فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال دوم شماره 3 (تابستان 1398)

فضاهای عمومی زیرمجموع های از فضاهای شهری محسوب می شوند که وجه اشتراک مهم آنها تعاملات اجتماعی افراد می باشد که ضرورت شکل گیری تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی بر اساس سیاست های نوین شهرسازی در جهت افزایش امنیت و اعتماد عمومی می باشد. در شهر کازرون به طور کلی و در محله گنبد این شهر به طور تخصصی این تعاملات زیاد به چشم نمی خورد که به نظر می رسد این نارسانی معلول عدم طراحی مناسب فضاهای عمومی که به اجتماع مردمی کمک کند، می باشد. در پژوهش حاضر که در گروه مطالعات کاربردی و از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد که پرسشنامه ها تکمیل و با نرم افزار spss آنالیز شده اند. در انتها پس از بررسی نتایج معلوم شد که برای شکل گیری فضای فعال اجتماعی ضمن توجه به مولفه های جامعه شناسی، از مولفه های کالبدی نیز باید استفاده کرد. از جمله مولفه هایی که می تواند به سرزندگی فضا کمک کند رعایت مقیاس انسان–فضا، توجه به مبلمان شهری و رویت پذیری عرصه های همگانی می باشد.

شهرها همواره مکانی برای ابداع، نوآوری و خلاقیت هستند. تنوع و ظرفیت بسیار باالی عوامل مکانی و فضایی در محیط شهری باعث تنوع زیاد شاخص های ضروری برای احراز خلاقیت در مناطق شهری می شود. درواقع شهر خلاق محیط مساعدی برای تربیت خلاقیت انسانی است که زمینه پژوهش خلاقیت ساکنین خود را فراهم می آورد. هدف از این پژوهش، ارزیابی شاخص های شهر خلاق در خیابان ابوطالب مشهد می باشد. در راستای رسیدن به هدف فوق از روش توصیفی–تحلیلی استفاده می نماییم. طبق بررسی های انجام شده به منظور شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی عوامل موثر شاخص ها و زیرشاخص های شهر خلاق ، از تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده گردید که تعداد 88 پرسشنامه در اختیار کارشناسان، خبرگان و مردم قرار گرفت و در نهایت 8 شاخص اصلی و 48 زیرشاخص رتبه بندی شدند. نتایج این رتبه بندی نشان می دهد عوامل ساختار بالغ هماهنگ با رفتار خلاق بیشترین تاثیر در میزان خلاقیت خیابان ابوطالب را داشته است و در بین زیر شاخص ها اختالط کاربری ها، شکل گیری اجتماعات و... نیز بیشترین میزان اثرگذاری را داشته است و در نهایت راهکارهایی در جهت بهبود و ارتقاء دیگر شاخص های شهر خلاق در خیابان ابوطالب ارائه گردیده است.

شهر اهواز در خلال سالهای 1334 تا 1392 بیشترین تغییرات فیزیکی را در سطح شهر داشته و باعث اشغال و جایگزین شدن زمین های کشاورزی و تبدیل این زمینها به کاربری مسکونی و صنعتی و غیره شده است. در این مطالعه سعی بر این است که تغییرات به وجود آمده بین سالهای 1334 تا 1392 با استفاده از تصاویر عکس های هوایی و نرم افزارهای سنجش از دور و GIS مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج حاکی از آن است کاربری هایی همچون پارکینگ، مذهبی، نظامی و انتظامی، اجتماعی، آموزشی، فرهنگی، کارگاه های کوچک، تاسیسات و تجهیزات شهری به ترتیب بیشترین تغییرات را در شهر اهواز داشته اند. همچنین جهت سنجش اثرات زیست محیطی گسترش شهری از تکنیک دلفی بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که تغییرات آب و هوایی، کاهش سطح تولید زمین های کشاورزی، کاهش تنوع محصولات، تخریب منابع، آلودگی گرمایی و آلودگی آب و هوا، مهم ترین اثرات زیست محیطی گسترش شهری محسوب می شوند.

مفهوم دلبستگی به مکان به همراه ویژگی های طراحانه محیط به عنوان یک اصل اساسی در رضایتمندی مکانی، حفاظت خودانگیخته و علاقه به بازدید مجدد محیط، از مفاهیم کلیدی خاطره ساز میان انسان و مکان، در ارزش آفرینی و تقویت ادراک بصری بافت های تاریخی شهری است. لیکن امروزه، جایگاه ویژه این موضوع و ابعاد ماهوی آن با در نظر گرفتن تمایلات توسعه شهرها به سوی کالبدی شدن؛ به خوبی مورد کاوش قرار نگرفته و سبب گشته آنچه فضای شهری عرضه میدارد؛ با آنچه شهروند در رشته های خاطرهای و هویتی خویش، طلب میکند در تعارض قرار گیرد. در نوشتار حاضر که برآمده از پژوهشی است مستقل، بهمنظور تبیین تاثیر هویت مکانی خاطرات جمعی در ارتقای حس دلبستگی و تداوم رشته های خاطرهای یکی از ساختارهای هویت بخش شهری تبریز یعنی بازار تاریخی آن، به برخی از خالهای علمی و معرفتی موجود در این زمینه با طرح دو پرسش پاسخ داده شده است: 1- مولفه های چیستی و چگونگی فرآیند شکلگیری دلبستگی مکانی در ادراک بصری محیط کدام می باشند؟ 2- خاطره انگیزی و انباشت رشته های خاطرهای مکان چگونه بر ارتباط شهر و شهروندان و تبلور افراشته ای معنایی مکان اثر میگذارد؟ برای نیل به پاسخ پرسش ها، این مقاله با رویکرد پدیدارشناختی و با کاربست روش مورد پژوهی، به ارائه مفاهیمی چون حس تعلق، هویت، مکان و خاطره پرداخته و نقش آنها را بر کیفیت ادراک شهروندان از فضای شهری، در چهارچوب نظام معماری ایرانی تبیین نموده است. نتایج پژوهش نشان میدهد؛ ویژگی ناملموس و هویت نهفته میراث معماری بازار تاریخی تبریز در ارتباط با بستر فرهنگی شهر، با ایجاد تعلق خاطر و تجسد آن در یک رشته خاطرهای، مبدل به الگوی ذهنی در بازشناخت مکان و خوانایی محیط شده و موجد حس دلبستگی مخاطب با محیط آن، گشته است.

در گذشته شکل گیری بافت های شهری با توجه به نیازهای زمانی- مکانی و شاخصه های فرهنگی- هویتی دوره خود بوده و طبعا این شکل گیری در زمان خود هویت مشخصی داشته است، ولی با گذشت زمان و به وجود آمدن تکنولوژی های نوین و پیشرفت انسان به سوی زندگی ماشینی، این بافت ها که زمانی خود زیستگاه های بافت شهری بوده اند مبدل به بافت های فرسوده گردیده اند، بافت های فرسوده به قسمتی از شهر اطلاق می گردد که ارزشهای زندگی شهروندی آن کاهش یافته و ساکنین آن از شرایط زندگی در محل خود رضایت نداشته و نیازهای اساسی آنان (نیازهای خدماتی و فرهنگی) برآورده نمی گردد. این فرسودگی های طبیعی عناصر و اجزای شهری در صورت عدم به سازی به موقع، در اوقات بحران اثرات مخرب شدیدی بر انسان و محیط در پی خواهد داشت و آنجا که تحقق عدالت اجتماعی، ایجاد و شکل گیری محیطزیست امن و مطلوب از اهداف کالن چشم انداز کشور است، میطلبد با نگاهی ویژه به بهسازی و نوسازی این بافتها توجه نمائیم؛ اما پیشینه توجه به بافتهای قدیمی شهرها در سطح جهانی طی دهه های اخیر اشکال مختلفی به خود گرفته است، ظهور و بروز نظریات توسعه کالبدی و احیاء بافت های فرسوده غالبا از سوی اندیشمندان به نامی مطرح گردیده است، شایسته است این نظریات ارزشمند در روند اجرایی این کار (بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده) منعکس گردد. پژوهش حاضر در نظر دارد که با بررسی آراء و نظریات مختلف محققین بنام در این عرصه، روند اجرایی این نظریات را در عمل نیز مورد بررسی قرار دهد و همچنین با تطبیق دو نمونه موردی از مداخله در بافت های فرسوده در تهران و مادرید، روشی موثر در انتخاب شیوه مداخله مناسب در بافت های مسکونی کم برخوردار داخل شهر ارائه شود.

تاب آوری این روزها به دغدغه مهمی برای شهرها تبدیل شده است؛ به طوریکه توجه و پرداختن به آن در شهرهای خصوصا بلاخیز حائز اهمیت است. با وجود اهمیت این موضوع؛ اما مدیریت شهری در پرداختن به آن ضعیف بوده و بعضا در هنگام وقوع حوادث شهرها خسارات بیشتری را متحمل می کنند. در دورانی از شهرسازی به سر می بریم که اکولوژی کره زمین به طور فزایندهای تحت تاثیر فعالیت های انسانی قرار گرفته است. با توسعه شهرنشینی، شهرها به مراکز توجه تبدیل شده اند و تقاضا برای منابع طبیعی و توجه به تاثیرات محیطی جهانی آنها افزایش یافته است. فعالیت های شهرسازی و برنامهریزی شهری موجب افزایش فشار بر طبیعت و تضعیف تاب آوری آن شده است که اغلب پیامدهای مخربی برای شهرها و ساکنان آن در پی داشته است. با توجه به مواردی مثل طوفانها و سیل های اخیر در نقاط مختلف جهان، گرمتر شدن، آلودگی هوا و همچنین افزایش هزینه های انرژی، کاهش ذخیره آب و مواد غذایی نیاز فوری به فعالیت و اقدام تاثیرگذار ضرورت یافته است. به همین دلیل، بسیاری از شهرها اقداماتی در زمینه احیای طبیعت انجام دادهاند و از فعالیتهای پایدار حمایت کردهاند. در واقع، در دو سه دهه اخیر، فرصت مناسبی برای توسعه پایدار جهانی ایجاد شده است. در این میان، تاب آوری و پایداری اهداف اصلی شهرهای آینده خواهند بود. عواقب جبرانناپذیر حوادث طبیعی و آسیب های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی شهرهای معاصر موجب شده تا مفاهیم پایداری و تاب آوری تا حد زیادی به هم مرتبط شوند. روش تحقیق حاضر به صورت توصیفی- تحلیلی مبتنی بر یافته های سایر محققین می باشد؛ و هدف این پژوهش تبیین مفهوم تاب آوری شهری می باشد.

یکی از معضلات مهم شهرنشینی روند رو به رشد تولید زباله می باشد. مدیریت پسماند مسئله ای است که به دنبال پیشرفت زندگی اجتماعی انسان ها و افزایش تعاملاتشان با محیط زیست شکل گرفت. محیط زیست مجموعه ای بسیار بزرگ و پیچیده از عوامل گوناگون است که بر اثر روند و تکامل تدریجی موجودات زنده و اجزای سازنده سطح زمین به وجود آمده است. بنابراین در فعالیت های انسان تاثیر می گذارد و از آن متاثر می گردد. مدیریت پسماندهای شهری به عواملی همچون تولید زواید، جمع آوری، حمل و نقل، دفن زباله و بازیافت آن بستگی دارد، بنابراین محدوده مدیریت این مقوله بسیار وسیع و متغیر است، برای چنین موضوعی راهی جز مدیریت و برنامه راهبردی وجود ندارد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و هدفی کاربردی به بررسی نحوه مدیریت پسماندهای شهری در ایران و بیان مشکالت آن پرداخته است و راهکارهایی را با توجه به نمونه های موفق جهانی بیان کرده است. معرفی مدیریت پسماند در کشورهای پیشرفته از جمله آلمان و آمریکا، نشان دهنده عقب ماندگی ایران در این زمینه می باشد و با توجه به حجم تولیدی زباله های شهری، از ظرفیت اقتصادی آن به صورت مطلوب استفاده نشده است.