مجله پژوهش های مرمت و معماری ایرانی و اسلامی
پیاپی 3 (تابستان 1398)

هویت از صفات و مجموعه ای از ویژگی های برای تعیین ثبات یک فرد، جامعه و کشورها پدیدار می شود. از سویی دیگر هویت معنایی نیازمند ارتباط فضایی- مکانی برای شکل گیری هویت در معماری داخلی بناها و بناهای تاریخی نمود پیدا کرده است، با این وجود معماری داخلی نقش بارزی در تشکیل تاثیرگذاری و تاثر آن بر هویت انسان ها بر عهده دارد. چراکه توجه به دگرگونی ها و تحولات در رابطه با عناصر، اسلامی)، در تعیین تحولات به یک مولفه ای فرهنگ، تاریخ و ظهور مداوم مکان (دوره در ارکان هویتی با مفهوم فضا ایفاء می کند به طوری که فضاها در سیر تاریخی مشمول یک هویت تداوم یافته در تاریخ، فرهنگ یک جامعه همواره با شاخصه های موثر در زندگی بشری القاء می نماید. با شناخت و نگرش ماهیت هویت در معماری داخلی با بهره گیری از یک رویکرد سازماندهی سامانه ای در جهت افزایش خوانایی، پیوستگی و بهبود ادراک بصری، حس زمانی - حس مکانی در ایجاد فضای مطلوب و هماهنگ با هویت مصداق می کند. طوری که در طراحی معماری داخلی بناها در دوره های ایرانی - اسلامی از پیچیدگی و رمزآلود بودن فرم و ساختار فضایی از عینی به ذهنی در شناخت هویت اسلامی با دیگر ادیان، امری قابل توجهی بیان می دارد. فلسفه، حکمت و هنر اسلامی و وجود معماری داخلی در فرم ها و فضاها در تعیین هویت در نظر گرفته و وجودی هویت هر فرمی را زیباتر در زیبایی شناختی توام با درک معنایی عناصر فلسفه محیط و حفظ ریشه های هویت در ذهن، خلق مکانی برای بررسی و معرفی هویت در معماری داخلی در پاسخگو بودن به دنیای بشریت در زمینه شناخت و عوامل زمانی، مکانی و موقعیت شکل پذیری می توان فراهم آورد. در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای تاثیرپذیری هویت در اسلامی پرداخته و مورد بررسی قرار می دهد. بنابراین در این مقاله معماری داخلی دوره اسلامی بناها سعی شده است تا علاوه بر نقش و بررسی هویت در معماری داخلی دوره و بناهای تاریخی در تعیین اهداف با رویکرد «هویت» برای پژوهش حاضر ارتباط پایدار و راهکاری خلاقانه با پیوند استوار با هویت در معماری داخلی اسلامی ارائه گردد.

همواره مسئله آموزش، مهم ترین حلقه اتصال دوره های مختلف به یکدیگر بوده است. در حوزه معماری ایران، پیوستگی و تدریجی بودن از مهم ترین ویژگی های آن و موجب تکامل پیوسته این علم تا قبل از دوره معاصر بوده است. آموزش به دلیل نقش بسیار مهمی که در توسعه جوامع بشری دارد از اهمیت بسزایی برخوردار است. از طرفی تحولات زندگی بشر، نهادهای اجتماعی و ازجمله آموزشی را متاثر کرده و فضاهای آموزشی نیز در معرض دگرگونی قرار می گیرند. هدف این پژوهش تبیین نسبت بین معماری و فضاهای آموزشی را درگذر زمان در اسلامی بوده و به این منظور با توجه به اهمیت فضاهای –چارچوب معماری ایرانی آموزشی، این روند و سیر تکوین در فضاهای آموزشی، به عنوان فضاهای معماری که همواره حضوری مهم در معماری ایرانی و اسلامی داشته است پرداخته ایم. این تحقیق با نگاهی پدیدارشناسانه، با مرور ادبیات و مبانی نظری و استخراج مولفه های معماری ایرانی و اسلامی در مدارس و نسبت متقابل آموزش و معماری در این بناها پرداخته است. نسبت بین عملکرد و نمود معماری در فضاهای آموزشی معرفی و جایگاه آن نهایتا تبیین شده است.

یکی از چالش های دفاعی در طول تاریخ در مناطقی است که هیچ گونه عارضه طبیعی برای دفاع در برابر تهاجم وجود ندارد. همچنین انباشت سلاح ها و حیوانات و استراحت افراد برای تجدیدقوا یکی دیگر از موانع دفاعی در مناطق دور از شهرها و آبادی ها می باشد. رباط ها نخستین، استحکامات ساده ای بودند که در نقاط بی حفاظ مرزی می توانستند پناهگاه گروهی جهادگر باشند و در ساده ترین شکل شامل یک دیوار استحکاماتی در اطراف، فضاهای اقامتی، انبار اسلحه، انبار تدارکات و برج جهت علامت دادن بودند. رباط ها در ابتدای دوران اسلامی تا قرن چهارم هجری قمری به عنوان پادگان های نظامی در سرحدات تصرفات مسلمانان و ایجاد امنیت در داخل قلمرو حکومتشان مورد استفاده قرار می گرفته است. پس از ثبات سیاسی در ایران، رباط ها نقش دیگری به خود گرفتند به این صورت که امنیتی که این بناها در راه های تاریخی (راه ابریشم) به عنوان یک پناهگاه ایجاد می کردند موجب تجارت و رونق اقتصادی گردید. وجود این رباط ها باعث حاکم شدن امنیت در راه هستند و تجار در سایه امنیت به راحتی دادوستد کرده و به دنبال آن رونق اقتصادی شکل گرفته است. همچنین رباط ها به تدریج به صورت فضاهای اقامتی برای تجاری که توصیفی و براساس – در این مسیر در تردد بوده اند در آمد. این مقاله به روش تحلیلی منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی از رباط های دوره های تاریخی سعی شده است نقش رباط ها به عنوان بناهای نظامی در تاریخ راه های ایران را مورد بررسی قرار داده و به شناسایی برخی از این رباط ها که همچنان آثاری از آن پابرجاست بپردازد. با بررسی رباط های برجای مانده در ایران به وجوه مشترک دفاعی آن ها می توان پی برد که تمامی آن ها بناهایی دژگونه و نفوذناپذیر با حداقل فضا برای تجهیزات و ادوات نظامی بوده اند. یکی دیگر از ویژگی های رباط ها با تغییر نگرش دینی از فضاهای نظامی و پاسگاهی صرف، به فضاهای آیینی و مذهبی تغییر کاربری داده اند این در حالی است که همچنان در برابر حوادث طبیعی و انسانی در مسیر راه های تاریخی کاربرد داشته اند.

نوشتار حاضر در پی آن است که با رویکرد ارتقاء کیفی فضاهای شهری در مراکز محله، به ارائه راهکاری مناسب در جهت طراحی و ساخت این فضاها دست یابد. مراکز محله از مهمترین واحدهای کالبدی-فرهنگی شهر می باشند که هویت و ساختار شهری از کنار هم قرار گرفتن آنها شکل می گیرد. تنزل شاخصه های کیفی در فضاهای شهری و مراکز محله ای یکی از مهمترین معضلات حال حاضر شهرسازی کشور است و از آنجا که فضاهای شهری، اوج تجلی مکانی حیات شهری و حضور شهروندان را به نمایش می گذارند، اثر متقابل تنزل کیفیت این فضاها بر کاهش کیفیت زندگی شهری، عمق و ابعاد این معضل را روشن تر می سازد. در این مقاله به دنبال بررسی و بازشناسی اصول طراحی یک مرکز محله موفق، پس از بررسی اصول و دیدگاه های تفکر پست مدرنیسم به مقایسه تطبیقی اصول فلسفی آن با مدرنیسم و چگونگی تاثیر این جنبش ها در زمینه شهرسازی پرداخته شده است. سپس دو مرکز محله پردیس در شهر جدید بهارستان به عنوان مصداق شهرسازی مدرن و مرکز محله سنگ تراش های اصفهان به عنوان مصداق شهرسازی پست مدرن از لحاظ ویژگی های کیفی چون عملکردی، اجتماعی، مورفولوژی، زیبایی شناسی و ادارکی مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند تا بر اساس نتایج به دست آمده، اصول طراحی یک مرکز محله موفق شهری شناسایی گردند.