نشریه مطالعات سیاسی
پیاپی 45 (پاییز 1398)

تقابل جناح های راست و چپ در فرانسه از انقلاب 1789 تا کنون همواره با فراز و نشیب هایی همراه بوده است. این تقابل پس از طی دوره های مختلف و در پی برآمدن نظام های سلطنتی و جمهوری های چهارگانه فرانسه و پس از گذر از وقایع گوناگون تاریخی و سیاسی سرانجام در جمهوری پنجم فرانسه به عنصر اصلی مبارزات سیاسی احزاب تبدیل می شود. هر چند ژنرال دوگل با گفتمان مخالفت با احزاب سیاسی به قدرت رسید، اما سرانجام برای حفظ قدرت تن به فعالیت حزبی داد. بدین سان انتخابات های مختلف ریاست جمهوری و مجلس قانون گذاری فرانسه در عصر جمهوری پنجم به صحنه ی مبارزات انتخاباتی میان گلیست ها که جناح راست را نمایندگی می کردند و جناح چپ دربرگیرنده ی کمونیست ها و سوسیالیست ها بدل شد. از دوگل گرفته تا پمپیدو، ژیسکاردستن، میتران، شیراک، سارکوزی، اولاند و تاحدودی مکرون، همگی با فعالیت در برنامه ی حزبی نسبتا مشخصی به ریاست قدرت اجرایی در فرانسه رسیده اند. نکته ی قابل تامل آن است که در طیف راست، تشکیلات سیاسی، با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی، در بازه های زمانی گوناگون برچیده شده و جای خود را به احزابی با نام های جدید، گاه با همان افراد و تقریبا همان برنامه ها، می دادند. این تغییر نام ها گویی به رویکردی پایدار در میان جناح راست تبدیل شده و برگزیدن واژگانی مانند «اتحاد»، نشان از هدف گذاری مشخصی برای کسب آرای شهروندان در ذیل بیرقی گسترده تر دارد. در جناح چپ فرانسه اما جنبه ی ایدئولوژیک دست برتر را در مقایسه با نام های جذاب و گذرای احزاب راست گرا دارد.

بازخوانی جایگاه زن مسلمان در جوامع اسلامی مورد توجه اندیشمندان مسلمان یک سده اخیر بوده است. مطالعات حوزه زنان در جوامع اسلامی حول محور چهار رویکرد کلی سنتی، احیاگرایانه، متجددانه و نواندیشانه صورت گرفته است. در این مقاله با مفروض قرار دادن نابسندگی سه رویکرد نخست در ارائه پاسخی در خور به نیازها و مطالبات فزاینده زنان مسلمان در دنیای امروز، تلاش شده نگرش نواندیشی دینی نسبت به مساله زن مورد بررسی قرار گیرد. پرسشی که بدان پرداخته شده این است که سیما، هویت و حقوق زنان چه بازتابی در مبانی فکری- معرفتی نواندیشی دینی داشته است؟ فرض مقاله این است که نواندیشی دینی سیمایی انسانی تر از زن ارائه می دهد که در آن زن انسانی متفاوت، اما همپای مرد است و هیچ صفت فرودستی در او مشاهده نمی شود. در این مقاله سعی شده با در پیش گرفتن روش کیفی، با رجوع به اسناد موجود و بهره گیری از شیوه توصیفی- تحلیلی، به کاوش در مبانی معرفتی نواندیشی دینی پرداخته شود. بررسی های انجام شده نشان می دهد که این رویکرد با خوانشی نوین از نصوص دینی بر پایه عقلانیت، عدالت، اخلاق، تاریخ مندی و نگرش اجتهادی الگومحور، به ترسیم زن مسلمانی می پردازد که از کرامت و شان انسانی والا و هم کفو مردان و نیز حقوقی برابر با آن ها برخوردار است.

هدف از انجام این پژوهش که به روش تحلیل گفتمان انتقادی انجام شده است، آگاهی از ماهیت گفتمان انتقادی رسانه ها با دولت درباره برجام (از شروع برجام آذر ماه 1392 تا انتخابات ریاست جمهوری سال1396) بود. به این منظور، از جامعه آماری خبرهای مربوط به روزنامه های جناح اصول گرا (کیهان، وطن امروز، جوان) و روزنامه های جناح اصلاح طلب(اعتماد، آفتاب یزد، شرق)و رسانه های خارجی طی دوره زمانی آذر ماه 1392 تا پایان خرداد 1396 تعداد 30 خبر برای هر روزنامه (ابتدا، میانه، انتهای مذاکرات)و در مجموع 210 خبربه روش غیر تصادفی از نوع هدفمند انتخاب و مورد تحلیل قرار گرفت. واحد تحلیل در پژوهش حاضر شامل تیتر و بدنه خبر روزنامه های مذکور بود. محتوای اخبار منتخب به روش تحلیل گفتمان و تحلیل محتوا مورد بررسی قرارگرفت. به منظور عینیت بخشی در تحلیل به عمل آمده ابتدا خبرها انتخاب و سپس محتوای آن ها به دفعات توسط دو نفر پژوهشگر و همکار پژوهشگر مورد مطالعه عمیق قرار گرفت و بعد از آن، ابتدا از محتوای خبر مربوط مقوله های موضوعی استخراج و درباره هر خبر مواردی مانند ضرورت برجام، مضرات برجام، فواید برجام، آینده برجام، موانع تداوم برجام و موانع برای قطع برجام استخراج و در فرم های مربوطه ثبت شد.

معامله قرن اصطلاحی سیاسی و  به طرحی گفته می شود که در  سال 2018 میلادی از سوی دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در راستای روند سازش میان تشکیلات خودگردان فلسطین و رژیم اسرائیل مطرح شده است. در این راستا در تحقیق توصیفی- تحلیلی حاضر، ضمن تبیین چرایی اتخاذ این طرح از سوی دولت آمریکا و نیز حمایت برخی متحدین اروپایی و عربی همچون عربستان، اردن و مصر از آن، این سوال مطرح می شود در صورت تحقق این طرح چه چالش ها و آسیب های متوجه جهان اسلام و کشورهای اسلامی و بخصوص کشور فلسطین می شود و وظیفه جهان اسلام در خنثی سازی و ابطال این طرح چیست؟ یافته های نوشتار حاضر نشان می دهد در صورتی اجرایی شدن معامله قرن، مهمترین پیامد آن حذف ناعادلانه و به حاشیه راندن حق سرزمینی فلسطینی ها و از بین بردن گروه های مقاومت در نوار غزه و داخل فلسطین و خارج از آن، و نیز تبدیل رژیم صهیونیستی به ژاندارم منطقه خواهد بود. علاوه براین تحت پیگرد قرار دادن جریان های اسلام سیاسی و تلاش برای فتنه افکنی و به راه انداختن جنگ های طائفه ای و نژادی در منطقه و غارت سرمایه های مادی و معنوی کشورهای منطقه به نفع آمریکا و صهیونیست ها از دیگر آثار اجرایی شدن این طرح است. لذا با توجه به پیامدها و آثار مخرب این طرح آمریکایی، یگانه سلاح فلسطینی ها و جهان اسلام برای ناکامی و  ابطال این چالش فراروی جهان اسلام، راهبرد مقاومت منشعب از بیداری اسلامی با محوریت انقلاب اسلامی ایران است.

یکی از منابع مهم قدرت ملی در جهان امروز و در دوره بعد از جنگ سرد قدرت اقتصادی می باشد که خود بستر ساز امور روبنایی دیگر مانند قدرت سیاسی، نظامی و... محسوب می گردد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و پژوهش میدانی به دنبال پاسخگویی به این سوال است که مهم ترین متغیرهای و شاخص های شکل دهنده به قدرت اقتصادی کشورها کدام ها هستند؟ و کدام کشورها در این مولفه وزن بالاتری را به خود اختصاص داده اند؟ برای رسیدن به پاسخ این سوالات از روش تاپسیس و سپس برای استخراج فرمول ریاضی مرتبط با پژوهش از برنامه ریزی آرمانی استفاده شد. بدین منظور، پرسشنامه ای مشتمل بر 61 سوال در اختیار محققین و متخصصین داخل و خارج از ایران از جمله کشورهای ترکیه، فرانسه، ایالات متحده آمریکا، کانادا، هند، چین و... قرار گرفت. یافته های تحقیق با بررسی اسناد کتابخانه ای نشان می دهد که چهار مولفه اصلی قدرت اقتصادی شامل امور زیربنایی، مبادله تولید، سطح تولید و منابع مالی می توانند بر قدرت اقتصادی تاثیرگذار باشند. در این مولفه متغیرهای ضریب عمرانی (0.028)، سهم در تجارت جهانی (0.027)، سطح تکنولوژی (0.0267)، آزادی اقتصادی (0.0260)، سهم در انرژی جهانی (0.0254)، جذب سرمایه گذاری مستقیم، مهارت در نیروی کار در آینده، صادرات و ذخایر ارزی بین المللی (0.247)، مهارت نیروی کار فعلی، صادرات تکنولوژی سطح بالا و سرمایه گذاری خارج از مرز (0.0241) دارای بیشترین ضریب اهمیت هستند. علاوه بر این ایالات متحده آمریکا (0.531)، چین (0.501)، آلمان (0.482)، ژاپن (0.417)، انگلیس (0.4137)، سوئیس (0.4132)، فرانسه (0.406)، بلژیک (0.394)، هلند (0.388) و کره جنوبی (0.385) در رتبه های اول تا دهم قرار گرفتند.

از آنجایی که جمهوری اسلامی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همواره مورد تحریم های اقتصادی، جنگ اقتصادی و فشارهای دیپلماتیک در عرصه روابط تجاری بین المللی بوده است، توجه به ابعاد اقتصادی امنیت برای این کشور بسیار حائز اهمیت است. یکی از سیاست های تاثیرگذار بر امنیت اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، «اقتصاد مقاومتی» می باشد که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به مثابه یک استراتژی موثر در برون رفت ایران از چالش های اقتصادی در نظر گرفته شده است. از این رو، مقاله حاضر تلاش دارد با بهره گیری از رویکرد ابعاد امنیتی مکتب کپنهاک به روش تبیینی به این سوال پاسخ دهد که اقتصاد مقاومتی چه تاثیری بر روند امنیت اقتصادی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ یافته های مقاله نشان می دهند؛ اقتصاد مقاومتی باعث ایجاد توان اقتصادی در داخل کشور می شود و این مساله هم در کاهش ضریب تاثیر تهدیدات خارجی و ترمیم آسیب پذیری های داخلی نقش تعیین کننده ای دارد. در عین حال، اقتصاد مقاومتی در راستای امنیت زایی برای جمهوری اسلامی می تواند از طریق کاهش وابستگی به اقتصاد بین الملل، کاهش جنگ روانی اقتصادی، رهایی از اقتصاد تک محصولی، حل مشکلات درونی اقتصاد ملی، اشتغال زایی، مهار بیکاری و تورم، افزایش استقلال سیاسی به تقویت پایه های اقتصادی امنیت ملی ایران کمک نماید.

دیپلماسی به عنوان شیوه ای مسالمت آمیز، کم هزینه و در عین حال موثر، نقش مهمی در پیشبرد سیاست خارجی و تامین منافع ملی کشورها دارد. در عصر وابستگی های متقابل جهانی و تغییر جهت قدرت از «قدرت سخت افزارگرایانه» به «قدرت نرم افزارگرایانه» اشکال نوینی از دیپلماسی پدید آمده است که یکی از جدیدترین مدل های آن، «دیپلماسی علم و فناوری» می باشد. فی الواقع در عصر حاضر تغییر جهت قدرت از بعد سخت افزارانه به بعد نرم افزارگرایانه، ایجاب می نماید تا کشورها از پیشرفت های چشمگیر علمی و فناوری خود در سال های اخیر، برای تعقیب منافع ملی در فراسوی مرزهای بین المللی بیش از پیش استفاده نمایند. در این پژوهش توصیفی – تحلیلی سعی بر آن است تا به عمده ترین فرصت ها و چالش هایی «دیپلماسی علم و فناوری» در روابط بین الملل و بین کشوری پرداخته شود.

امروزه دولت و دولت سازی از مباحث بنیادین جامعه شناسی سیاسی به شمار می آید. بر این اساس نوشتار توصیفی- تحلیلی حاضر بر آن است تا تبین نماید درآمدهای نفت در دوره پهلوی دوم چگونه بر روند دولت سازی تاثیر گذار بوده است ؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که یکی از گسترده ترین تجارب دولت سازی در ایران در دوره پهلوی دوم همانند دوره پهلوی اول اما با فراز و نشیب بیشتری رخ داده است. فرضیه اصلی مقاله این است که در دوره محمد رضا شاه، دولت سازی به ویژه از سال1334 متاثر از درآمدهای نفت بود. درآمدهای نفت با تامین منابع مادی دولت سازی در کنار دیگر منابع، روند ساخته شدن دولت در چهار حوزه تامین نظم، توسعه دستگاه بوروکراسی، نهادسازی و توسعه گرایی را تسهیل و تسریع کرد، اما به جهت عدم توازن منطقی لازم میان این چهار حوزه نتوانست  باید و شاید موفقیت چشمگیر را کسب نماید.

از گذشته، پیش بینی آینده و این که نظام جهانی با توجه به متغیرهای گوناگون آن، چه سمت و سویی خواهد داشت و بازیگران سیاسی و دولتمردان حاکم در راستای  تامین منافع ملی و صیانت و حفاظت از استقلال و تمامیت ارضی خود به دنبال چه کنش یا واکنش هایی خواهند بود، همیشه به عنوان یک دغدغه و مسئله مطرح بوده و هست. بنابراین بازیگران عرصه بین الملل که همان کشورهای سیاسی می باشند، در جهت احقاق حقوق شهروندی شهروندان خود با سایر بازیگران به رقابت پرداخته و نوعی ستیز و مقابله نانوشته را دنبال می نمایند. لذا با عنایت به تلاش برخی کنشگران موثر از جمله چین، روسیه و اتحادیه اروپا برای شکل دهی به نظم حاکم بر عرصه بین الملل و یا تغییر و دگرگونی در آن، نگارنده را بر آن داشته تا با طرح چند سناریو، آینده نظم بین الملل در سال های منتهی به 2030 میلادی را با استفاده از روش سناریو پردازی در چارچوب نظری واقعگرایی، علت کاوی نماید. از این رو می توان پیش بینی کرد با عنایت به رشد فزاینده اقتصادی، نظامی، فضایی و سیاسی چین، در کنار رویکرد تهاجمی روسیه و ملی گرایی روز افزون اتحادیه اروپا، در پایان دهه سوم قرن بیست و یک میلادی ما نه تنها شاهد تنش ها و تغییراتی در نظم بین الملل خواهیم بود، بلکه نظام حاکم نیز از شکل و صورت کنونی خود که تک قطبی بوده به سوی یک نظام تک – چند قطبی با محوریت آمریکا و چند کانون تاثیرگذار از جمله چین، روسیه و اتحادیه اروپا تغییر مسیر خواهد داد.

سیاست خارجی، مجموعه تدابیر، روش ها و انتخاب مواضع یک دولت در برخورد با امور و مسایل خارجی و در چهارچوب اصول و اهداف کلی حاکم بر نظام سیاسی آن کشور است. این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی سعی در بررسی پایه های نظری و تیوریک تاثیرگذار دکترین مقاومت بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد که مبتنی بر پایه تفکرات شیعی، قانون اساسی، اندیشه امام خمینی(ره) و آیت الله خامنه ای است. بر طبق اصول 9، 11، 152، 153، 154، 155 قانون اساسی، اصولی چون نفی سلطه جویی، حفظ استقلال و... از جمله خطوط کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است و در این راستا دکترین مقاومت مهم ترین و موثرترین راهبرد جمهوری اسلامی از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران علیه نظام سلطه به رهبری آمریکا بوده است.