فصلنامه 15 خرداد
سال شانزدهم شماره 58 (زمستان 1397)

15 خرداد 1342 آغاز جنبش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی گسترده ای در ایران بود که مرجعیت، نظام پادشاهی، حکومت مشروطه سلطنتی، غرب پرستی و سکولاریسم را به چالش کشید. اصول راهنمای این جنبش اعتماد راسخ به توان دین اسلام و سنت اجتهادی فقه شیعه در حل مسائل و مشکلات جهان امروزی و پیوند ناگسستنی سیاست با دیانت بود. از نظر آموزه های این جنبش، هر مسلمانی فارغ از حصارهای فرقه گرایی، قوه و قابلیت آن را دارد که با بررسی مسائل و ارزیابی براهین و مطالعه گذشته و حال، حقیقت و واقعیت حیات اجتماعی خود را تشخیص داده و نوع حکومت و حاکمیت خود را تعیین کند. نوع نگاه امام خمینی، به توانایی های تولیدی فقه شیعه در حوزه اجتماعی اصالت بخشید و این اصالت بخشی شرایط را برای پیروزی انقلاب اسلامی ایران آسان کرد. انقلاب اسلامی طیف گسترده ای از تغییرات را با خود به همراه آورد و به فرهنگ اسلامی شکل نوینی بخشید و آرمان «تشکیل تمدن نوین اسلامی» را امکان پذیر ساخت. این دگرگونی فرهنگی، مسیر جامعه در حال پیشرفت ایران اسلامی را در چهل سال گذشته هدایت کرد و اکنون ایران در پرتو این هدایت یکی از مردمی ترین کشورهای منطقه و بلکه جهان می باشد. این واقعیت را نباید از نظر دور داشت که اگر یک نظام اجتماعی زنده، متحرک و پویا، همزمان با پویایی، شرایط تداوم پویایی خود را بازتولید نکند نمی تواند مدت چندانی همچنان یک نظام پویا و تولیدکننده باقی بماند. بنابراین شرط تولیدکنندگی انقلاب اسلامی بازتولید شرایط تولید است...

وقوع، بقا، شکوفایی، بالندگی، اقتدار و پیشرفت همه جانبه انقلاب اسلامی تا حصول به تمدن نوین اسلامی، صیرورت و حرکت مستمر خویش را در جهان متلاطم تداوم بخشیده است. انقلابی که رهین مجاهدت ملت ایران و رهبری حضرت امام خمینی(رحمه الله علیه) گردید. شعارهای اصلی ملت ایران «نه شرقی نه غربی؛ جمهوری اسلامی» و «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» بود که نشان دهنده عمق بصیرت، آگاهی، بیداری و اراده و در واقع عمق خواسته ملت ایران بود. از مولفه ها و ارکان اساسی انقلاب اسلامی که در خواست و اراده ملت ایران متبلور شد، مفهوم «استقلال» بود. استقلال همه جانبه که مبنا و بنیان آن نفی سلطه استکبار جهانی و استبداد برآمده از آن (سلطنت پهلوی) بود؛ استقلال همه جانبه که در حقیقت بنیان ترسیم، تدوین و تحکیم مرزهای خودی در قلمرو اعتقادی، فکری، فرهنگی، سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی در برابر سلطه غیر خودی و دشمن گردید. استقلال و هویت ملی در عصر پیش از انقلاب اسلامی بر باد رفته و غیر قابل تصور و تصدیق بوده است. مغزافزار کشور، مناسبات ملک و مملکت، نظام تصمیم سازی و تصمیم گیری کشور، مناسبات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی ایران، به دست اجانب و تربیت یافتگان و عوامل دشمن طرح ریزی، برنامه ریزی و اجرا می گردید. تحقیر مردم و حکومت ایران، نابودشدن ظرفیت های انسانی و طبیعی، استثمار فکری و برنامه ریزی راهبردی برای اضمحلال گذشته و آینده یک ملت، همراه با متلاشی ساختن استقلال و تضعیف هویت ایرانی- اسلامی و از همه بدتر تسلط بیگانگان بر تمامی ارکان کشور، روایت غمبار تاریخ معاصر ایران است. انقلاب اسلامی این نظم هویت گریز و استقلال ستیز را متلاشی کرد و نظمی نوین بر اساس باورها و اعتقادات مردم پی افکند. گوهر گرانبهای استقلال که رهین مجاهدت و ایثار ملت ایران گردید، در چند دهه حیات نظام اسلامی مورد هجوم سازمان یافته استکبار قرار گرفته است و اکنون در گرانیگاه یا مرکز ثقل پایان چله انقلاب اسلامی و آغاز دهه پنجاه، ملت ایران همچنان در آزمون دو گزینه ای «استقلال» یا «وابستگی» قرار دارد. یعنی آزمونی که دو جهت بیشتر ندارد: یا ایستادگی و دفاع از آزادی، تمامیت ارضی، آبادانی، پیشرفت، سربلندی و استقلال ایران یا وادادگی، تسلیم، اسارت، سازش، کرنش، عقب ماندگی و واپسگرایی و وابستگی به دشمنان. این نشان می دهد که تبیین مفهوم استقلال و ارزش والای آن و مضرات وابستگی و نتایج آن در هر زمان ضرورت ویژه ای دارد. هدف این مقاله، تبیین اجمالی اثرات این دو پدیده در چشم انداز تاریخ تحولات دوران معاصر به خصوص از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی است. به دلیل حضور ایشان در سطوح گوناگون مبارزات نهضت اسلامی و در جایگاه های مهم مسئولیتی در نظام جمهوری اسلامی و رصد مسائل کشور، ترسیم و تبیین عمیق و مبتنی بر واقعیت تاریخی از مجاهدت توان فرسای ملت ایران برای کسب استقلال و قطع وابستگی به دشمنان و واکاوی روند تحولات و عمق بخشی به تحلیل و شناخت مردم و سیطره بر مبانی تئوریک انقلاب اسلامی و مرزبندی آن با دشمنان و آشنایی با چرایی دشمنی چهل ساله استکبار جهانی با ملت ایران؛ نظرات و دیدگاه های ایشان می تواند مبنای فهم گرانیگاه انقلاب اسلامی در چهل سال گذشته باشد.

«پساصهیونیسم» به عنوان یک واژه جدید در ادبیات سیاسی حول موضوع فلسطین و صهیونیسم، بیشتر در دهه 1990 میلادی، مطرح شد. از یک منظر این واژه بیانگر یک نقد درون گفتمانی نسبت به ایدئولوژی و عملکرد صهیونیسم بود و از منظر دیگر خروش در قبال جنبشی که از همان ابتدا مسیر خطا پیمود و هم اکنون پس از یک تجربه دردناک و خسارت بار از جنگ و خون ریزی، هیچ راهی جز اعتراف به این اشتباه و جبران خسارات ندارد. در کنار واژه «پساصهیونیسم» به عنوان ترجمه دم دستی از واژه غربی پست صهیونیسم، واژ گان مشابه دیگری به این واژه نیز وجود دارند که به نوعی مدعی تجدیدنظرطلبی در مفهوم و ایدئولوژی صهیونیسم هستند. واژ گانی همچون «منتقدان صهیونیسم» و «مخالفان صهیونیسم» که هر یک تعریف جداگانه و خاصی در دوره خود داشته اند. موشه منوهین، المر برگر، آلفرد لیلینتال، اسرائیل شاهاک، ایلان پاپه، بنی موریس، گیلعاد اتسمون و... همگی در شمار افرادی هستند که به نحوی پروژه صهیونیسم و حتی اندیشه انحرافی یهودیت را از زوایای مختلف به نقد می کشند؛ و برای اثبات مدعای خود آثار مفصلی در خارج و داخل رژیم صهیونیستی منتشر کرده اند. لازمه قضاوت در این متون، فهم و درک پیام و عمق نگاه آنهاست و نمی توان بدون توجه به این مهم، همه را به یک دیده در مسیر مبارزه با صهیونیسم و یهودیت منحرف از شریعت حضرت موسی (علیه السلام) تایید کرد یا همه را به یک چوب راند. جریانی همچون «نتوری کارتا» به عنوان یکی از مهمترین تشکل های ضد صهیونیستی در میان یهودیان نیز که با هدف محو رژیم صهیونیستی همچون جمهوری اسلامی، شکل گرفته است، در امریکا و سایر نقاط جهان و حتی رژیم صهیونیستی فعالیت های گسترده و متنوعی دارد ولی تاکنون حتی یک بار از سوی صهیونیست ها که تمام فعالیت ها علیه خود را در دنیا رصد کرده و با آن به مقابله برمی خیزند، مورد هجمه، محدودیت یا تهدید قرار نگرفته است. اصالت و سلامت چنین حرکتی حداقل از نحوه برخورد صهیونیست ها با آن محل تردید است. کتاب اختراع قوم یهود اثر شلومو ساند بهانه ای خواهد بود که ضمن معرفی دیدگاه و محتوای مندرج در این اثر، مروری اجمالی بر تعاریف و شمول جریان های منتقد، مخالف یا آسیب شناس صهیونیسم داشته باشیم.

پیش از پرداختن به نقد نادرستی ها، خلاف گویی ها و تحریف گری ها در کتاب الف لام خمینی یادآوری چند نکته بایسته است:1٫ در نقد و بررسی کتاب الف لام، سخن بر سر این نیست که نویسنده آن روی چه انگیزه ای به نگارش این کتاب دست زده است؛ آیا این نگارش بر پایه نقشه و برنامه سازمان یافته و حساب شده ای بوده است که سازمان های جاسوسی و فراماسونری و باندهای مرموز تخریب و تحریف تاریخ انقلاب اسلامی کارگردانی کرده اند یا ریشه در دیدگاه گژاندیشانه و جناحی جناب نویسنده دارد؟ بی تردید آفتاب برای همیشه پشت ابر نمی ماند و به زودی نقشه ها و دسیسه ها برملا می گردد، زمستان پایان می یابد و سیاهی بر ذغال می ماند. لیکن بایستی به این نکته توجه داشت که جریان های مرموزی که دنبال دشمنی با امام و تخریب چهره او هستند اگر کتابی علیه او می نوشتند تا او را در تاریخ بدنام کنند بهتر از آنچه را که در کتاب الف لام آمده است، نمی توانستند ارایه دهند. به ویژه با در نظر گرفتن این نکته که دشمن به درستی دریافته است که برای خدشه دار کردن چهره امام باید زیر پوشش ستایش ضربه زد. بنابراین کتاب الف لام خمینی چه از روی نادانی و ناآگاهی و نگرش جناحی و چه بر پایه برنامه سازمان یافته و خائنانه به رشته نگارش کشیده شده باشد، از کتاب هایی است که اغراض دشمن را پی گرفته و آب به آسیاب دشمن ریخته است.2 در شماره پیش فصلنامه پانزده خرداد (شماره 57) در بخش دوم نقد الف لام، یادآور شدم که عناصر مرموز و خیانت پیشه که از امام(سلام الله علیه) دلی پرکین و چرکین دارند و از نوشته شدن تاریخ بدون غرض ورزی و دروغ پردازی، سخت بیمناک اند، از کتاب الف لام استقبال می کنند و حتی این پیش بینی را نیز کردم که چه بسا آن را به عنوان کتاب سال به نمایش درآورند. این پیش بینی چه زود جامه عمل پوشید و دیدیم که برجامی های بی وطن و دروغ گویان فریب کار مکار که در دروغ پردازی گوی سبقت را از خدایان دروغ ربوده و کذاب قرن لقب گرفته اند، شتاب زده به صحنه آمدند و کتاب الف لام را به عنوان کتاب برگزیده سال مورد ستایش قرار دادند و به نویسنده آن، بابت نسبت های ناروایی که در این کتاب به امام داده است، جایزه دادند و از او قدردانی کردند. اگر جز این بود، چگونه شدنی است کتابی که هنوز بیش از یک سال از انتشار آن نگذشته است در میان صدها کتابی که برای به دست آوردن امتیاز در صف انتظارند، کتاب الف لام- خارج از نوبت- به اصطلاح مورد ارزیابی قرار بگیرد و برگزیده شود و امتیاز بگیرد؟! و اکنون نیز پیش بینی می کنم دیری نپاید که این کتاب از سوی غرب باوران خودفروخته و عناصر ضد انقلاب که قبله گاهشان کاخ سفید است، مورد ستایش و قدردانی قرار بگیرد و بوق انگلیسی بی بی سی به تفسیر و تجلیل آن بپردازد و این اثر سطحی و سخیف را منبع معتبر تحریف و تخریب شخصیت امام قرار دهند و هر جا که یاران راستین امام، اشکالی و اعتراضی وارد کردند، برگزیده شدن این کتاب در جمهوری اسلامی را چماقی برای خباثت های خود سازند.

بعضی از کتاب ها بیشتر از آن که خودشان مهم باشند نام و شهرت نویسنده شان مهم است. نتایج انقلاب ایران هم حتما یکی از این کتاب هاست که نیکی کدی در سال 2003 و در سن 73 سالگی آن را نوشت. نتایج انقلاب ایران در اصل تکمله ای است سه فصلی بر کتاب ریشه های انقلاب ایران که در سال 1981م نوشته شده است و هر دو به سفارش دانشگاه ییل که دانشگاهی خصوصی و امریکایی ست. در این نوشتار ضمن بازخوانی شبکه ارتباطات انسانی نیکی آر کدی، به زمینه های نگارش کتاب نتایج انقلاب ایران و خوانش انتقادی محتوای آن خواهیم پرداخت.

روجر کیران و توماس کنی دو تن از پژوهشگران انقلاب اکتبر روسیه در خصوص فروپاشی شوروی معتقدند فروپاشی اتحاد شوروی به علت بحران اقتصادی یا به سبب قیام مردم رخ نداد بلکه به علت اصلاحات در بالا به وسیله دو جریان عمده درون ساختار حاکمیت اتفاق افتاد؛ دو گرایش متفاوت که در ساختار حزب کمونیسم نهادینه شد و سازمان قدرت را شکل می داد. یک جریان گرایش پرولتری (کارگری) و بورژوایی (سرمایه دار) و جریان دوم گرایش دموکراتیک (مردم گرا) و بوروکراتیک (دولت گرا). به اعتقاد آنها، سیاست های گورباچف اگرچه گریزناپذیر بود اما در فراهم کردن شرایط فروپاشی انقلاب اکتبر تصادفی نبود، بلکه بیش از هر چیز ناشی از نفوذ فرصت طلبان و سازشکارانی بود که از دیرباز در ساختار سیاسی شوروی رخنه کرده بودند و با گورباچف به قدرت رسیدند و شرایط را برای فروپاشی شوروی فراهم ساختند. روش اعتبارزدایی از نظام شوروی و تهی کردن آرمان های انقلابی این نظام، صرف نظر از محتوای سست، ضعیف و مادی گرای آن، اکنون می تواند درس های گرانبهایی به همراه داشته باشد. خط فرصت طلبی و خط سازشکاری نطفه دیرپایی در سیاست های ضد انقلابی در جنبش های اجتماعی است. فروپاشی هیچ یک از انقلاب های بزرگ و جنبش های مردمی، مقدر و از پیش مقرر نبوده و نیست. اما خط سازش و خط فرصت طلبی روند بازگشت به شرایط پیشاانقلابی را در قالب های به ظاهر جذاب و اصلاح طلبانه آنچنان تئوریزه کرده و آگاهانه گروه های اجتماعی معینی را برای پشتیبانی از خط سیاسی خود ساماندهی می کند که عادی ترین شکل فروپاشی جنبش های مردمی نهادینه شود. راست است که گفته اند آزاردهنده ترین وجه فروپاشی انقلاب ها از بسیاری جهات، فرصت طلبی و سازشکاری نیست که از درون نیروهای به ظاهر انقلابی سر بر می آورد بلکه آزاردهنده این است که جریان انقلابی نتواند جریان های فرصت طلب و سازشکار و سیاست های فرصت طلبانه و سازشکارانه را در هسته نظام انقلابی شناسایی و خنثی سازد؛ یعنی نظام انقلابی و انقلابیون، فاقد هوشیاری و اراده پولادین برای مقابله با فعالیت های آشکار و پنهان سازشکاران و فرصت طلبان باشند و درهای کشور را به روی این خط باز گذارند. تاریخ مطالعه جنبش های اجتماعی به ما می آموزد که رصد پیوسته روزنه های رخنه فرصت طلبان و سازشکاران در هسته انقلاب، یک ضرورت عقلی و تاریخی خط انقلابی و خط مقاومت است. امروز خطرناک ترین آفتی که می تواند هسته انقلاب اسلامی را تهدید کند و به آرمان های انقلاب اسلامی آسیب رساند نفوذ جریان سازش در ساختار دیوانسالاری جمهوری اسلامی است. فصلنامه پانزده خرداد در جهت ایفای رسالت انقلابی خود، هر از گاهی این موضوع و موضوعات مشابهی را که می تواند کمین گاه روزنه های رخنه در آرمان های انقلاب اسلامی باشد در معرض گفت وگوی صاحب نظران قرار می دهد. گفت وگوی حاضر نیز محصول نشست صمیمی با تعدادی از اساتید صاحب نظر در حوزه و دانشگاه است. بازخوانی شیوه های رویارویی خط مقاومت و خط سازش بی تردید یکی از نقطه های کانونی راهبردهای انقلاب در آغاز دهه پنجاه انقلاب اسلامی است که امیدواریم برای فهم ویژگی های دو خط مقاومت و سازش راهگشا باشد. از بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی و رئیس فرهیخته آن حجت الاسلام والمسلمین سید حمید روحانی که اجازه پالایش و استفاده از این متن را در فصلنامه پانزده خرداد صادر کردند، سپاسگزاریم.

وقتی طرح حکومت اسلامی امام در سال 1348 در قالب یک نظریه منسجم و بدیل نظام پادشاهی مطرح شد، روحانیان مبارز حوزه های اسلامی نیز بیش از گذشته ایده و انگیزه براندازی را جدی گرفتند. حمله به شخص شاه در اعلامیه ها و تظاهرات روحانیان و طلاب- به رغم خفقان حاکم- بیش از گذشته مطرح و دنبال شد و این در شرایطی بود که هرگونه نیش و طعنه و گوشه و کنایه به شاه، در حکم انتحار بود و کسانی که در اعلامیه ها و نوشته های خود شاه را مورد انتقاد و اعتراض قرار می دادند، در واقع حکم اعدام خود را امضاء می کردند. حماسی ترین و توفانی ترین خیزش و خروش ملت ایران در نفی نظام پادشاهی در خرداد 1354 در فیضیه قم روی داد. در این قیام خونین که در تاریخ نگاری دوران معاصر به کلی فراموش شد، طلاب و روحانیان با شعارهایی انقلابی و بنیان افکن از جمله مرگ بر شاه قاتل، مرگ بر شاه مزدور، از پهلوی بیزاریم و... به تظاهرات دست زدند و رژیم شاه را به چالش کشیدند...

رساله ای که فرا روی خوانندگان گرامی قرار دارد رساله کوچک و کم نظیر، بلکه بی نظیری از سید صدرالدین صدر در شیوه های نفوذ استعمار انگلیس در سرزمین های اسلامی است که در شهر نجف اشرف نوشته شده و در روزنامه فارسی زبان شمس که به مدیریت سید حسن شمس در اسلامبول منتشر می شد، به تاریخ 6 صفر 1329ق (16 بهمن 1289ش) در شماره 10، سال سوم آن روزنامه (البته هفته نامه) انتشار یافته است. نویسنده مقاله از خاندان مشهور علمی صدر و فرزند سید اسماعیل صدر، از مراجع معروف شیعه عتبات عالیات و از شاگردان میرزای شیرازی است که پس از رحلت میرزا، از سامرا به کربلا مهاجرت کرد و در آنجا به تدریس و تعلیم پرداخت و حوزه علمیه مهمی را در آن شهر مقدس تشکیل داد. وی شاگردان مبرزی تربیت نمود که از جمله آنها می توان به میرزای نائینی، سید شرف الدین عاملی و حاج سید حسین فشارکی اشاره کرد...