فصلنامه تعاون و روستا
پیاپی 12-13 (پاییز و زمستان 1391)

سازمان های پیش رو در دنیای امروز در تلاش برای کسب نتایج و مزایای رقابتی هستند. امروزه، استفاده از شیوه های نوین مدیریتی و به کارگیری ابزارهای نوین مدیریت در حصول نتایج سازمانی مطلوب تاثیرگذار هستند. مدل سرآمدی یا مدل تعالی سازمانی، یکی از کاربردی ترین مدل های ارزیابی است که معیارهای ارزیابی خطوط راهنمایی برای سازمان ها را ایجاد می کند تا پیشرفت عملکرد خود را در زمینه ی مدیریت کیفیت و سرآمدی سازمانی اندازه گیری کند. هدف این مقاله، ارائه خلاصه گزارشی از فرایند ارزیابی و حصول به دریافت گواهی نامه مدل EFQM (European foundation for quality management) در سطح سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران است. اجرای مدل خودارزیابی در این سازمان منجر به شناخت نقاط قوت و نقاط نیازمند بهبود شد. از جمله شناخت معیارهای توانمند ساز، معیار کارکنان و معیارهای نتایج و همچنین نقاط نیازمند بهبود اولویت ازجمله دست آوردهای این ارزیابی بوده است و سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران برای بهبود این معیارها برنامه ی اصلاحی لازم را تنظیم می کند.

درمقاله حاضر سعی شده است به بررسی راهکارهای عملی توانمندسازی کارکنان پرداخته شود. توانمندسازی یک مفهوم، یک مجموعه از رفتارها و یک برنامه سازمانی است. بر اساس  دیدگاه مکانیکی، توانمندسازی تفویض اختیار در تصمیم گیری در درون مرزهای مشخص و واگذاری مسئولیت به افرادی می باشد که به ارزیابی کارهای خود بپردازند. و بر اساس دیدگاه ارگانیکی، توانمندسازی توانایی خطر پذیری، توسعه و ایجاد تغییرات، درک نیاز کارمند، ساخت تیم جهت تشویق افراد به انجام کار های مشارکتی و تایید عملکرد افراد می باشد. محرک های درونی و بیرونی متعددی سازمان ها را بر توانمندسازی کارکنان شان ترغیب نموده است. مهمترین محرک های درونی بهره وری، ایجاد تحول در سازمان و امنیت شغلی است. در فرایند توانمندسازی کارکنان، برخی عوامل نقش موثری در تسریع و تقویت آن ایفا می کنند.همچنین نیروهایی نیز به عنوان عامل بازدارنده در سازمان وجود دارد که در جهت بازداشت یا کاهش تاثیر عملکرد نیروهای سوق دهنده در فرایند توانمندسازی عمل می کنند.

بررسی ساختار اقتصادکشوروتغییرات آن در طول زمان در بخش های اقتصادی، تصمیم سازان اقتصادی را قادر می سازد تا آثار اقتصادی مجموعه سیاست های اتخاذ شده را در دوره زمانی معین و نحوه تعامل فعالیت های اقتصادی با یکدیگر ارزیابی نمایند. یکی از سیاست های اتخاذی، حذف یارانه های انرژی است، بررسی آثار این سیاست در بخش کشاورزی می تواند دارای اهمیت باشد، زیرا بخش کشاورزی به عنوان تولید کننده کالاهای خوراکی در سبد هزینه خانوارها به عنوان تامین کننده کالری مورد نیاز بدن اهمیت خاصی دارد و از سوی دیگر درآمد اقشار آسیب پذیر جامعه روستایی نیز از بخش کشاورزی است. یکی از شاخص های عملکردی اندازه گیری ضرایب پسین و پیشین مستقیم تولید، رابطه از منظر تقاضا کننده و عرضه محور و همچنین ضرایب پیوند پسین و پیشین مستقیم و غیر مستقیم لئون تیفL=(I-A)-1 در بخش کشاورزی با استفاده از ماتریس جدول داده – ستانده است. نتایج ضرایب فزاینده تولید برای محصولات زراعی نشان می دهد یک واحد تغییر در تقاضا به اندازه 66/1 روی تولید به طور مستقیم و غیر مستقیم درکل اقتصاد اثر گذار است و این ضرایب در محصولات باغداری، دام و طیور به اندازه 7/1 واحد و محصولات دام و طیور به میزان 05/2 واحد منجر به افزایش تولید در کل اقتصاد  خواهد شد. اثر افزایش قیمت برق، گاز و سایرسوخت ها نیز با استفاده از فرمول  V)) P=(I-A-)-1 محاسبه شده است.  نتایج نشان می دهدکه 17/4 درصد روی هزینه های واسطه ای محصولات زراعی،  26/5 درصد روی محصولات باغداری و91/3 درصد روی محصولات دام و طیور اثر گذار بوده است.

نتایج پژوهش های مختلف در زمینه مدیریت راهبردی نشان می دهد، سازمان هایی که از رویکرد راهبرد جهت رسیدن به یک مزیت رقابتی پایدار استفاده می کنند، اغلب در مرحله اجرای راهبرد در سطوح مختلف سازمانی با مشکل روبه رو می شوند . نظر به اهمیت و مشکلات ناشی از چالش های اجرای راهبرد ، در این تحقیق سعی شده است ، موانع عدم اجرای راهبرد های سازمانی در شرکت ها واتحادیه های تعاونی روستایی استان گیلان درقالب چهار مانع مورد بررسی قرارگیرد: 1- انتقال راهبرد 2- همسویی ذی نفعان با راهبرد 3- تعهد مدیریت ارشد4- تخصیص منابع لازم، از دیدگاه سه گروه کارکنان مدیریت تعاون روستایی، شرکت ها و اتحادیه های تعاونی روستایی و ذینفعان(روستاییان عضوشرکت ها). روش پژوهش تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از حیث روش، پیمایشی است. جامعه آماری از بین کارکنان مدیریت تعاون روستایی، شرکت ها و اتحادیه های تعاونی عضو و ذینفعان دراستان گیلان بوده و تعداد 280 نفر به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شده اند. روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی و ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه می باشد. برای جمع آوری اطلاعات از جامعه آماری و به منظور آزمون فرضیه های تنظیم شده تحقیق حاضر، از پرسشنامه ای که با توجه به متغیرهای تحقیق و عملیاتی نمودن آنها تنظیم شده، استفاده گردیده است. برای برآورد پایایی پرسشنامه، از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید. بر اساس این روش با استفاده از نرم افزار آماری spss میزان پایایی آزمون 909/0 به دست آمد. با توجه به عدد به دست آمده می توان گفت که: پرسشنامه از پایایی بالایی برخوردار می باشد.نتایج تحقیق نشان می دهد که بین هریک ازموانع چهارگانه فوق و اجرای راهبرد سازمانی درشرکت ها واتحادیه های تعاونی روستایی استان گیلان، رابطه مثبت و معنی داری برقرار است، به طوری که ازبین موانع چهارگانه، مانع" عدم تعهد مدیریت ارشد درقبال اجرای راهبرد"، بیشترین تاثیر را داشته و مانع" عدم تخصیص بهینه منابع" در رتبه دوم و مانع" عدم همسویی کارکنان درقبال اجرای راهبرد سازمانی" در مرتبه سوم قرار دارد و درنهایت مانع" عدم انتقال راهبرد بین سطوح پایین سازمانی"، تاثیر گذاری کمتری نسبت به سایر عوامل دارد .

امروزه توسعه به عنوان یک فرآیند، مهم ترین بحث کشورها، بویژه کشورهای در حال توسعه است. تحقق پیشرفت و توسعه کشورها نیز مستلزم بهره گیری از استعداد و توان و حضور فعالانه مردم و مشارکت آنها در مراحل توسعه است؛ به طوری که توسعه و مشارکت را اموری در هم تنیده دانسته اند و فرآیند توسعه را وقتی با ثبات و موفقیت همراه می دانند که با افزایش مشارکت مردم توام باشد (مقنی زاده، 1380)تجربه تاریخی فرآیند توسعه در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته، این امر را روشن ساخته که توسعه روستایی یک ضرورت بنیادی برای توسعه ملی است و می بایست در اولویت برنامه های توسعه ای قرار گیرد (شکوری، 1380). 5/2 میلیارد نفر از جمعیت 6 میلیاردی جهان (حدود 40 درصد) در روستاها و نقاط دور افتاده کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند و درصد کمی از آنها به امکانات ارتباطاتی و اطلاعاتی مناسب دسترسی دارند .این در حالی است که تحلیل گران جهانی عقیده دارند در بحث جهانی سازی، توسعه ICT روستایی نقش اساسی در پیشرفت کشورهای در حال توسعه خواهد داشت. کشورهای هند، مغولستان، چین، سنگاپور و شیلی توسعه ICT روستایی را طی برنامه های دولتی توسط ارگان های خاص و بخش خصوصی دنبال کرده اند و در این کشورها، امروزه دسترسی روستاها به اینترنت کاملا جا افتاده است و در حال حاضر نیز استفاده از آن، همراه با توسعه ICT ادامه دارد. در ایران نیز توجه اخیر سیاستگذاران به گسترش شاحص های ICT از جمله افزایش سرانه خطوط تلفن همراه و ثابت، رایانه های شخصی، اتوماسیون امور اداری، کاربران اینترنت و... زمینه های لازم را در جهت بالا بردن استانداردهای توسعه ICT فراهم کرده است.

تعاونی های کشاورزی، به عنوان تشکلهای بخش کشاورزی در سراسر دنیا از جایگاه متفاوتی برخوردار بوده و در کشور ما نیز از اهمیت و درجه بالایی برخوردار است، به طوری که وجود 6700 شرکت تعاونی روستایی، کشاورزی، زنان، تولید، تخصیصی و سهامی زراعی و 470 اتحادیه سراسری، استانها، شهرستانی و تخصصی ، نشان دهنده وسعت و جایگاه بی بدیل تعاونی ها در ایران می باشد. کسب اطلاع از وضعیت تعاونی های کشاورزی در سایر کشورها ، قطعا اطلاعات کارآمد و قابل استناد فراوانی را برای دست اندرکاران مرتبط با تشکلهای کشاورزی فراهم خواهد نمود. لیکن با بررسی های بعمل آمده وجود ضعف در اطلاعات به روز شده در این خصوص کاملا مشهود است، لذا بر آن شدم تا با گردآوری اطلاعات مربوط از منابع دست اول، و ارائه اطلاعات از آخرین وضعیت تعاونی های کشاورزی و مسائل و مشکلات پیش روی آنان در سایر کشورهای درحال رشد یا پیشرفته گامی هر چند کوچک بردارم. این مطلب ، گزارشی است از وزارت کشاورزی ایالات متحده با عنوان " تعاونی های کشاورزی در قرن 21 " که در دو بخش ترجمه و ارائه می گردد. اگر چه ترجمه فوق با جدیت و وسواس بسیار و به عنوان اولین کار رسمی این جانب انجام شده است، لیکن عاری از اشکال و تفسیر نیست، لذا از خوانندگان محترم که دارای اطلاعات مرتبط بوده و نقدی بر ترجمه موجود دارند، تقاضا می گردد تا همکاری خود را از اینجانب دریغ نفرمایند.

تعاونی ها سازمان هایی با ویژگی اصلی برنامه ریزی و تصمیم گیری مشارکتی هستند. هدف کلی این تحقیق توصیفی- همبستگی، مطالعه و شناسایی ویژگی های فردی موثر بر مشارکت اعضا در تصمیم گیری های مدیریتی تعاونی روستایی شهرستان کرمانشاه بود. جامعه آماری تحقیق، شامل تمامی اعضای شرکت های تعاونی روستایی شهرستان کرمانشاه بود که 264 نفر از آن ها با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک به عنوان نمونه انتخاب شدند. حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان به دست آمد. این تحقیق به روش پیمایش انجام شد و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود.پایایی پرسشنامه تحقیق با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بررسی شد که نشان می دهد همبستگی درونی گویه ها مناسب است و جهت روایی از پانل متخصصان استفاده شد. بر اساس یافته ها، میزان شرکت در دوره های آموزشی، میزان رضایت از عملکرد تعاونی، نگرش نسبت به تعاون و میزان شناخت از اصول تعاون و سطح تحصیلات اعضا، از عوامل موثر بر مشارکت در تصمیم گیری های مدیریت تعاونی های روستایی هستند که به طور کلی 52 درصد از واریانس میزان مشارکت را تبیین می کنند.

با توجه به اجرای طرح اصلاح ساختار چای طی سالهای 1379تا 1383 به منظور رقابتی کردن تولید چای در جهت افزایش کیفیت وتقویت وتشویق تعاونی ها وتشکل های چایکاران ومشکلات ایجاد شده در دوره اجرای طرح وهمچنین واگذاری خرید تضمینی چای به سازمان تعاون روستایی از سال 84، تحولات زیادی در صنعت چای کشور حادث شده است . صنعت چای ایران با گذشت بیش از صد سال از عمر آن همواره با مشکلات ومعضلات مختلفی روبه رو بوده است ودر حال حاضر نیز با بحرانهای شدیدی به خصوص در قسمت بالا دستی؛ یعنی بخش چایکاران مواجه است. به منظور حل مشکلات چای کشور در مقاطع مختلف سیاست های متفاوتی دنبال شده است که به علت یک سو نگری ونبود نگرش راهبردی هیچ یک از این راه حل ها نتوانسته است مشکلات چای کشور را برطرف کند. در این تحقیق مشکلات وتوانمندی های شبکه تعاونی روستایی در خرید تضمینی چای، مورد برسی قرار گرفته وبیان می دارد که آیا این شبکه درخرید تضمینی چای وجلب رضایت چایکاران وکارخانه داران موثر بوده اند یا خیر؟ برای این منظور پس از مطالعه تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور و همچنین مذاکره با اساتید و خبرگان و متخصصان امر، عوامل موثر در خرید تضمینی چای شناسایی گردیده اند. این عوامل در قالب هفت فرضیه، در بین مدیران، چایکاران و کارخانه داران و با سه پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت تا مشکلات و توانمندی ها شناسایی گردند. در مجموع از میان فرضیه ها تمامی فرضیات جز فرضیه چهارم در گروه کارخانه داران مورد تایید قرار گرفت و نتایج حاصل شده از بررسی فرضیات نشان داد که خرید تضمینی برگ سبز چای از دید هر سه گروه نمونه موجب افزایش درآمد، بازدهی و بهبود عملکرد تعاونی-ها می شود؛ و چایکاران، کارخانه داران و مسولان رضایت کاملی از خرید تضمینی برگ سبز چای دارند.