نشریه تدبیر
پیاپی 314 (خرداد و تیر 1398)

بر اساس برآوردها، شش صنعت بزرگ کشور؛ یعنی پتروشیمی، صنایع معدنی، خودرو، صنایع دریایی، لوازم خانگی و مخابرات؛ سالانه به اندازه بیش از 5 درصد کل درآمدهای بودجه کشور و بیش از 60 درصد درآمدهای نفتی کشور، ارزبری دارند. این میزان هنگفت ارز بیشتر صرف خرید فناوری‌ها و مواد اولیه جهت ساخت و توسعه این صنایع می‌شود. بر اساس برآورد کارشناسان اقتصادی و صنعتی، از این میزان ارزبری، حداقل حدود 66 درصد آن قابلیت جایگزینی با ساخت داخل را دارند و این همان موضوعی است که مقام معظم رهبری، بارها در قالب‌های مختلف، از جمله ساخت داخل و رونق تولید، روی آن تاکید کرده‌اند.

پیرو نامگذاری امسال با عنوان "سال رونق تولید" و در راستای تحقق این راهبرد، وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام به برپایی نخستین نمایشگاه "فرصت‌های ساخت داخل و رونق تولید" کرد تا فرصتی باشد که همه اعضای اکوسیستم ساخت داخل، شامل صنایع بزرگ و کوچک، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها، کارگزاران تبادل فناوری و صندوق‌های حمایتی به تعامل مستقیم و تبادل اطلاعات، نیازها و توانمندی‌های خود بپردازند. هدف اصلی این نمایشگاه به‌عنوان یکی از ابزارهای تحقق "نهضت ساخت داخل"،‌ به‌هم‌رسانی همه اعضای اکوسیستم ساخت داخل به‌منظور داخلی‌سازی نیازهای صنایع کشور بود. یکی از وجوه تمایز این نمایشگاه با سایر نمایشگاه‌ها، نیاز-محوری آن بود. به عبارت دیگر، این نمایشگاه یک پلتفرم حقیقی برای ارایه نیازهای صنعت به‌عنوان طرف تقاضا، و ارایه توانمندی‌های دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان طرف عرضه و البته حضور سایر بازیگران کلیدی این اکوسیستم بود.
آنچه در پی می‌آید، گزارشی مختصر از اطلاعات، ویژگی ها و دستاوردها، پنل‌های علمی و تخصصی و رویدادهای جانبی و بازدیدها این نمایشگاه است که از 27 تا 30 تیر در محل نمایشگاه‌های دایمی تهران برگزار شد.

برای حل یک مسیله، ابتدا باید آن را شناخت و تعریف صحیحی برای آن ارایه کرد؛ یعنی ابتدا باید تعیین شود که چه وضعیتی بر وجود مسئله دلالت دارد و کدام مسئله باید حل شود؛ امروزه صاحبنظران معتقدند توجه به شناخت صحیح و تعریف درست مسایل مقدم بر ارایه راه‌حل‌ها برای رفع آنهاست، به عبارتی اگر مسئله درست تعریف شود حل آن چندان دشوار نیست. هدف این مقاله، بررسی مسایل اساسی بنگاه‌ها و راه‌حل‌های پیشنهادی خبرگان برای رفع مسایل سازمان‌ها و بنگاه‌هاست. برای نیل به این هدف از 56 ارزیاب و ارزیاب ارشد جایزه ملی تعالی سازمانی درقالب مصاحبه کتبی خواسته شد تا با توجه به تجربه ارزیابی بنگاه‌ها و سازمان‌های متعدد ایرانی، مهمترین مسایل امروز آنها را مطرح و راه‌حل‌های ممکن بنگاه‌ها و سازمان‌ها را بیان کنند، سپس مصاحبه‌ها با روش تحلیل محتوای کیفی و با تکنیک تلخیصی، تحلیل و مسایل و راه‌حل‌های اصلی در قالب جداولی ارایه شد و در ادامه 10 مسئله و راه‌حل اصلی نیز با روش تحلیل محتوای کمی انتخاب ارایه شدند، که ده مسئله مهم عبارت‌اند از: نوسان نرخ ارز، دشواری تهیه و تامین مواد اولیه و قطعات، ضعف و بی ثباتی قوانین بانکی و حقوقی، نیروی انسانی غیر متخصص، ضعف نگاه سیستمی، عدم روزآمدی، کم توجهی به مدیریت دانش، کیفیت پایین محصولات، هزینه تولید بالا، و انتقال پول و تحریم‌ها؛ ده راه‌حل نیز عبارت‌اند از: شایسته‌سالاری، تدوین استراتژی و مدیریت استراتژیک، انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات سریع بازار، مهندسی مجدد فرایندها، توسعه مدیریت دانش، خلاقیت و نوآوری، برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری‌های بلند مدت، بهبود زنجیره ارزش و تامین، رشد کار تیمی، و کاهش قیمت تمام شده. بدیهی است حمایت از تولید ملی با بهره‌گیری از این راه‌حل‌ها در جهت رفع مسایل مذکور محقق خواهد شد.

... ارتباطات سازمانی را به سلسله اعصاب در بدن انسان تشبیه کرده‌اند. ارتباطات سازمانی، به ویژه ارتباط بین مدیران و کارکنان از موضوعات مهم و مورد مجادله در دنیای مدیریت است.
مدیران باید در مورد چگونگی برقراری ارتباط با کارکنان سازمانشان، استراتژی و مدل داشته باشند. ارتباطات سازمانی با موضوعات تعیین‌کننده‌ای مثل اعتماد، مشارکت، اطلاع‌رسانی، تصمیم‌گیری، تیم‌سازی، انگیزش و تقریبا همه موضوعات مهم شبیه اینها مرتبط است وبر آنها اثر می‌گذارد.
انتخاب مدل مناسب ارتباط میان مدیران و کارکنان به عوامل زیادی بستگی دارد که شخصیت مدیر، سبک مدیریت او و به ویژه ظرفیت فکری و روحی و بلوغ کارکنان از جمله آنهاست.
" مدیریت از طریق پرسه‌زدن هدفمند در محل کار" یک استراتژی ارتباطی بین مدیران و کارکنان است که به ویژه برای نسل جدید و جوان کارکنان که تحصیلکرده، پرتوقع، مشارکت‌جو و مایل به دریافت اطلاعات و حضور در صحنه‌های تصمیم‌گیری است مناسب و حتی لازم به نظر می‌رسد.
همه کارکنان به ویژه کارکنان جوان و جویای نام نسل جدید مایل‌اند دیده شوند، شنیده شوند، در معرض ارزیابی و نظارت مافوق‌ها قرار داشته باشند تا هنر و خلاقیت و شایستگی‌هایشان را به رخ بکشند و احساس کنند مهم، مفید و مورد توجه هستند. این روش مدیریت یعنی مدیریت از طریق حضور در صحنه و در خط مقدم، همه این نیازها را تا حدود زیادی تامین می‌کند. لذا مدیرانی که کارکنان دانشگر را مدیریت می‌کنند باید وقت بیشتری را صرف حضور در صحنه، گفتگوی رو در رو با کارکنان، مبادله ایده‌ها و ارایه اطلاعات به آنها نمایند. ارتباط موثر باعث می‌شود تا این کارکنان احساس عضویت، حمایت، اهمیت و مشارکت بیشتری پیدا کرده و مطلع‌تر و متمرکزتر و مشتاق‌تر از قبل کار کنند.

روز اول خرداد در تقویم رسمی کشور، روز بهره‌وری نامگذاری شده است و معمولا هفته اول خرداد را هفته بهره‌وری در ایران می‌دانند و برخی بر این تصورند که ماه خرداد، ماه بهره‌وری است، چون با روز ملی بهره‌وری آغاز و با روز جهانی بهره‌وری پایان می‌یابد. به هر ترتیب و به طور منطقی باید یک روز ملی را که نمادی خوب از یک پدیده است، مبنا و بهانه‌ای برای بزرگداشت، توجه اساسی و متمرکز، بهادهی بیشتر، طرح محتوای مناسب، انتقال پیام متناسب و موثر، ایجاد احساس خوب و تصویر مثبت، فضاسازی روحیه‌بخش، تقدیر و سپاس از عملکرد و نتایج و آثار آن و خیلی موارد دیگر قرار دارد و به طور طبیعی در ایجاد همه این موارد، همه آحاد جامعه به شکل‌های مختلف و درجات متفاوت در قالب یک حرکت بالغ مشارکتی می‌بایست نقش و حضور اثربخش داشته باشند و از این فرآیند هم‌افزا و حاصل کار و عمل خویش بر خود ببالند و با افتخار از این بزرگداشت، روحیه و انرژی بگیرند و با سربلندی به سوی ساختن آینده‌ای بهتر گام بردارند. اما پرسش واقعی و جدی و قابل تامل بسیار این است که چرا در جامعه ما چنین اتفاقی نمی‌افتد و این روز ملی در حال طی کردن روند کم فروغ شدن با شیب قابل توجهی است که دل انسان‌های آگاه، متعهد، دلسوز و باوجدان را سخت به درد می‌آورد و خواب راحت را از آنان گرفته و دایم از خود می‌پرسند که آیا خروج از این تله و چرخه باطل ناممکن شده و یا به این زودی‌ها امکانپذیر نیست؟ گاه در دوره‌هایی از زمان فراز‌هایی از عملکرد بهتر دیده‌ایم، اما قبل از اینکه این امیدواری نهادینه شود باز نشیبی دیگر بزرگتر از فراز و دوباره مایوس شده‌ایم اما دوباره امیدوار به آینده‌ای بهتر.

بی‌تردید جهان امروز از ویژگی‌های خاصی برخوردار است همچون تغییرات پر شتاب، جابه‌جایی شدید قدرت، پیچیدگی‌‌های فزاینده، رقابت روزافزون و پیشرفت‌های سریع علمی و تکنولوژیکی از ویژگی‌های بارز جهان امروز است. پیچیدگی جهان قرن بیست و یک، فضای تغییر را تسریع نموده است و آنهایی که نمی‌توانند یاد بگیرند یا سازگار شوند و تغییرات را بپذیرند، به سادگی نابود خواهند شد. یادگیری، ما را نجات خواهد داد و این امر به واسطه مدیریت بر فرهنگ سازمانی صورت خواهد پذیرفت. در اقتصاد دانش‌محور امروز، جایی که تنها ثبات، غیر ثابت است، یکی از منابع مهم و اساسی کسب مزیت رقابتی، مدیریت فرهنگ سازمانی است که منبع ثروت برای سازمان‌ها و موتور توسعه آنهاست. شرکت‌ها امروزه دیگر بیش از این نمی‌توانند به محصولات و اقداماتی که در گذشته برای آنها مزیت‌آفرین بوده اکتفا کنند، آنها امروزه بر اساس نوع فرهنگ سازمانیشان متمایز می‌شوند و توانایی سازمان‌ها برای واکنش سریع و اثربخش به تغییرات محیطی وابسته به درک عمیق آنها از مدیریت فرهنگ سازمانی است، که نیازهای اساسی آنها را بر طرف می‌کند. از این‌رو، در عصری که سرعت و اثربخشی در پاسخگویی به تغییرات محیطی عامل تعیین‌کننده بقا برای سازمان‌ها در محیط تجاری امروز است، مدیریت اثربخش فرهنگ سازمانی به مهم‌ترین وظیفه سازمان‌ها تبدیل شده است. مدیریت فرهنگ سازمانی مزایای بیشماری برای سازمان‌ها دارد، و در این راستا نویسندگانی همچون وانپورت و پروساک (2000) معتقدند که مدیریت فرهنگ سبب بهبود مزیتی رقابتی برای سازمان‌ها، بهبود مشتری‌مداری، بهبود روابط کاری، بهبود خلاقیت و کاهش هزینه‌های سازمانی می‌شود. این مقاله به چگونگی مدیریت فرهنگ در سازمان‌ها می‌پردازد و با ارایه راهکارهایی در پی بهبود مزیت رقابتی در شرکت‌هاست.

طراحی مناسب مکانیزم‏‌های راهبری دانش، منجر به تسهیل جریان دانش و تسهیم دانش می‌شود. در این میان، نوآوری همواره در سیستم‌های اجتماعی ایجاد می‏‌شود، جایی که تسهیم و خلق دانش از طریق به اشتراک گذاری دانش در گروه‏‌ها اتفاق می‏‌افتد. ‏لذا مقوله شبکه‏‌ها‏‏‏‏ی نوآوری (Innovation Networks) مطرح می‌‏گردد. این گزارش به بیان حقایق و تجربیات نوآوری در برخی کشورها خواهد پرداخت.
این شبکه‏‌ها‏‏‏‏ شامل ارتباطات متقابل افراد، ایده‌‏ها‏‏‏‏ و سازمان‌ها برای خلق محصولات تجاری قابل دستیابی، فرایندها و ساختارهای سازمانی می‌‏باشند و به عبارت دیگر نوعی از شبکه‏‌ها‏‏‏‏ی مشارکتی با هدف تسهیم منابع در میان سازمان؛ همکاری‌‏های اقتصادی بین فعالیت‏‌های نوآورانه، دسترسی به فناوری‌‏های بیشتر و دانش بازار از طریق توسعه استانداردها، تسهیم هزینه‌‏ها‏‏‏‏ و تهدیدات ناشی از نوآوری است.
بسیاری از مطالعات در سطوح مختلف تراکم فضایی (از قبیل ایالت، مناطق مادر شهر‏ها و کشورها) در کشور‏های مختلف (از قبیل آمریکا، فرانسه، ایتالیا، اتریش، آلمان) شامل برنامه‌‏ها‏‏‏‏ی مختلف متدولوژی‌های اقتصادسنجی می‌شوند که در این مباحث مجاورت جغرافیایی به منابع دانش بطور قابل توجهی تحقیقات و نوآوری شرکت‌‏ها را تقویت می‌کند و شواهد قوی‌ای در آمریکا و اروپا یافت شده است که نشان می‌دهد جریان‌های دانش، درون یک محدوده کوچک جغرافیایی مقید شده‌اند و در این بین هرچند مسلما تفاوت‌های صنعتی نیز وجود دارد اما نزدیکی فضایی یک عامل مهم در نوآوری به شمار می‌رود.
متون جدید اقتصاد جغرافیایی یک چهارچوب متوازن عمومی ارایه داده‌اند که بر طبق آن ساختار اقتصاد فضایی به صورت درونی، بطور همزمان با توازن و تعادل کالاها و عوامل بازار تعیین می‌گردد. البته نکته قابل توجه‌تری که در تحقیق جفری رابینسون پدیدار شد این است که دسترسی به سرمایه و کمک‌‏های فنی تنها مسایلی نیستند که باعث توسعه کسب وکارها می‌شوند بلکه برای کسب موفقیت، سطح معینی از دانش و تجربه درباره جامعه محلی ضروری هست که این می‌تواند در شکل‌گیری جامعه کارآفرین یا مشارکتی دخیل باشد .

مقصود از استراتژی، شناخت آینده و برنامه‌‌ریزی برای آن و ابزاری است که اهداف بلند مدت به واسطه آن قابل تحقق می‌‌باشد. استراتژی در مفهوم تجاری، فرمولی گسترده است که سازمان‌‌ها و شرکت‌‌های نوپا برای نیل به موفقیت، به کار می‌‌گیرد و برنامه و طرح لازم برای پیروزی در رقابت، به طور کامل و به تفصیل در آن منعکس می‌‌شود. تدوین استراتژی یک چالش مستمر است، از این‌رو، استراتژی در گام اول باید محور اصلی فعالیت‌‌های بنگاه اقتصادی را تایید کرده و سپس آنچه را که بنگاه می‌‌تواند انجام دهد، تدوین نماید و فعالیت برنامه‌‌ریزی استراتژیک را نهادینه نماید. این امر به شرکت‌‌های نوپا کمک می‌‌کند تا بهتر رقابت کرده و موقعیت خود را در بازار تقویت کنند.
نوآوری، اصلی‌‌ترین نیرویی است که شرکت‌‌های نوپا را ایجاد و یا متحول می‌کند. در دهه اخیر، نوآوری‌‌های جدید، تحول‌‌های زیادی را ایجاد کرده‌‌اند. تکنولوژی همراه با نوآوری، یکی از منشا‌‌های فرصت سودآوری برای شرکت‌‌های نوپا است، اما انطباق با تکنولوژی‌‌های جدید، مشکلات بزرگی را برای بسیاری از شرکت‌‌های موجود ایجاد می‌کند. نوآوری یکی از عوامل اصلی تغییر و یکی از منشاهای مهم مزیت رقابتی در بازار کنونی کشور ایران است. دغدغه اصلی شرکت‌‌های نوپا استفاده از تکنولوژی‌‌ در عین به‌کارگیری تکنولوژی به عنوان یکی از ابزارهای استراتژی رقابتی در بازار کنونی است.
نوآوری، ارتباط اصلی بین تکنولوژی و مزیت رقابتی را شکل می‌دهد. این تلاش برای به دست آوردن مزیت رقابتی است که موجب سرمایه‌‌گذاری صندوق‌‌های سرمایه‌‌گذاری و شتاب‌‌دهنده‌‌های کسب‌وکار‌‌های نوپا در نوآوری می‌‌شود؛ این نوآوری است که در چند سال اخیر باعث به وجود آمدن شرکت‌‌های نوپا و سایر اجزای این اکوسیستم در ایران شده است و این نوآوری است که به برخی از شرکت‌‌های نوپا امکان می‌‌دهد تا بر صنعت خود تسلط پیدا کنند. علاوه بر نوآوری سیستم فرسوده و ورود فکر خلاق باعث گردیده که فاصله و عقب‌‌ماندگی کشورها در حوزه فناوری اطلاعات با حضور شرکت‌‌های نوپا سریع‌‌تر جبران گردد.

شبکه‌های اجتماعی نسل جدیدی از ارتباطات هستند که امروزه در روابط اکثریت جامعه تاثیرگذار هستند، در این مقاله ابتدا شبکه‌های اجتماعی سازمانی را تعریف می‌کنیم، سپس ابزارهایی را مورد بررسی قرار می‌دهیم که به عملکرد و قابلیت بهره‌وری این شبکه‌ها را افزایش می‌دهد، این ابزارها از قبیل پیام‌رسان‌های سازمانی، پروفایل افراد، گروه‌ها و کامیونیتی‌ها، پرسشنامه‌ها و نظزسنجی‌ها، بانک تجربیات افراد سازمان، مدیریت پروژه، مدیریت اسناد در سازمان، مدیریت ایده‌ها و مدیریت جلسات هستند. در ادامه، به تاثیرات و ارزش‌افزوده‌هایی که شبکه‌های اجتماعی سازمانی بر سازمان دارد، مانند ارتقای دانش و ارتباطات، سرمایه اجتماعی، سهولت ارتباطات و ارتقای نوآوری و خلاقیت خواهیم پرداخت و در نهایت، مطالعه موردی استفاده از شبکه‌های اجتماعی سازمانی را در شرکت‌های معتبر دنیا بررسی خواهیم کرد.

بحران‌ها جزء جدایی‌ناپذیر جوامع و زندگی بشری هستند. بحران رسانه‌های اجتماعی یک مسئله بحرانی است که در رسانه‌های اجتماعی به وجود می‌آید، یا رسانه آن را تقویت می‌کند. با توجه به اهمیت این نوع بحران، این پژوهش در نظر دارد تا به بررسی مدیریت بحران رسانه‌های اجتماعی با تاکید بر ‌تاثیر فرم ارتباطی و استراتژی ارتباطات بر اینگونه بحران‌ها بپردازد. در این پژوهش ابتدا مفهومی از بحران و بحران رسانه‌های اجتماعی بیان می‌گردد. پس از آن، به توسعه بحران رسانه‌های اجتماعی و عوامل نهفته در بحران‌های رسانه‌های اجتماعی پرداخته ‌می‌شود و در نهایت، به مدیریت بحران رسانه‌های اجتماعی پرداخته ‌می‌شود که در بحث مدیریت بحران رسانه‌های اجتماعی دو رویکرد مطالعه موردی و رویکرد آزمایشی مورد بحث قرار می‌گیرد.

یکی از راه‌های تامین سرمایه برای کسب و کارهای نوپا و خرد در کشورهای در حال توسعه، تامین مالی خرد یا همان اعتبارات خرد است. برنامه‌های تامین مالی خرد به منظور ایجاد اشتغال‌زایی و فقرزدایی از جمله برنامه‌هایی است که با ایجاد و گسترش فعالیت‌های درآمدزا به ویژه برای زنان کم درآمد، در زمینه توسعه جوامع محلی توجه‌های زیادی به آن جلب شده است. در این گزارش با معرفی تامین مالی خرد و انواع آن به بررسی تجربیات جهانی در این زمینه پرداخته می‌شود.

مشخصه‌‌های روانی افراد دارای تاثیر‌‌ قابل‌توجهی بر رفتارهای اقتصادی آن‌ها است. نگرش به پول، باورهای اقتصادی فردی، تعصبات و ادراکات، محرک بسیاری از تصمیم‌‌گیری‌‌های مالی افراد است در نتیجه اغلب آن‌‌ها تصمیماتی می‌‌گیرند که در تضاد با خواسته‌‌ها و اهداف مالیشان می‌‌باشد. هنگامی‌که افراد در الگوهای رفتاری افسارگسیخته و مزمن درگیر می‌‌شوند ممکن است مبتلا به اختلالات پولی باشند که موجب اضطراب، استرس، تنش‌‌های شدید و مشکل در زمینه‌‌های اصلی زندگی‌شان ‌‌شود. زمانی که این باورها به‌درستی درک نشوند باعث رفتارهایی می‌‌شوند که توانایی افراد برای رسیدن به اهداف مالی را کاهش می‌‌دهند و سلامت عمومی‌‌شان را تهدید می‌‌کند. انکار مالی، کار افراطی، خیانت مالی و وابستگی مالی نمونه‌‌هایی از اختلالات پولی و مالی هستند که کیفیت زندگی و رفاه مالی افراد را تحت تاثیر‌‌ قرار می‌‌دهد. پژوهش‌‌ها نشان داده که اختلالات پولی و در پی آن فقر، یکی از اولین دلایل انزوای اجتماعی است و افراد با بیماری‌‌های ذهنی متعدد، شبکه‌‌های اجتماعی کوچک‌تری نسبت به دیگران دارند. انزوای اجتماعی به دلیل اختلالات پولی در حال افزایش است و از نشانه‌‌های رایج آن عدم توانایی و تمایل فرد برای شرکت در مناسبات و مبادلات اجتماعی است. گذشته از مشکلاتی که اختلالات پولی و مالی و نوع نگرش و اضطراب پول ممکن است برای فرهنگ اقتصادی افراد و جامعه داشته باشد تاثیر‌‌ این اختلالات بر تصمیمات مدیران کلان و برنامه‌‌ریزان نیز بسیار دارای اهمیت است.