان تمایل به پرداخت افراد استفاده شد که نتایج نشان می دهد به ترتیب83/7 درصد افراد برای ارزش حفاظتی و 69/7 درصد بازدیدکنندگان برای ارزش تفریحی پارک ، حاضر به پرداخت مبلغی هستند. میانگین تمایل به پرداخت افراد برای ارزش حفاظتی 16452 ریال بازای هر خانواده و برای ارزش تفریحی 6417 ریال برای هر بازدیدکننده می باشد. ارزش حفاظتی سالانه هر هکتار از پارک 1403383 ریال و ارزش تفریحی سالانه هر هکتار پارک 1371389 ریال می باشد. ازطرفی باتوجه به برآورد انجام شده ، نیازمند جدیت مسئولین امر در حفاظت و ارائه خدمات بهتر در پارک می باشد.

امروزه مسائل و مشکلات زیست محیطی یکی از مهمترین نگرانی ها و همچنین دل مشغولی های انسان میباشد و به یکی از چالش برانگیزترین مسائل تبدیل شده است. نظریه پردازان بر این باورند که حل مسائل محیط زیست جدای از امور فنی، نیازمند رویکرد جدیدی شامل رویکردهای جامعه شناختی، اخلاقی، فلسفی و غیره است. این پژوهش با بررسی و تحلیل مکاتب فلسفی به تبیین ترویج رفتار و اخلاق زیست محیطی پرداخته است. برخورداری افراد از اخلاق و رفتار زیست محیطی مناسب، یک تضمین درونی برای رفتار درست با سایر مخلوقات و جلوگیری از صدمه به محیط زیست محسوب می شود. میتوان اظهار داشت تمایل به رفتار زیست محیطی، هنجار اخلاقی، نگرش، آگاهی از عواقب، انتساب مسئولیت و هنجار ذهنی از مولفه های موثر بر رفتار زیست محیطی می باشد. از آن جایی که فلسفه ی ترویج و نیز هدف از اجرای برنامه های ترویجی در واقع ایجاد تغییر در بینش، دانش و اصلاح الگوی رفتاری می باشد میتوان با تغیر نگرش، دانش و آگاهی، بر نوع رفتار محیط زیست تاثیر گذاشت. از بین مکاتب فلسفی میتوان گفت با توجه به این که مکتب پراگماتیسم شفاف، کاربردی و تعاملی است این امکان را میدهد که به طور شفاف اقداماتی را به صورت مشارکتی برای حفظ محیط زیست انجام داده از این رو نیاز است که فعالیت های ترویجی در راستای حفظ محیط زیست سیر تحولی از ایده آل گرایی به سوی واقع گرایی و تجربه عملی داشته باشند.