فصلنامه تعاون و روستا
پیاپی 36-37 (پاییز و زمستان 1397)

در حال حاضر در کشور ما در بخش کشاورزی، نظام های بهره برداری مختلفی وجود دارد.  شاید بتوان گفت  شرکت های تعاونی تولید روستایی ، شرکت های کشت و صنعت ، شرکت های سهامی زراعی ، شرکت های تعاونی روستایی و عشایری ، تعاونی های تولید مشاع ، بزرگ مالکان جدید و خرده مالکان ، همگی از پیامدهای « اصلاحات ارضی » در ایران است که از سال 1341 شکل گرفت . اصلاحات ارضی عملا موجب قطعه قطعه شدن اراضی زراعی گردید و دولت برای رفع این مشکل و سازماندهی اراضی خردشده، تشکیل شرکت های مختلف از جمله تعاونی های تولید روستایی را ترویج نمود. این گونه  تعاونی ها با توجه به احترام به مالکیت اعضا و همچنین تصمیمات اتخاذ شده در چارچوب اساسنامه توسط اعضا و همچنین احترام به فعالیت اعضا در حوزه کاری خود بیشتر از دیگر شرکت ها و شرکت های تعاونی اهمیت پیدا کرده و مورد استقبال کشاورزان واقع شده است. تشکیل تعاونی های تولید روستایی در نواحی روستایی اثرات اقتصادی ،اجتماعی، محیطی و سیاسی را به دنبال دارد. ضرورت واهمیت و نقش این گونه تعاونی ها در اقتصاد و توسعه روستایی بر کسی پوشیده نیست و تشکیل تعاونی های تولید روستایی مزایایی را برای مردم مناطق روستایی در پی دارد. از طرفی پایین بودن سرمایه اولیه شرکت ها در بدو تاسیس ، تلاش دولت بیشتر در حوزه تشکیل تعاونی های تولید روستایی و بستر سازی و آگاهی رسانی به کشاورزان مناطق مختلف برای تشکیل تعاونی به میل و خواست کشاورزان ، ضعف مدیران و باور ضعیف کشاورزان به تشکیل تعاونی و کار گروهی در شرکت های تعاونی تولید روستایی ، از جمله تنگناهایی است که این قبیل تعاونی ها با آن دست به گریبان هستند. این مقاله که به روش مروری و با استفاده از منابع مکتوب و اسناد کتابخانه ای تدوین شده ، تلاش دارد به بررسی تعاونی های تولید روستایی از جنبه های مختلف پرداخته، چالش های آنها را بیان و راهکارهای لازم را ارائه نماید.

هدف از این مطالعه، بررسی مدل معادلات ساختاری سازوکارهای موثر بر توسعه اکوسیستم کارآفرینی در تعاونی های زنان روستایی استان تهران بود. این پژوهش کمی و ابزار اصلی مورد استفاده برای جمع آوری داده ها پرسشنامه بود. روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب و جامعه آماری، اعضای تعاونی های زنان روستایی استان تهران با تعداد حدود 788  نفر بود که از این تعداد بر اساس فرمول کوکران 240 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها نرم افزار Amos19 مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که سازوکارهای روان شناختی، سازوکارهای مدیریتی، سازوکارهای آموزشی- ترویجی و سازوکارهای اقتصادی بر روی توسعه اکوسیستم کارآفرینی در تعاونی های زنان روستایی تاثیر مثبت و معنی داری دارد؛ اما سازوکارهای اجتماعی- فرهنگی، تکنولوژیکی و سیاستگذاری بر روی توسعه اکوسیستم کارآفرینی در تعاونی های زنان روستایی تاثیر ندارند. برآورد ضرایب رگرسیونی استاندارد شده مسیرها نشان می دهد که بیشترین تاثیر مریوط به اثر سازوکارهای اقتصادی بر روی توسعه اکوسیستم کارآفرینی با مقدار 882/0 می باشد. همچنین حدود 84 درصد واریانس توسعه اکوسیستم کارآفرینی توسط متغیرهای مدل تبیین شده است که بیانگر مطلوب بودن مدل نهایی است.

هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی چالش های اقتصادی- اجتماعی شرکت های تعاونی روستایی و کشاورزی شهرستان دماوند از دیدگاه اعضاء بود. جامعه آماری مورد مطالعه، اعضای تعاونی های روستایی و کشاورزی شهرستان دماوند می باشند (8500 نفر) که با استفاده از جدول مورگان، 367 نفر را به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب نمودیم. در نهایت داده های جمع آوری شده به وسیله نرم افزار SPSS و بهره گیری از جداول توزیع فراوانی، ضریب همبستگی و آزمون توزیع دو جمله ای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصل از ضریب همبستگی نشان داد که بین دو متغیر عوامل اقتصادی و اجتماعی رابطه معنی داری وجود دارد. یافته های حاصل از آزمون توزیع دو جمله ای حاکی از آن است که میزان سرمایه و نقدینگی و همینطور تنوع و کیفیت خدمات در شرکت های تعاونی روستایی و کشاورزی به عنوان عوامل چالش های اقتصادی محسوب می شوند. سطح سواد و میزان مشارکت اعضا در شرکت های تعاونی روستایی و کشاورزی، به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح می باشد؛ همچنین جایگاه اجتماعی و میزان اعتبار شرکت های تعاونی روستایی و کشاورزی نیز به عنوان عوامل چالش های اجتماعی محسوب می گردد.

تعاونی های روستایی به عنوان یکی از مراحل پیشرفت تعاون، که در توسعه پایدار نقش بسزایی ایفا می کنند، عنصر ضروری برای جامعه امروزی به شمار می روند. این تعاونی ها می توانند از طریق بازاریابی انواع محصولات کشاورزی به صورت اثر بخش، مدیریت شده و آگاه و همچنین پایه ریزی کسب و کارهای روستایی، از طریق کسب دانش و مهارت به کاهش فقر و بهبود وضعیت توانمندسازی کشاورزان مناطق کمک قابل توجهی نمایند.
در همین راستا، در پژوهش حاضر سعی شده است آن دسته از عواملی که در پیشبرد فرایند تعاونی-های روستایی مناطق استان تهران حائز اهمیت بوده است بررسی شود. با عنایت به جامعه آماری 80 نفر از کارشناس اجرایی درگیر با امور تعاونی های روستایی در سازمان جهاد کشاورزی استان تهران و سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، داده ها به کمک یک نسخه پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شد و با استفاده از نرم افزار آماری (SPSS) و به کمک تکنیک رگرسیون خطی چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روایی ابزار تحقیق با استفاده از اعضای کمیته تحقیق و نظرات برخی کارشناسان خبره سازمان مرکزی تعاون روستایی و جهاد کشاورزی استان تهران مورد تایید قرار گرفت. همچنین پایایی ابزار نیز با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ با مقدار ضریب 87/0 تایید گردید. یافته های رگرسیون خطی نشان داد که چهار مولفه «عملکرد»، «زیرساخت های فیزیکی»، «حمایت های پیرامونی» و «مدیریت» مجموعا 67 درصد از واریانس متغیر وابسته (نقش تعاونی های روستایی در توسعه منطقه) را تبیین می کنند.

شرکت های تعاونی تولید روستایی یکی از مراحل پیشرفته تعاون می باشد که در توسعه پایدار روستایی نقش بسزایی راایفا می کند،محیط های رقابتی سازمان ها را وادار می سازد در راهبردهای سنتی خود تجدید نظرکرده، نسبت به توانمندی خود اقدام کنند. در جهان به ویژه در جوامع روستایی و بخش کشاورزی، همواره تشکل های روستایی مورد توجه قرار گرفته اند، با توجه به ماهیت و هدف این تعاونی ها که مواردی از قبیل ایجاد و تقویت روحیه تعاون، مشارکت، تامین نیازمندی های معیشتی و حرفه ای خود، فراهم نمودن امکانات تولید، بهبود سطح درآمد و زندگی، افزایش کارآیی، ارتقای سطح آگاهی و رشد ویژگی های شخصیتی نظیر اعتماد به نفس، آشنایی با تکنولوژی، علوم جدید، دانش روز و اشتغال می باشد. ضروری است این شرکت ها با شناخت درست عوامل موثر بر توانمندی و تعدیل شرایط، در ارتقای اثربخشی آن تلاش کنند. اهدف تحقیق حاضر بررسی عوامل موثر برتوانمندی تعاونی های تولید روستایی استان خراسان جنوبی می باشد. جامعه آماری مورد مطالعه شامل کلیه شرکت های تعاونی تولید روستایی فعال استان خراسان جنوبی است. نمونه مورد مطالعه با استفاده از فرمول کوکران برابر با 405 نفراز اعضای این شرکت ها بوده است. برای انتخاب شرکت های تعاونی تولید روستایی نمونه، از روش نمونه گیری طبقه بندی استفاده شد و از بین اعضای آنها به صورت تصادفی انتخاب شد. اطلاعات موردنیاز از طریق روش پرسشنامه،روایی ابزار اندازه گیری از طریق مصاحبه باصاحبنظران موضوعی و پایایی ابزار اندازه گیری نیز از طریق یک آزمون مقدماتی و ارزیابی مقدار آلفای کرونباخ سوالات پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت، در مرحله بعد اطلاعات جمع آوری شده با روش های آماری مختلف با استفاده ازنرم افزار spss18 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج یافته های پژوهش در حوزه آمار توصیفی، پیرامون مسئولیت پاسخگویان حاکی از این است که 18 نفر (4/4 درصد) عضو هیئت مدیره، 12 نفر (3 درصد) مدیرعامل، 53 نفر (1/13 درصد) کارمند و 322 نفر (5/79 درصد) آنها عضو تعاونی تولید بوده اند. 6/49 درصد توانمندی تعاونی های تولیدروستایی خراسان جنوبی را ضعیف و نسبتا ضعیف و در مقابل 4/50 درصد نسبتا قوی و قوی ارزیابی نموده اند. نتایج ضریب همبستگی نشان می دهد که بین سابقه عضویت افراد مورد مطالعه و درآمد سالانه افراد مورد مطالعه در شرکت تعاونی روستایی با ارزیابی آنها از سطح توانمندی این شرکت ها در خراسان جنوبی ارتباط معنی داری وجود داشته است. بین ویژگی های آموزشی، ویژگی های اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی شرکت های تعاونی روستایی خراسان جنوبی با سطح توانمندی آنها ارتباط معنی داری وجود داشته و بین ویژگی های شخصیتی مسئولین شرکت های تعاونی روستایی خراسان جنوبی با سطح توانمندی شرکت ها ارتباط معنی داری وجود نداشته است. نتایج رگرسیون چندگانه نشان می دهد که 49 درصد از تغییرات متغیر وابسته به وسیله متغیرهای مستقل موجود در مدل تعیین می شود و متغیرهای "ویژگی های آموزشی"، " اقتصادی"، " مدیریتی"، " اجتماعی" اثر معنی داری بر متغیر وابسته داشته اند، ولی دیگر متغیرهای وارد شده به مدل اثر معنی داری بر متغیر وابسته نداشته اند.

بازاریابی نیروی تلفیقی است که تولید را با نیاز ها و رضایت مشتری تطبیق می دهد و از طریق دریافت علائمی واضح از بازار درمورد نیاز مشتری، تولید را درآن جهت پیش می برد.  شرکت های امروزی با رقابت شدید و فزاینده ای روبه رو هستند و برتری از آن شرکتی است که بتواند به بهترین نحو، خواست مشتری را تامین کند. در بازار، مهارت های بازاریابی، شرکت های حرفه ای را از شرکت های غیرحرفه ای تفکیک می کند. ایران با وجود داشتن مزیت نسبی درتولید بسیاری از محصولات کشاورزی، در مرحله صدور درصحنه بین المللی به دلیل ناکارایی عملیات بازاریابی درمقایسه با کشور های رقیب، این مزیت را از دست داده است. بازار محصولات کشاورزی در ایران با محدودیت نهادی روبه روست که از توسعه نیافتگی اقتصاد کشاورزی کشور نشات می گیرد. دولت دراین راستا با اتخاذ رویکردها و سیاست های مختلف، مشکلات ومحدودیت های پیش روی محصولات کشاورزی را کنترل می نماید. نتایج این پژوهش که به روش مطالعاتی ، با بهره گیری از متد تحلیل روایت به انجام رسید، نشان داد، هرقدر نظام بازاریابی‏ محصولات کشاورزی تواناتر باشد، رفاه تولیدکننده و مصرف‏کننده ارتقا یافته و فرصت‏های شغلی بیشتری به وجود می‏آید. درایران، نظام مذکور، به دلیل مواجه بودن با مشکلاتی ازقبیل فقر کشاورزان، ضعف مجموعه حمل ونقل و انبارداری، پایین بودن نرخ‏ سرمایه‏گذاری وخطرپذیری بالا، گرانی و ضعف بسته‏بندی، نداشتن علامت تجاری، ضعف نظام قیمت‏گذاری و اطلاع رسانی، تاکنون‏ نتوانسته نقش خود را به طور مطلوب ایفا کند، لذا برای افزایش تولید، بهبود توزیع و حضور در بازار های بین المللی ضروری است، بازاریابی و مدیریت آن مورد عنایت خاص واقع شود.