فصلنامه تعاون و روستا
پیاپی 10 (بهار 1391)

همه ساله دولت برای کمک به کشاورزان و حفظ حداقل منافع تولید کنندگان بخش کشاورزی، تعدادی از محصولات را در قالب خرید و فروش محصولات تضمینی از کشاورزان با قیمت مشخص خریداری می نماید و یا در قالب تامین   نهاده های کشاورزی (تسهیلاتی ارزان قیمت)، مبالغی را به صورت غیر مستقیم برای حمایت از تولیدات بخش کشاورزی به عنوان یارانه هزینه می نماید. در این فرآیند علاوه بر زیان های قابل توجه دولت، بخش قابل توجهی از یارانه های پرداختی نیز عملا" به دلیل نداشتن مکانیزم شناسایی کشاورزان به دلالان پرداخت می شود. در این مقاله به منظور کاهش هزینه های دولت ،پرداخت یارانه به صورت هدفمند ، افزایش منافع تولید کنندگان واقعی و استفاده از توانمندی تجارت الکترونیک، مراحل زیر تبیین گردیده است:1-  شناسایی تولید کنندگان بخش کشاورزی و تهیه بانک اطلاعاتی دقیق با استفاده از فناوری اطلاعات
2- تهیه کارت دریافت و پرداخت الکترونیکی ویژه تولید کنندگان بخش کشاورزی، به منظور پرداخت یارانه(G2b)
3- ارائه خدمات از طریق تعاونی ها به تولیدکنندگان بخش کشاورزی و تامین   بهای کالا و خدمات از محل منابع کارت الکترونیکی تولید کنندگان(b2b)
4- تعیین وضعیت بدهی یا طلب تولید کنندگان پس از تولید، از سوی تعاونی های مربوط
آثار جانبی: ایجاد اشتغال در تعاونی های روستایی، کاهش هزینه های دولت، تحقق الگوی کشت، حذف واسطه های غیر ضرور

درراستای اجرای سیاست های اصل 44 قانون اساسی کشور، تا پایان برنامه پنجم توسعه، سهم 25 درصدی برای بخش تعاون در نظر گرفته شده است. در این میان  868  شرکت تعاونی روستایی و کشاورزی منطقه شمال غرب ایران، می توانند به عنوان یک بخش غیر دولتی نقش بسزایی را در توسعه پایدار روستایی و کشاورزی این منطقه داشته باشند. در این راستا آموزش منابع انسانی مبتنی بر نیازسنجی بویژه برای مدیران عامل، به عنوان بازوان مدیریتی و اجرایی تعاونی ها سبب ارتقای سطح دانش و مهارتهای آنها گردیده و می تواند موجب افزایش کارآیی و اثربخشی تعاونی ها و  انعطاف پذیری آنها در برابر تغییرات  شود. هدف این تحقیق شناسایی نیازهای آموزشی مدیران عامل تعاونی های روستایی و کشاورزی منطقه شمال غرب ایران و عوامل موثر بر آن می باشد. جامعه آماری تحقیق 868 نفر مدیر عامل بود. نمونه گیری برای استان ها با روش طبقه ای با انتساب متناسب و برای داخل طبقات از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک استفاده شد. حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان، 300 نفر تعیین گردید. این تحقیق به روش پیمایش انجام شد و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود. پایایی پرسشنامه تحقیق با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (89/0) در حد قابل قبول بود. میزان نیازهای آموزشی براساس طیف لیکرت در پنج سطح از دیدگاه مدیران عامل، با توجه به الگوی تلفیقی برآورد شد. نتایج این پژوهش نشان داد که نیازهای آموزشی اولویت دار مدیران عامل تعاونی های منطقه شمال غرب کشور، 18 دوره آموزشی بود که بودجه بندی در تعاونی ها (ضریب تغییرات، 288/0)، آشنایی با قوانین مالیاتی(337/0) و آشنایی با آیین نامه های معاملاتی(348/0) به ترتیب در اولویت اول تا سوم و شیوه های جلب   مشارکت های مردمی(656/0) در اولویت آخر نیازهای آموزشی قرار گرفت. تحلیل رگرسیون چند گانه نشان داد که میزان نیازهای آموزشی کل مدیران عامل، مستقل از متغیرهای پیش بین بود. لیکن، نیازهای آموزشی حیطه مهارت های بازرگانی تحت تاثیرمتغیرهای مستقل سطح تحصیلات و میزان شرکت در دوره های آموزشی و نیازهای آموزشی، حیطه مهارت های حسابرسی تحت تاثیرمتغیر مستقل سطح تحصیلات مدیران عامل بود.

تعاونی های روستایی به عنوان مهمترین تشکل در روستاها، از سابقه طولانی و پیشینه ای غنی و ارزنده در زمینه یاریگری و کار گروهی نهادینه در فرهنگ ها و تمدن های گوناگون برخوردارند و همواره به عنوان نهادهای پشتیبان و حامی توسعه روستایی و واحد های تولید و بهره برداری بخش کشاورزی محسوب می شوند. ارتباط تنگاتنگ بین روستا و فعالیت کشاورزی و به عبارتی دیگر، نقش مهم نواحی روستایی در تولید محصولات کشاورزی از ضرورت های توجه به توسعه روستایی می باشد. بسیاری از صاحب نظران مسائل اقتصادی- اجتماعی کشور بر این باورند که شرکت های تعاونی روستایی به رغم برخی نارسایی های موجود، با سابقه طولانی، اهرم مناسبی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی روستا ها قلمداد می شوند و می توانند با اتکا بر توانایی های مادی و معنوی خود که ناشی از روحیه تعاون و همکاری است، همگام با سیاست های توسعه در بهبود کیفیت زندگی، کار، تولید و ارتقای سطح درآمد روستاییان و وضعیت اجتماعی اعضای خود موثر باشند. نقش آفرینی تعاونی ها و تشکل ها در کمک به تنظیم بازار محصولات کشاورزی و مدیریت کنترل و بهبود قیمت محصولات، منجر به حل مشکل اصلی بخش کشاورزی و نوسانات بازار می گردد، این روند می تواند به افزایش ارزش افزوده بخش کشاورزی و نیز کاهش فقر در روستاها کمک نماید. همان گونه که نتایج این تحقیق نشان می دهد خدمات تعاونی ها، رابطه مستقیم با میزان مشارکت اجتماعی مردم دارد و تعاونی های روستایی استان گیلان در تامین نیازهای اساسی روستاییان و نهاده های تولیدی از جمله سموم، بذور، کودهای شیمیایی و تامین کالاهای مورد نیاز آنان نقش داشته و در جذب روستاییان موثر بوده اند. اما در زمینه تشویق مردم به مشارکت و مداخله در امور تعاونی ها، موفقیت چندانی نداشته اند که نیاز است زمینه و انگیزه لازم برای مشارکت آنان فراهم گردد.

مقاله حاضر گزارش اجرای تحقیقی با عنوان " بررسی عوامل موثر بر اثربخشی تعاونی های روستایی؛ مطالعه موردی شهرستان بندر ترکمن – استان گلستان" می باشد. شرکت های تعاونی روستایی این منطقه، در پی ادغام در سال 1352 مانند سایر شرکت های مشابه در سطح کشور، حیاتشان را به شکل امروزی آغازکردند. به نظر می رسد توسعه و پویایی این شرکت ها نسبت به مقتضیات زمان کافی نبوده، که اهمیت بررسی دلایل آن درجلب رضایت اعضا و ایجاد درآمد و ارائه خدمات برای آنان، موجب ضرورت انجام این پژوهش گردید. مطالعه بر روی این شرکت ها به عنوان گسترده ترین شبکه خدمات رسانی در روستاها، باپوشش دادن بیش از22 میلیون نفر روستایی، بسیار حائز اهمیت است. براساس نتایج به دست آمده در این پژوهش، در ارتباط با افزایش رشد اقتصادی، 2/53 درصد از روستاییان عضو تعاونی روستایی، اثربخشی اقدامات و عملکرد شرکت تعاونی روستایی را درحد زیاد یا خیلی زیاد برآورد نموده اند. براین اساس می توان به این نتیجه دست یافت که شرکت تعاونی روستایی توانسته در افزایش رشد اقتصادی 56 درصد اعضای خود موثر باشد. براساس نتایج به دست آمده در ارتباط با ایجاد و یاتشکیل شرکت تعاونی روستایی در منطقه مورد مطالعه؛ 2/41 درصد از روستاییان عضو تعاونی روستایی، اثربخشی اقدامات و عملکرد شرکت تعاونی را درحد زیاد یا خیلی زیاد برآورد نموده اند. بر این اساس می توان به این نتیجه دست یافت که شرکت تعاونی روستایی پس از تشکیل در منطقه مورد مطالعه، توانسته در رشد اجتماعی 8/50 درصد اعضای خود موثر باشد. درتحقیق توصیفی، ضمن ارزیابی کارآیی و اثربخشی شرکت های تعاونی در راستای فرضیات تحقیق، مشکلات و مسائل مبتلا به این تعاونی ها در زمینه ارائه خدمات بازرگانی، اعتباری، خدماتی وآموزشی، شناسایی وتبیین شد وپیشنهادهایی ارائه گردید. به طور کلی با نگاهی به وجود زمینه فعالیت های متنوع در این شرکت ها وگستردگی آنها در اقصی نقاط کشور، با تجدید نظر کلی درسیستم مدیریت و سرمایه گذاری در زمینه توسعه منابع انسانی می توان بایک ساختار جدید فعالیت این شرکت ها را در راستای توسعه پایدار روستایی تقویت نمود.

این مطالعه به بررسی نقش کانون فرهنگی بقیه الله روستای کوشک هزار به عنوان یک سازمان مردم نهاد در توسعه اجتماعی– فرهنگی روستای مذکور با تاکید بر پیامدهای فعالیت این سازمان بر مشارکت روستاییان و توسعه روستایی می پردازد. در بخش نظری، نظریه های مهم مشارکت و نقش سازمان های مردم نهاد در ارتقای مشارکت بررسی شده است. این پژوهش با رویکرد کیفی انجام شده و با استفاده از تکنیک های مشاهده، مصاحبه عمیق و بررسی اسناد، داده های مورد نیاز، جمع آوری شده اند. جامعه آماری این مطالعه روستای کوشک هزار، بخش بیضا از توابع شهرستان سپیدان در شیراز می باشد. یافته های مطالعه نشان می دهد که کانون فرهنگی بقیه الله دارای فعالیت های زیادی در ارتباط با تمام اقشار جامعه روستایی به ویژه زنان و جوانان و نوجوانان می باشد. نتایج مطالعه نشان می دهد که کانون فرهنگی روستای مذکور توانسته اثرات توسعه ای گوناگونی مانند حمایت از اقشار فقیر و آسیب پذیر، حضور و مشارکت زنان روستایی در فعالیت های اجتماعی، تشویق جوانان به فعالیت های مشارکتی و همچنین گسترش فرهنگ مشارکت در بین روستاییان، داشته باشد.

مهمترین و حیاتی ترین دارایی هر سازمان، نیروی انسانی آن سازمان است وکیفیت و توانمندی نیروی انسانی، مهمترین عامل بقا وحیات سازمان به شمار می رود. نیروی انسانی توانمند، سازمان توانمند را به وجود می آورد و توانمند کردن افراد موجب عرضه خدمات با کیفیت از سوی سازمان ها و به تبع آن جذب مشتریان جدید می گردد. توانمندسازی موجب می شود که کارکنان، سازمان و شغل را از آن خود بدانند و از کار کردن در آن به خود ببالند. بدون توانمندسازی، نه مدیران و نه سازمان ها نمی توانند در درازمدت کامیاب باشند. هدف اصلی این تحقیق، بررسی وجود رابطه بین نظریه شناخت اجتماعی با توانمند سازی کارکنان بانک ملت می باشد. اهداف فرعی تحقیق عبارتند از:-  بررسی وجود رابطه بین ویژگی های فردی و شخصیتی  با توانمند سازی کارکنان.
-  بررسی وجود رابطه بین ویژگی های گروه با توانمند سازی کارکنان
-  بررسی وجود رابطه بین ویژگی های ساختار اجتماعی واحد کار موثر با توانمند سازی کارکنان.
-  تعیین ضرایب اهمیت نظریه شناخت اجتماعی.
در تحقیق حاضربا مدنظر قراردادن نظریه شناخت اجتماعی و عوامل تشکیل دهنده آن، نظیر ویژگی های فردی و شخصیتی،  ویژگی های گروه و ویژگی های ساختار اجتماعی واحدکار موضوع توانمند سازی نیروی انسانی، با استفاده از نظریه  مذکور دربین برخی از ادارات ستادی خدماتی مورد ارزیابی قرار گرفته است که پس از انجام آزمون های آماری همبستگی(اسپیرمن) مشخص گردیدکه روابط معنی داری میان موضوع توانمند سازی کارکنان و عوامل  فردی و شخصیتی و ساختار اجتماعی واحدکاروجود دارد. همچنین بین ویژگی های گروه و توانمند سازی کارکنان ارتباط معنی داری وجود ندارد. در خاتمه پیشنهادهایی نیز به منظور توجه بیشتربه مقوله توانمند سازی کارشناسان ادارات ستادی ارائه گردیده است.

الگوی مدیریت دولتی نوین در پاسخ به نارسایی های اداره امور دولتی سنتی و مدل کلاسیک، در بخش دولتی ظهور کرد. در این دوران، نظریه پردازان ادعا کردند که کوچک شدن دولت و برون سپاری وظایف،  موجب افزایش رفاه کلی از طریق رشد کارآیی اقتصادی می شود. برون‎سپاری به واگذاری انجام فرایندها یا فعالیت های داخلی یک کسب و کار به یک تامین کننده خارجی تحت قرارداد مشخص اطلاق می‎شود. هنگامی که یک سازمان برخی از فعالیت ها یا فرایندهای کسب و کار خود را به عرضه کننده ای در بیرون از شرکت یا سازمان خود بسپارد، این عمل را برون‎سپاری می نامند. سازمان های دولتی برای دستیابی به اهداف فوق باید برون‎سپاری را آغاز نمایند و برای ادامه فرآیند تصمیم‎سازی برای برون‎سپاری لازم است،  برون‎سپاری صورت گرفته ممیزی گردد تا مشخص شود آیا برون‎سپاری توانسته است اهداف اولیه خود، یعنی اثربخشی و کارایی را تحقق بخشد. از این رو مسئله اصلی این است که آیا برون‎سپاری نیروی انسانی انجام شده توانسته است بهره‎وری واحدها را نسبت به گذشته افزایش دهد یا خیر؟

از اواخر قرن بیستم کمتر مقوله ای در حوزه علوم اجتماعی وجود دارد که به گونه ای با موضوع جهانی شدن مرتبط نباشد. مثلا در حوزه اقتصاد و تجارت که همه مباحث به نوعی به فرآیند جهانی شدن مربوط می شوند، به یک مفهوم قرار گرفتن این وضعیت در روند جهانی شدن از طریق تعامل با اقتصاد جهانی است؛ هر چند کشور های در حال توسعه در این مسیر ممکن است متحمل هزینه ای گزاف شوند. آنچه مسلم است ظهور جهانی شدن در دنیای امروز تعاونی ها را با چالش هاو به طور کلی با فرصت ها و تهدیدهای بیشماری مواجه کرده است، به طوری که اگر سیاست های تجاری کشورهای در حال توسعه درست برنامه ریزی و مدیریت نشود، باعث تخریب اقتصاد داخلی ودر نتیجه شرکت های تعاونی خواهد شد،زیرا این جریان، جریانی است دو سویه وهمچون شمشیری دو لبه عمل می کند.در این راستا تعاونی ها باداشتن میلیونها عضوو اعتقاد به اصول و ارزش های مورد توافق جامعه جهانی می توانند از فرصت های به دست آمده پدیده جهانی شدن، نتایج مطلوب را کسب نمایند. از سوی دیگرباید گفت توجه جدی به نگرش نوین در خصوص اصول تعاون الزامی است، به طوری که زیر ساخت های فکری و مدیریتی و اجرایی آن مورد بازنگری مبتنی بر مناسبات جدید در موج جدید جهانی شدن قرار گیرد. به عنوان نمونه گر چه اصل اساسی در تعاونی، همکاری در مقابل رقابت است، اما با توجه به پیشرفت تکنولوژی و فناوری به عنوان عامل تحرک در بازار های جهانی و کاهش جدی هزینه های تولید، تعاونی ها نباید از بحث مزیت رقابتی و سالم با سایر شرکت ها غفلت نمایند. مادر این مقاله تلاش داریم تا آثار کلی جهانی شدن را بر شرکت های تعاونی بازگو نماییم.

بخش کشاورزی یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی کشور بوده و این در حالی است که کمبود آب اصلی ترین عامل محدودکننده تولید محصولات کشاورزی و غذایی می باشد. این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و با هدف بررسی اهمیت خدمات مشاوره ای آبیاری بر کاهش میزان تلفات آب، ضمن تبیین چالش های موجود منابع آب کشاورزی کشور، به تجربیات کشورهای مختلف در زمینه بهره گیری از خدمات مشاوره آبیاری به عنوان راهکار اساسی حل چالش های موجود در اتلاف منابع آب کشور پرداخته است. در حدود 93 درصد (80 بیلیون متر مکعب) منابع آب تجدیدشونده کشور در کشاورزی فاریاب مصرف می گردد و این در حالی است که تولیدات کشاورزی حاصل از آن (حدود 70 میلیون تن) تقاضای نیاز غذایی کشور را تامین نمی نماید. نتایج تحقیقات و مطالعات مختلف بیانگر آن است که در بخش کشاورزی، آب به شکل های مختلف و به میزان زیادی تلف می شود، به نحوی که بازده کل آبیاری 7/0 کیلو گرم بر متر مکعب می باشد که برای تامین غذای جمعیت رو به رشد کشور در سال 1400، باید این مقدار به 6/1 کیلوگرم افزایش یابد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان دهنده این است که یکی از راهکارهای اصلی و اساسی در زمینه استفاده بهینه از منابع آب و کاهش ضایعات و تلفات آن، استفاده از خدمات مشاوره آبیاری می باشد که این خدمات می تواند افزایش درآمد بهره برداران، کاهش فقر، افزایش تراکم کشت، کاهش ریسک به جهت فراهم بودن آب و کاهش اختلافات بین کشاورزان بر سر تقسیم آب را در دراز مدت در پی داشته باشد.