فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 31 (زمستان 1398)

معروف و مشهور است که بخاری و مسلم در دو کتاب جامع صحیح خود نامی از مهدی به عنوان منجی آخرالزمان نبرده اند و این دست مایه بسیاری از منکرین مهدویت برای انکار این عقیده از اساس شده است. جستجو در کتب بخاری نشان می دهد که وی در کتاب تاریخ الکبیر سه روایت نقل می کند که در آنها به نام مهدی به عنوان منجی آخرالزمان تصریح شده است اما او بلافاصله بعد از نقل این سه روایت می نویسد: فی اسناده نظر. بررسی سندی این سه روایت نشان می دهد که از نظر اهل سنت و از دیدگاه بخاری این روایات صحیح السنداند و جای خدشه و تردید در آنها نیست، چرا که روات آنها همه از ثقات بوده و هیچ اتهامی نیز متوجه ایشان نیست. این مقاله با جستجوی کتابخانه ای و روش استنادی بر صحت سند این روایات از منظر اهل سنت تاکید می کند.

ظهور منجی از مهم ترین مسائل اعتقادی اسلام است که آسیب هایی آن را تهدید می کند که از جمله آنها، یاس از ظهور است، این نگاشته با روش تحلیل محتوا و واژگان درصدد شناسایی زمینه های یاس از ظهور و ارائه راهکارهایی مبتنی بر قرآن کریم است، یافته ها نشان می دهد این آسیب ها در سه حوزه شناختی، عاطفی و رفتاری بروز می کنند که اولی شامل مواردی چون استبعاد در ظهور، ندانستن حکمت غیبت یا دچار پوچ گرایی شدن است، در حیطه عاطفی نیز مواردی مانند: اثرکرد تبلیغات منفی، سقوط ارزش ها و ترس و در حوزه رفتاری؛ شکل گرفتن یاس بر پایه مشکلات عملی موجود، طولانی شدن زمان غیبت، وجود مهدی های کاذب، شتابزدگی یا برخی تحریف ها، از جمله زمینه های بروز یاس از ظهور است. درباره راهکارها هم، تقویت باور و ایمان و خواندن دعاهایی که در این باره وارد شده مانند دعای غریق، توجه به حکمت های غیبت، شناخت صحیح از حضرت و عملکرد ایشان در زمان ظهور، حفظ ارزش های اسلامی، اعتماد به خداوند و وعده های او و انتظار پویا، از جمله راهکارهای مواجهه با یاس از ظهور است.

مهدویت، یکی از باورهای اصیل و ریشه دار اسلامی و شیعی است. اما این باور در معرض چالش ها و آسیب هایی قرار دارد، یکی از این چالش ها و آسیب ها استعجال در ظهور است. این نوشتار استعجال را به عنوان چالشی از چالش های دوران غیبت از نگاه قرآن بررسی کرده است. در این بررسی، چیستی، عوامل و زمینه ها، چالش ها و پیامدها و راهکارهای پیشگیری و درمان استعجال بازنمایی گردید. روش پژوهش کتابخانه ای همراه با تحلیل محتوایی است. برآیند پژوهش چنان نشان می دهد که از نگاه قرآن استعجال بر اثر عواملی چند به وقوع می پیوندد و در نهایت نیز منجر به شکل گیری چالش های شخصیتی و اجتماعی خواهد شد. با تحلیل داده های قرآن و روایات ناظر به موضوع دو دسته زمینه شکل گیری بازشناسی شد. که هر کدام نیز دارای روش های درمان متفاوتی هستند. راهکارهای پیش گیرانه و در مواقعی درمان محور در استعجال خودبنیاد در دو نوع تقابل نرم و تقابل سخت مورد بررسی قرار گرفته است و راهکارهای درمان استعجال جاهلانه در ذیل عناوینی مانند: بهره گیری از صبر و استقامت، استعانت از خدا، برقراری ارتباط قلبی با امام منتظر و ایمان به وعده های الهی درباره ظهور تبیین شده است.

چند کانون مرکزی در تحولات و حوادث قبل از ظهور و آینده جهان، وجود دارد که شناخت و رصد کردن تحولات مربوط به آنها از اهمیت زیادی برخوردار است و می تواند ما را در تحلیل درست رویدادها و مباحث مرتبط با آخرالزمان و ظهور امام زمان7 در علم "آینده پژوهی"، یاری دهد. این کانون های مرکزی عبارت است از: منطقه شام و سوریه، ایران، عراق، فلسطین و عربستان؛ کشورهای مذکور در جغرافیایی عصر ظهور و در مثلث "مکه _ کوفه _ قدس"، مرکز تحولات و رویدادهای مهمی خواهند بود و در آینده این کشورها، قبل از ظهور، اتفاقاتی بسیار سریع و شگفت آور رخ خواهد داد که تاثیرات مهمی بر امنیت منطقه ای و حتی جهانی خواهند گذاشت. بنابراین دیده‏بانی سیاسی و نظامی این کشورها در هر برهه ای از زمان، می تواند اهمیت استراتژیک و آینده پژوهانه مهدوی، داشته باشد. در این میان و در زمره سلسله حوادث قبل از به قدرت رسیدن حاکم آینده شام و سوریه در عصر ظهور (سفیانی)، خسف دمشق از اهمیت به سزایی برخوردار است. تبیین احتمالات مختلف در وقوع این حادثه، از آن جهت ضرورت دارد که به عنوان حادثه ای منحصر به فرد، خود نشان از مجموعه حوادثی را دارد که زمینه ساز به حکومت رسیدن حاکم آینده منطقه شام و حاکی از به قدرت رسیدن شخصیت مخالف حکومت های شیعی ایران و عراق در سوریه قبل از ظهور دارد که تاثیر منفی بر امنیت مناطق شیعی در خاورمیانه از جمله امنیت شیعیان کشور عراق دارد. از این رو خسف دمشق در منظومه حدیثی، جزو "احادیث استراتژیک مهدوی"، محسوب می شود. زیرا خسف دمشق در محور جابیه و غوطه حرستا سوریه، نقطه عطف تحولات فتنه شام قبل از ظهور خواهد بود که در پی آن، دومینوی حوادث فتنه شام وارد مراحل بعدی یعنی اعلام خروج و ادعای استقلال ساکنان مناطق همرز با ترک ها در منطقه شام (مارقه تمرق من ناحیه الترک) و بعد از آن جنگ بین غربی ها و غیرمسلمانان (و یعقبها هرج الروم) و سپس حمله ترک ها به جزیره الشام در مناطق شمال شرق سوریه (سیقبل إخوان الترک حتی ینزلوا الجزیره) خواهد شد.

طولانی شدن عصر غیبت، موجب چالش های مختلف سیاسی _ اجتماعی شده است. این چالش ها گاهی از بیرون جامعه دینی؛ و گاهی از درون جامعه دینی و در اثر خلاهای اعتقادی و فکری شکل می گیرند. در این پژوهش سعی شده «دلایل رویگردانی مردم از علما در آخرالزمان» به عنوان یکی از چالش های بحث برانگیز که منجر به آسیب های زیادی در جوامع دینی شده است، مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد. در عصر غیبت مردم به هدایت و راهنمائی های علما به عنوان نائبان عام نیاز دارند. اگر در همین زمینه عملکرد علما نادرست باشد و در گفتار و عمل تضاد داشته باشند و به برخی امور خلاف شان آلوده شوند؛ منجر به اختلال در عقائد و افکار مردم شده و از آنها فاصله می گیرند. این پژوهش با روش کتابخانه ای و رویکرد تحلیلی _ توصیفی نگاشته شده که به ارائه چند راهکار علمی و عملی در زمینه برقراری ارتباط موثر بین علما و مردم پرداخته است. از میان راهکارها می توان به تجهیز علما به علوم و امکانات روز برای پاسخگویی به مسایل و شبهات؛ دوری از بعضی صفات ناپسند و مذموم و هم چنین هوشیاری نسبت به دشمنی دشمنان و... اشاره کرد که علما با رعایت آنها می توانند در جامعه دینی نقش آفرین و اثرگذار باشند.

برپایی حکومت الهی در سراسر جهان از شاخص ترین اهداف قیام امام زمان (ع) به شمار می آید؛ در این میان، برخی ستمگران و معاندان خونریز در برابر حرکت الهی و اصلاحگرایانه ایشان ایستادگی و مقابله می کنند؛ از این رو امام زمان (ع) به ناچار جهت تحقق اهداف والای الهی خویش به مبارزه با آنان می پردازد. در روایات، شمشمیر به عنوان یگانه ابزار نبرد آن حضرت با معاندان معرفی شده است. در این میان، اندیشمندان پیرامون این ابزار به دو دیدگاه قائلند: برخی با تکیه بر سیره نبوی و جنبه های اعجازین، بر حقیقی بودن معنای شمشیر باور دارند. در مقابل، گروهی با توجه به نیازمندی به ابزار مدرن در عصر حاضر، بر معنای غیر ظاهری روایات باور داشته و شمشیر را به عنوان نمادی از قیام مسلحانه قلمداد می کنند. طرفداران هر دو دیدگاه در اثبات نظر خویش به ادله عقلی و نقلی استناد می کنند که در این پژوهش به بررسی و تحلیل هر یک پرداخته خواهد شد. با توجه به این که شناخت آینده و آخرالزمان منحصر در روایاتی است که از ائمه: به ما رسیده است، می بایست در این مسئله با استفاده از خود روایات و اصول عقلی غیرقابل تردید به تنقیح بهتر موضوع به روش توصیفی تحلیلی پرداخت.

مهدویت از مهم ترین آموزه های اسلامی است که به جهت برخی ویژگی ها، فراوان در معرض استفاده افراد منحرف و سودجو قرار گرفته که تبیین و دفاع در این راستا همتی جدی می طلبد. از خلاء های آشکار در این مواجهه، عدم استفاده از معارف والای قرآن است. قرآن به ضمیمه سخنان اهل بیت معیار در تشخیص حق از باطل است. از جمله افرادی که در عصر حاضر مدعی یمانی، مهدویت، قائمیت و امامت شده احمداسماعیل هنبوشی[1] است. این تحقیق می کوشد با بررسی برخی مستندات قرآنی وی، در دلایلی چون وصیت، معجزه، رویا و استخاره، که برای ادعاهای خود اقامه کرده، ادعای امامت او را از منظر آیات شریفه قرآن، به بوته نقد گذاشته و ابطال آن را اثبات کند.