پژوهشنامه اندیشه معاصر
پیاپی 1 (تابستان 1397)

امنیت انسانی ذهن اندیشمندان و متفکرین متعددی را به خود مشغول داشته است. قحطی، جنگ، خشکسالی، سیل و بیماری های گوناگون تنها بخشی از این موارد را تشکیل می دهند که امروزه نیز کم و بیش حیات بشر را تهدید می کنند. این نوشتار درصدد است با بررسی ریشه های پیدایش مفهوم امنیت انسانی در چارچوب نظام متحول بین المللی، تعریف جامعی از مفهوم امنیت انسانی ارائه دهد. بدین منظور با نگاهی مختصر به مهمترین نهادهای مرتبط با امنیت انسانی، تعریفی عملیاتی از این مفهوم تبیین نموده و در ادامه با بهره گیری از تعریف عملیاتی خویش، برخی از بارزتری عناصر امنیت انسانی را برشمردیم. در پایان، به مشابهات و تمایزات مفهوم امنیت انسانی با امنیت ملی و به پیوند میان این دو مفهوم پرداخته شده است. دلایلی همچون عدم اجماع نظر میان پژوهشگران مطالعات امنیتی و فقدان نهادهای سومند جهت رفع تهدیدات انسانی، مهمترین عواملی هستند که نیاز به هماهنگی و همکاری در حوزه امنیت را بیش از پیش میان پژوهشگران و سیاستمداران را برجسته می سازد. از این رو، ایجاد پیوندی منطقی میان رویکردهای امنیت ملی و امنیت انسانی از یکسو و دولتها و نهادهای بین المللی از سوی دیگر، جهت تامین امنیت بین المللی ضروری است. در غیر این صورت، غلبه بر خیل عظیم تهدیدات موجود و حمایت مطلوب از حقوق و آزادی های انسانی دور از دسترس به نظر می رسد.

اسلام گرایی یکی از عناصر دنیای امروز است که متغیر تعیین کننده ای در وضعیت قدرت جهان و بازیگران اصلی آن به شمار می آید. اما با توجه به تحولات اتفاق افتاده و جاری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، امروزه ذهن بسیاری از پژوهشگران و علاقه مندان به روابط بین الملل به این حوزه مطالعاتی جلب شده است. این موضوع با توجه به جریان پرشتاب و قابل تامل شکل گیری جریاناتی از گروه های اسلامگرا، نگارنده را به بازشناسی مبانی جریانی از اسلامگرایی رهنمون شده که محور و اساس آن گسست در الگوهای سنتی جنبش های سلفی در خاورمیانه است. مقایسه موجود در این تحقیق درباره جریان سلفی گری نشان می دهد که به رغم اشتراکات مذهبی، اختلافات و تمایزات بنیادینی بین جریان سلفی گری و با جنبش های سلف گرایان، اهل سنت و فرق اسلامی وجود دارد. دامنه این اختلافات و تمایزات، سیاست و فرهنگ و حتی نقشه جغرافیایی منطقه را دست خوش تغییراتی ساخته است، که گسست در الگوی سنتی جنبش های سلفی منطقه، بخشی از این فرایند و منازعه موجود را توضیح می-دهد.

تروریسم فرهنگی یا تروریسم نوین تهاجمی است که از سوی یک نظام فرهنگی خاص به نظام فرهنگی دیگر که از طریق شیوه ها و ابزارهای خاص فرهنگی صورت می گیرد، گفته می شود. این نوع تروریسم به عنوان پدیده ای تقریبا جدید در جهان می باشد که به وسیله ی آن دولت های سلطه گر با استفاده از ابزارهای مختلف، قصد تحمیل فرهنگ خود را بر دیگر ملل دنیا دارند. امروزه مهمترین ابزار کشورهای سلطه گر برای تسلط بر دیگر کشورها به خصوص کشورهای که نسبت به هویت خود و بقای عناصر فرهنگی هویت خود، در برابر تهاجم های فرهنگی بیگانگان مقاومت از خود نشان می دهند، این نوع تروریسم نمود بیشتری دارد. انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک اندیشه و مدل سیاسی نوین، ضربه سنگینی بر استیلای جهان غرب وارد کرد. و غرب را به مقابله و جبران کشاند. زمانی که غرب به انواع شیوه های سخت از ترور فیزیکی مسئولان تا جنگ تمار عیار بر علیه کشور و محاصره ی اقتصادی در جهت سرنگونی نظام جمهوری اسلامی طرفی نبستند متوجه این نکته مهم و اساسی گردیدند که این قدرت، ریشه ای دیگر دارد و این نمونه با همه نمونه های دیگر متفاوت است. از این رو ضرورت دارد که برای مقابله با آن ابزاری دیگر بکار بست و روشی دیگر در پیش گرفت. به همین دلیل دشمن با تمرکز بر نابودی بنیان فرهنگی و هویتی در صدد محو قدرت فرهنگی بوده و می خواهد با تروریسم فرهنگی زمینه "تغییر رفتار" و در نهایت "فروپاشی از درون" را فراهم آورد. این پژوهش مترصد است پس از بازشناسی مفهوم تروریسم فرهنگی، دلایل تروریسم فرهنگی دشمن بر علیه ایران، ابزارها، شیوه ها و اهداف آن را مورد پردازش قرار دهد.

رژیمهای چند جانبه کنترل صادرات و از آن جمله رژیم کنترل فناوری موشکی با هدف ایجاد ممنوعیت و محدودیت در دستیابی کشورهای خارج از رژیم و کشورهای هدف به فناوری های مرتبط با امور نظامی و تسلیحات انهدام انبوه ، در پی سامان دادن به صادرات تسلیحات انهدام انبوه و ابزارهای انتقال و تحویل آن ها همچون موشک ها و فناوری های مرتبط و دو منظوره برآمده و رژیم های چند جانبه کنترل صادرات را ایجاد نمودند که از جمله آن ها محدود نمودن دسترسی و دستیابی به پهپاد ها توسط برخی از رژیم های چند جانبه کترل صادراتی محدود و مشخص از جمله رژیم کنترل فناوری موشکی می باشد. در این پژوهش نشان داده خواهد شد که اگر چه رژیم کنترل فناوری موشکی توانسته است در زمینه ممنوعیت و محدودیت دستیابی سایر کشور ها از جمله کشور های هدف به موشک های بالستیک و کروز و فناوری های مرتبط به طور موفقیت آمیزی عمل کرده و به طور مستقیم و غیر مستقیم امنیت ملی کشوری چون ایران را در معرض تهدید قرار دهد اما در مورد صادرات و به تبع آن کاربرد پهپاد ها موفق نبوده و می توان اظهار نمود که در این زمینه رژیم کنترل فناوری موشکی با شکست مواجه گشته است.

پس از فروپاشی رژیم بعث در سال 2003 در جریان حمله نیروهای امریکا و متحدانش، شیعیان که به عنوان اصلی ترین گروه اپوزیسیون در این کشور بودند، با موقعیت ویژه ای مواجه شدند. مشارکت درروند بازسازی نظام سیاسی و تدوین قانون اساسی جدید، امکان نقش آفرینی هر چه بیشتر شیعیان در عراق را فراهم کرد. بدین جهت پژوهش حاضر در پی نشان دادن همین ظهور و جهش به سمت قدرت در میان احزاب و گروه های شیعی عراق است. از این رو بررسی نقش و جایگاه مهمترین احزاب و جریانات شیعه در صحنه سیاسی امروز عراق و میزان همگرایی آن ها با جمهوری اسلامی ایران با روش توصیفی - تحلیلی از رسالت های این پژوهش است.

روحانیت، عنصر اصلی مولد فرهنگ در کشور ما بوده است. در طول تاریخ هنجارها و ارزشها، عمدتا از طریق آنها به جامعه تزریق گردیده و جزو فرهنگ عامه مردم درآمده و گفتار و کردار این قشر معتمد دینی، همواره، حجت شرعی و مقبول افراد جامعه بوده است. روحانیت در تاریخ کشورمان، همواره به عنوان متولی اصلی هدایت دینی در جامعه به حساب می آید؛ مرجع رسمی تبیین ارزشها و تثبیت باورهای دینی و استنباط و افتای احکام عملی روحانیت بوده و خواهد بود. روحانیان مبارز شیعه به دلیل توانایی در استفاده از عوامل انسانی و عوامل الهی برای ایجاد تحول در ایران زمان پهلوی، بالاترین نقش را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشتهاند. امروزه جریان های هستند که با اهداف و مقاصد شوم درصدد کمرنگ جلوه دادن نقش روحانیت در انقلاب اسلامی می باشند لذا سوال اصلی این نوشتار تبیین نقش روحانیت در عرصه انقلاب اسلامی از آغاز نهضت تا کنون می باشد. مفروض این تحقیق این است که روحانیت همواره در تمامی عرصه های مبارزاتی علیه ظلم حضور فعال داشته و در مقام مهم اجتماعی که نفوذ در خور توجهی در جامعه ایران از دیرباز داشته است، در فرایند بسیج سیاسی مخالفین شاه، طی سال های 1342 تا 1357 نقش موثری ایفا نموده است و پس از آن نیز با انجام خدمات برجسته در نقش سازنده ای را ایفا نموده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.