نشریه مطالعات سیاسی
پیاپی 44 (تابستان 1398)

ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک در عرصه روابط بین‎الملل اغلب با یکدیگر همخوانی دارند، و ژئواکونومیک به عنوان زیرمجموعه ای از ژئوپلیتیک محسوب می شود. با کنار هم قرار دادن ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک، آنها به طور چشمگیری کیفیت و پیامدهای متفاوتی برای اهداف خود در دو سطح ملی و بین المللی به همراه دارند. تجزیه و تحلیل ژئواستراتژی در حال تغییر روسیه نسبت به اروپا این تفاوت ها را در عمل نشان می دهد. سوال اصلی که در این مقاله ما به دنبال پاسخ دهی به آن می باشیم این است که ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک روسیه چه تاثیری بر اتحادیه اروپا دارد؟در پاسخ باید گفت ژئواکونومیک روسیه مدتهاست در تجزیه و تقسیم اتحادیه اروپا، موفق بوده است.در نتیجه، اتحادیه اروپا دچار کسری موازنه شده است و سیاست های آن در قبال روسیه غیر منسجم و نامناسب بوده است. برعکس چرخش روسیه به سمت ژئوپلیتیک به عنوان یک نیروی متمایل به مرکز عمل می کند،که باعث افزایش نسبی اتحاد در اتحادیه اروپا می شود.لذا گرایش های متمایل به مرکز در اتحادیه اروپا به دلیل درک تهدید بالاتر می تواند در تحریم های اقتصادی، رهبری در حال ظهور آلمان در سیاست خارجی اتحادیه اروپا و بحث در مورد اتحادیه انرژی اتحادیه اروپا مشاهده شود.

ظهور مدرنیته غربی و دول اروپایی به عنوان منادیان ترقی و پیشرفت در سده هجدهم و حضور افکار نوگرایانه غربی در کشورهای اسلامی به ویژه ایران، سبب واکنش جامعه ایرانی و رهبران آن گردید. مباحث نوین در حوزه سیاست و به تبع آن مفاهیمی نظیر آزادی، برابری و مشروطیت از مهمترین نمودهای پیشرفت و مدرنیته غربی بود که جدال های نظری را به ویژه در نزد روشنفکران و علما در پی داشت. بحث آزادی که در غرب نوعی برون رفت از قیود مذهبی- سیاسی کلیسا و شاه بود، در ایران به معنای قانون، برابری، ضدبردگی، ضدخودکامگی شاه و غیره تعبیر شد و از آنجایی که این مفهوم (آزادی) در ایران از سوی طیف خاصی تبلیغ و ترویج می شد، واکنش های متفاوتی را (له یا علیه) برانگیخت. روحانیون به عنوان رهبران سنتی جامعه ایرانی از نخستین کسانی بودند که تلاش کردند تا موضع خود را نسبت به این مفاهیم مشخص نمایند. در این راستا پرسش اصلی مقاله حاضر این است که روحانیت صدر مشروطه چه موضعی در قبال مفاهیم غربی نظیر آزادی اتخاذ کردند؟ فرضیه پژوهش اذعان دارد که واکنش روحانیت به این مفاهیم، طیفی از مخالفت تا طرفداری سرسخت را دربر می گیرد. در میانه طیف هم، کسانی بودند که نه به رد و نه تایید کامل آن پرداختند، بلکه تلاش کردند با تفسیری دینی، آن را در درون متون دینی جستجو کرده و مصادیق دینی آن را مشخص نمایند.

سیاستگذاری عمومی از منظر رفاه عمومی به مفهوم مطالعه و بررسی خدمات اجتماعی و رفاهی دولت است. این خدمات غیرسیاسی هستند و عمدتا شامل مسکن، تامین اجتماعی، مددکاری اجتماعی و آموزش می شود. هدف اصلی سیاست های اجتماعی کاهش نابرابری و بهبود رفاه انسانی است. اما بتدریج گستره و دامنه ی سیاست های اجتماعی از تعریف اولیه ی خود فراتر رفته است و شامل مواردی چون بهداشت، تغذیه، اشتغال زایی و سایر خدمات دولتی می شود. با این تعریف، مقاله حاضر برای بیان تاثیر سیاستگذاری عمومی از منظر رفاه عمومی به بررسی سیاست های اجتماعی دولت ایران با تاکید بر دوره ریاست جمهوری حسن روحانی می پردازد. برخلاف تحقیقات بنیادی که هدف اصلی و اساسی در آن، افزایش حیطه فهم و دانش در ارتباط با یک موضوع خاص است و درآن از روش های کیفی از جمله روش دلفی در فرایند تحلیل استفاده می شود، این پژوهش یک پژوهش کاربردی است. هدف اصلی آن، آزمودن و بررسی امکان کاربرد دانش موجود است تا از این طریق قادر به ارائه راهکار برای حل مسائل خاص سیاستگذاری ازمنظر رفاه عمومی و کمک به کارگزاران جهت انجام وظایفشان باشد. نتایج آزمونهای این تحقیق که با استفاده از روش دلفی صورت گرفته، نشان می دهد که ضریب توافق کندال بالاتر از 4/0 قرار داشته و با توجه به کمتر بودن مقدار سطح معنی داری از 05/0 می توان گفت که ضریب توافقی کندال معنادار بوده است و درسطح اطمینان 95% اتفاق نظر بین خبرگان وجود داشته است. هرچه ضریب توافقی کندال به ،،یک،، نزدیک تر باشد، اتفاق نظر بین خبرگان بیشتر می باشد.

ازجمله نقاط عطف تاریخ سیاسی معاصرایران نهضت ملی شدن نفت می باشد.نقش آفرینی نیروهای مذهبی به عنوان یکی ازنیروهای مهم اجتماعی درتحولات سیاسی اجتماعی ایران باتوجه به اوضاع سیاسی اجتماعی حاکم،مبانی فکری واتخاذ تاکتیک های مختلف مبارزاتی ،متفاوت بوده است.پژوهش حاضربارهیافت جامعه شناسی سیاسی وبارویکردتوصیفی تحلیلی به بررسی نقش فداییان اسلام به عنوان طلایه داران اسلام سیاسی درنهضت ملی شدن صنعت نفت وسیرسینوسی آن ازهمگرایی تاواگرایی پرداخته است.
ابزارجمع آوری اطلاعات کتابخانه ای واسنادی خواهدبود.فرضیه اصلی مقاله آن است که فداییان اسلام درمراحل اولیه نهضت درپیشبردنهضت ورفع موانع آن گامهای موثری برداشته لیکن پس ازملی شدن نفت این ائتلاف به دلایل گوناگونی گسسته شده است.برخی یافته های پژوهش آنست که فداییان اسلام درابتدای نهضت ملی باهدف مشترک نفی سلطه بیگانه باائتلاف میان نیروهای ملی مذهبی بامشی مسلحانه درمبارزات نهضت ملی شرکت جسته وعملکرد آنهادرراستای هم افزایی وهمگرایی کنشگران سیاسی بوده لیکن باشکل گیری دولت ملی بتدریج شکاف میان آنها ودولت بواسطه عدم تحقق اهداف موردنظر فداییان اشکاروزمینه های واگرایی آنها شکل گرفت.

فروپاشی حکومت استبدادی رضاشاه درشهریور 1320 امیدی را در دل جامعه و جریان های فکری به وجود آورد تا بتوانند طبق قانون مشروطه حکومت دمکراتیکی را «که در آن شاه سلطنت کند، نه حکومت» تشکیل دهند. اما حضور اشغالگران وحمایت آن ها از شاه و دربار از یک طرف و بازمانده های حکومت استبدادی رضاشاه در راس سیستم سیاسی از طرف دیگر یک فضای تقابلی و تخاصمی را بین جامعه و دولت به وجود آورد. این فضا از سال 1320 تا 1332 به سه طریق خودنمایی کرد. از سال 1320 تا 1327 تقابل مخفی بود، از 1327 تا 1329 تقابل آشکار می شود و از 1330 تا 1332 نتیجه تقابل پیروزی جامعه بر دولت است. در این تحقیق، براساس نظریه میگدال (جامعه شبکه ای، دولت ضعیف، کنترل اجتماعی، جامعه قوی) رابطه جامعه و دولت بررسی می شود. سوالی اصلی تحقیق: چه نوع رابطه ای بین دولت و جامعه در این سال ها وجود داشت؟ در فرضیه پژوهش؛ علی رغم اینکه فضای باز سیاسی به وجود آمد، اما به دلیل اینکه دولت (شاه و دربار) همچنان استبدادی بوده است یک تقابلی بین دولت وجامعه به وجودآمد که در نتیجه این تقابل، جامعه (سه جریان اسلام گرایان، ملی گرایان لیبرال و چپ گرایان سوسیالیست؛ البته باتاکید بیشتر بر جریان اسلام گرا) بر دولت پیروز شد.

آیت الله هاشمی رفسنجانی، از جمله چهره های اصلی انقلاب اسلامی است که نه تنها در پیش از وقوع انقلاب اسلامی به مبارزه و مجاهدت در راه اسلام و ایران پرداخت، که پس از آن نیز با حضور موثر و دغدغه مند خویش در عرصه های مختلف سیاسی و تصمیم گیری کشور، نقش موثری را در اعتلای وضعیت اقتصادی و سیاسی در داخل و در عرصه بین المللی داشته است. توجه وی به اشخاصی در تاریخ ایران، همچون امیرکبیر، نشان از کانون اصلی توجه وی به توسعه و اصلاحات زیربنایی امور داشته و اندیشه و اخلاق عملگرایی را برای وی به فراهم آورده بود که منجر به پایه گذار نوسازی و توسعه اقتصادی در اندیشه و عمل در کشور، به ویژه در دوره ریاست جمهوری ایشان شده، به گونه ای که لقب سردار سازندگی را برای ایشان به ارمغان آورد. هدف این مقاله که با روش تاریخی- توصیفی انجام شده آن است که اندیشه ها و اخلاق اقتصادی آیت الله هاشمی رفسجانی را بررسی کند و نتایج به دست آمده آن نشان از آن دارد که دو رشته عوامل داخلی و خارجی بر این اندیشه ها و اخلاق مذکور اثر داشته و منجر به عملی شدن آنها در چارچوب سیاست های توسعه و نوسازی آیت الله هاشمی رفسنجانی در برنامه های توسعه کشور شده است.

ایران هراسی بدون شک، یکی از مهم ترین ابزارهای غرب برای مقابله با گفتمان انقلاب اسلامی از ابتدای پیروزی انقلاب تا کنون بوده است. این مساله تحت تاثیر توانمندی های بالقوه و بالفعل قدرت سخت و نرم جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته و در راستای تلاش غرب برای مقابله با وجهه فرهنگی پیام انقلاب ایران در دستور کار غرب بوده است. در این چارچوب، غرب با استفاده از تاکتیک های مختلف و در سطوح گوناگونی درصدد القای تهدید ایران برای منطقه و جهان برآمده و به ترویج ایران هراسی دست زده است. بنابراین با توجه به اهمیت درک ریشه ها و دلایل ایران هراسی، این مقاله به بررسی عوامل موثر بر آن، ابعاد، سطوح و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.