فصلنامه ره آورد نور
سال هجدهم شماره 69 (پیاپی 86، زمستان 1398)

قسمت نخست این مقاله، در شماره 67 فصلنامه ره آورد نور (ویژه نامه پژوهش های رجالی)، با مباحثی در نقش اصلی تعبیر واسطه و بیان کیفیت تحمل روایت و بیان طرق هشتگانه تحمل حدیث مطرح گردید. در این شماره، به ادامه بحث تعبیر واسطه و در واقع، آخرین بخش از مقاله مذکور می پردازیم.

هوش مصنوعی، شاخه ای در علوم رایانه است. در هوش مصنوعی، یک سیستم خبره رایانه ای، توانایی تصمیم سازی یک انسان خبره را شبیه سازی می کند. بر اساس فناوری هوش مصنوعی، سیستم خبره اطلاعاتی علم رجال، بعد از مشخص شدن اهداف، روش ها، موانع و مشکلات تحقیق رجالی، با استخراج قوانین از میان منابع موجود و انجام پژوهش های اولیه، ایجاد فرمت های تخصصی بر منابع و به دست آوردن واحدهای مختلف اطلاعاتی و ساختن زیرسیستم ها، به شناسایی و تعیین هویت افراد واقع شده در سلسله سند احادیث می پردازد و با جمع آوری اعتبار افراد موجود در سند، به صحت و سقم و ضعیف و قوی بودن سند حکم می کند. این مدل پردازه ای، در نرم افزار درایه النور طراحی و پیاده سازی شده است که نسخه دوم آن، در حال تولید می باشد.

از زمان تاسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) یکی از فعالیت های اصلی این مرکز، مربوط به حوزه رجال حدیث می باشد که منجر به تشکیل گروه رجال در این مرکز شد. در این مقاله با حجت السلام و المسلمین محسن مقیمی پژوهشگر و کارشناس ارشد این گروه، مصاحبه ای صورت گرفته که در آن به مباحثی از جمله تاریخچه ای از فعالیت های رجالی این مرکز، جدیدترین محصول رجالی این مرکز یعنی نرم افزار درایه النور 2 و همچنین پروژه بازسازی اسناد احادیث و روایات و کارکردهای این پروژه که بخشی از فرآیند آماده سازی اطلاعات رجالی است، پرداخته شده که به محضر خوانندگان عزیز تقدیم می گردد.

در شماره 67 فصلنامه ره آورد نور (ویژه‎نامه پژوهش های رجالی)، پس از بیان جایگاه و سابقه تاریخی بحث تمییز مشترکات، عوامل ایجاد اشتراک مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این شماره، مراحل چهارگانه تمییز مشترکات به صورت کاربردی در اسناد کتاب شریف کافی ارایه می گردد.
در مرحله اول، با سنجش تقریبی طبقه راوی، دامنه اطراف تردید و به تبع آن، دامنه اطراف تحقیق کاهش می یابد و در مرحله دوم، با تتبع فردی یا استفاده از منابع مکتوب و یا نرم افزارهای رایانه ای، اطراف تردید مشخص می گردد. اگر در این دو مرحله، نتیجه مطلوب حاصل نشد، در گام سوم به مقایسه بین اسناد اطراف تردید پرداخته شده و با توجه به وجود عناوین متعدد برای هر راوی، تعیین مصداق می شود. در برخی اسناد، پس از طی این مراحل سه گانه نیز مصداق عنوان مشترک شناسایی نمی شود. در این مرحله، رجوع به کتب رجال، نقش موثری در بازشناسی عنوان مردد خواهد داشت.

وجود عناوین مشترک و مترادف در اسناد روایات، زمینه ساز طرح بحث «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات» در کتاب های رجالی شده است. برای رسیدن به عنوان واحد از میان عناوین متعدد و مختلف یک راوی، نیازمند رجوع به کتب رجالی می باشیم. اگر با تتبع کتب رجالی نتیجه مطلوب حاصل نشد، سنجش تقریبی طبقه راوی از طریق بررسی تمام اسناد آن راوی و بهره گیری از اطلاعات جمع آوری شده از کتب رجالی محقق را در مسیر رسیدن به عنوان واحد یاری خواهد کرد. در پایان این نوشتار، ضمن ارایه چند نمونه عینی، مراحل توحید مختلفات را به صورت کاربردی در اختیار پژوهشگران رجالی قرار خواهیم داد.

موضوع «ترتیب اسانید و ارتباط راویان»، در هر سه مرحله: تشخیص سند، تنقیح اجزای آن و بررسی احوال راویان، تاثیرگذار است. در مرحله اول، اسناد از ابهام‎های پدیدآمده مانند: تعلیق، ضمیر، اشاره، تحویل و تذییل رهایی می یابند و به یک سند کاملا مشخص و ساده تبدیل می شوند. در مرحله دوم، نوبت به تنقیح و تحلیل اجزای آن می رسد که با تمییز مشترکات و توحید مختلفات و تعیین عناوین معیار برای عنوان های راویان حاصل می شود. همچنین، با تشخیص تحریفات و چگونگی آنها، سند منقح می شود. در کنار این مباحث، می توان اشتباهات و ابهامات سند را مرتفع کرد. در مرحله سوم نیز با بررسی منابع رجالی و قواعد و مبانی جاری در اسناد و آزمون توثیقات عام و راهکارهای مختلف، حال راوی و وثاقت او احراز می شود تا به سندی صحیح یا غیرصحیح و روایتی قابل اعتماد و غیر آن دست یافت.
همه این مراحل، در نسخه دوم نرم افزار درایه النور پیاده شده است.

جدیدترین محصول رجالی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نسخه دوم نرم افزار درایه النور خواهد بود که در آینده نزدیک تولید و به بازار عرضه می گردد. به همین مناسبت گفتگویی ترتیب داده شده با حجت السلام و المسلمین مهندس حمید صفایی مدیر فنی این نرم افزار که در آن به مباحثی از جمله مراحل پردازش داده های رجالی و  برخی از قابلیت های جدید نسخه دوم این نرم افزار پرداخته شده است که محضر علاقه مندان این عرصه تقدیم می گردد.

گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) که متکفل تحقیقات رجالی این مرکز می باشد، دو برنامه تولیدی در چشم انداز خود دارد؛ چشم انداز اول: برنامه نرم افزار کتابخانه جامع رجال و درایه النور 2، چشم انداز دوم: برنامه نرم فزار درایه النور 3 که دانشنامه تخصصی رجال شیعه خواهد بود. از این رو در این مقاله به توضیح این دو چشم انداز که آینده پژوهش های رجالی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) را مشخص می کنند، می پردازیم.