فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان
سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 52، تابستان 1398)

رضایت زناشویی، مقوله ای بسیار مهم و اساسی در پایداری خانواده است. افزایش نرخ بی سابقه طلاق  چندساله اخیر در شهر بیرجند، نشان دهنده نقاط ضعف درون خانواده ها و تغییرات در سبک زندگی زناشویی است. هدف این مطالعه پیمایشی، بررسی رابطه ی سرمایه اجتماعی و رضایت از زندگی زناشویی زوجین ساکن شهر بیرجند در سال 1397 است و این سوال در ذهن محقق به وجود می آید که سرمایه های اجتماعی درون گروهی و برون گروهی چه رابطه ای با رضایت از زندگی زناشویی در شهر بیرجند دارند؟ و متغیرهای زمینه ای هرکدام به چه میزان با رضایت از زندگی زناشویی رابطه دارند؟ روش تحقیق، پیمایشی، جامعه آماری، خانوارهای ساکن شهر بیرجند، و نمونه تحقیق با استفاده از فرمول کوکران 386 نفر انتخاب شدند. در راستای پیشبرد تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده، و برای تحلیل داده ها از آزمون های همبستگی مناسب، تحلیل رگرسیون چند متغیره و... در نرم افزارSPSS 22  استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است، که در ازای هر واحد تغییر در سرمایه اجتماعی درون گروهی شناختی، رضایت زناشویی، به میزان 47/0 افزایش می یابد و در ازای هر واحد تغییر در سرمایه اجتماعی درون گروهی ساختاری، رضایت زناشویی به میزان 34/0 افزایش می یابد. در مجموع، 59% تغییرات رضایت زناشویی توسط متغیرهای اصلی سرمایه اجتماعی درون گروهی ساختاری، درون گروهی شناختی و برون گروهی ساختاری تعیین می شوند. آزمون های برازش مدل نیز، نشان از نیکویی مدل و قابل تعمیم بودن از نمونه آماری به جامعه آماری را دارند. در نهایت مقدار 95/0 Kmo و مقدار مناسب آزمون بارتلت در سطح معناداری 000/0 نشان دهنده برازش مدل تحقیق و قابلیت تعمیم نمونه آماری به جمعیت عاملی تحقیق است.

حاشیه نشینی که ازجمله عوامل به وجود آورنده شرایط قانون گریزی و برهم زننده امنیت کلان شهرها است، زاییده برنامه ریزی های نامناسب اقتصادی و اجتماعی است. هدف این مقاله، ارزیابی میزان قانون گریزی و تبیین برخی عوامل موثر بر آن در نواحی حاشیه نشین و حومه شهرستان مشهد است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و جامعه آماری آن کلیه افراد حومه شهر مشهد هستند. از این میان 5 منطقه و 383 سرپرست خانوار حاشیه نشین به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده ها به روش های آماری در نرم افزار SPSS پردازش و تحلیل شد. نتایج بیانگر میزان قابل ملاحظه قانون گریزی با درجه میانگین 9/2 است. همچنین رابطه همبستگی عوامل مذهبی (به جز پایبندی به مناسک مذهبی)، احساس برابری (به استثنای رعایت حقوق قومیت ها، برتری قانون بر رابطه و شایسته سالاری)، احساس کارآمدی و احساس بیگانگی (غیر از احساس بی معنایی) با میزان قانون گریزی از لحاظ آماری معنادار است. نتایج حاکی از ضعف قابل ملاحظه در بنیان های آگاهی و دانش، بنیان های اقتصادی و تولیدی و نیز سازوکارهای نهادی در تخصیص و توزیع سرمایه ها و امکانات است که روی هم رفته در چارچوب نظامی غیرسنتی مبتنی بر تجربه و اتفاق های روزمره زندگی و گرایش منفعت طلبانه فردی، منجر به گرایش های قانون گریزانه در این مناطق شده است.

وقف به عنوان یکی از راه های حفظ اصل املاک شخصی و تخصیص عواید آن به مصارف مورد علاقه واقف در تاریخ ایران اهمیت زیادی داشته و در دوره های مختلف مورد توجه بوده است. وقف دارالایتام و تعیین شرایطی برای تحصیل در علوم جدید برای افراد تحت سرپرستی آن، پدیده ای مدرن به شمار می آید. دارالایتام قهرمان شادمهر به عنوان تنها نمونه از نوع خود در خراسان آن روزگار و تاکید واقف آن بر کسب مهارت های تحصیلی و شغلی توسط کودکان تحت پوشش، موردی خاص جهت مطالعه است و واقف با رویکردی علمی، شرایط استفاده از وقف را مشخص کرده است. این پژوهش بر آن است تا به این سوال پاسخ دهد که چگونه دارالایتام شادمهر شکل گرفت و چه اقداماتی برای تعالی و کسب رفاه اجتماعی ایتام انجام داد؟ و قصد دارد با تکیه بر اسناد خانوادگی و آرشیو شخصی رضاقلی میرزا قهرمان و مصاحبه با افرادی که به نوعی با موسسه ذی ربط ارتباط داشته اند به شیوه توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ گوید و برای این مقصود از مقایسه دارالایتام با برخی موارد مشابه بهره جسته است و به این نتیجه رسیده است که اغلب افرادی که دوره کامل اقامت در موسسه مزبور را طی کرده اند و عملا حدود هفت سال را در آنجا آموزش های علمی، عملی و تربیتی دیده اند، هر کدام در جامعه کنونی در حرفه انتخابی خودشان به عنوان افراد مورد وثوق و موفق مطرح هستند.

زعفران یکی از مهمترین رستنی های ایران است که به دلیل کار دسته جمعی و ابعاد مشارکتی آن نقشی مهمی در افزایش تعاون و یاریگری داشته است، بر این اساس هدف این مقاله بررسی رابطه میان تولید زعفران و ایجاد و استمرار تعاونی های سنتی در روستاهای خراسان جنوبی است. این پژوهش به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری 82000 بهره بردار کشاورز خراسان جنوبی در سال 1398 بوده است. با استفاده از فرمول کوکران نمونه مورد مطالعه550 نفر کشاورز (زعفران کار و غیر زعفران کار) تعیین گردید. روش نمونه گیری از نوع نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه های محقق ساخته است که اعتبار آن به وسیله تعدادی از اعضای هییت علمی دانشگاه سنجیده شده است. پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات از طریق آلفای کرنباخ مورد سنجش قرار گرفت که مقدار آلفای محاسبه شده برابر با 82/0 حاصل شد. یافته ها نشان داد که ارتباط تعاون با تولید زعفران با مقدار t به دست آمده 32/17 تا (001/0) معنادار است. به عبارت دیگر، تولید زعفران نقش مهمی در حفظ و استمرار تعاونی های سنتی در روستاهای زعفران کار دارد. همچنین تفاوت بین روستاهای زعفران کار و غیر زعفران کار در پنج مولفه تعاون (امور غیر کشاورزی، در کاشت، داشت و برداشت محصول و تعاون در تاسیس شرکت های تعاونی) تا سطح (001/0) معنادار بود. با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهاد می گردد که سازمان ها و نهادهای متولی تولید محصولات زراعی افزایش تولید زعفران را در سرلوحه برنامه های خود قرار دهند.

یکی از الزامات سازمان های نوین، بهره وری نیروی انسانی است که این مهم می تواند در پرتو مدیریت استعداد و چابکی سازمانی توسعه یابد. با درک این موضوع، پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه مدیریت استعداد و بهره وری نیروی انسانی، با توجه به میانجی گری چابکی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش خراسان جنوبی انجام شده است. پژوهش حاضر که به روش پیمایشی انجام شده، از نوع همبستگی و از نظر هدف، کاربردی است. جامعه آماری کلیه کارکنان اداره کل آموزش و پرورش خراسان جنوبی شامل 260 نفر بود که بر اساس جدول مورگان، 150 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه های بهره وری نیروی انسانی هرسی و گلداسمیت، چابکی سازمانی شریفی و ژانگ و مدیریت استعداد احمدی و همکاران بود. روایی این پرسشنامه ها با استفاده از نظر اساتید تایید و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای هر یک از پرسشنامه ها به ترتیب 96/0، 96/0 و 97/0 به دست آمد. داده ها با استفاده از نرم افزارهای آماریSPSS24  و Lisrel8.8  و آزمون های آماری رگرسیون چندمتغیره همزمان و مدل یابی معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که متغیر مدیریت استعداد هم به طور مستقیم و هم غیرمستقیم و از طریق متغیر چابکی سازمانی پیش بینی کننده بهره وری نیروی انسانی می باشد. آزمون z سوبل، یعنی آزمون اندازه نسبی مسیر غیرمستقیم در مقابل مستقیم الگوی مدیریت استعداد و بهره وری نیروی انسانی 05/2 =z و 04/0=p معنادار شد که حاکی از میانجی گری چابکی سازمانی است.

آموزش در هر جامعه ای چندین نقش کلیدی ایفا می کند از یک سو میراث فرهنگی را زنده نگه می دارد و سبب انتقال آن می شود از سوی دیگر می تواند عمل تغییر و تحول باشد. آموزش می تواند با گزینش و جهت دهی استعدادها برای آینده زمینه سازی کند. با توجه به نقش محوری آموزش، کسانی که در عرصه ی آموزشی و تحقق کارکردهای نظام آموزشی فعالیت می کنند، از جایگاه ویژه ای در انتقال و حفظ میراث فرهنگی و تغییرپذیری اجتماعی برخوردارند. مقاله پیش رو به بررسی نقش یکی از فعالان عرصه ی آموزش به نام محمدادیب اختصاص دارد. او در نوجوانی در مدرسه علمیه جعفریه قاین به مطالعه علوم ادبی فارسی و عربی معمول زمان خود پرداخت و با تیزهوشی خاصی که داشت، خوشه چینی از خرمن دانش علمای این منطقه را سرلوحه کار خود قرار داد. وی با قریحه و استعدادی که داشت با همکاری دیگر معلمان، زمانی هدایت نسل جوان منطقه را آغاز کرد که تا آن زمان کسب علم و دانش فراگیر نشده بود. ادیب که از او به عنوان بنیان گذار اداره فرهنگ قاین یاد می شود، در زمان تصدی مسئولیت این اداره، با چالش بزرگی چون تخریب مدرسه طلاب روبه رو شد. وی از معدود کسانی بود که از طرف وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه به دریافت نشان درجه دو علمی نایل گردید. ثمره سال ها خدمات آموزشی ادیب، اندیشمندانی فرهیخته بودند که هر کدام از آنها در جایگاه خود، نامی از خویش بر جای گذاشتند. این پژوهش می کوشد تا جایگاه محمد ادیب را در نظام آموزش و پرورش قاین را مورد واکاوی قرار دهد.