نشریه مطالعات نقد زبانی و ادبی
پیاپی 11 (زمستان 1398)

بنیادگرایی به معنای بازگشت به گذشته است . متفکرانی در جهان امروز وجود دارند که به بنیادگرایی در عین فاصله ی انتقادی توجه دارند . ایتالو کالوینو نویسنده رمان نو و پسامدرن ایتالیایی در نظر و در عمل به ا ین ش یوه پرداخته ا ست. بنیادگرایی بازگشت به بهشت گمشده است و در بن یاد رجوع به رحم مادر را درنظر دارد. اما بازگشت به رحم مادر اگر با فاصله انجام نگیرد، موجب مرگ انسان می شود. تنها وحدت وجود آگاهانه است که انسان را از ن ی ستی و هیچ شدن نجات میدهد. بیژن نجدی از داستان نویسان مطرح ایرانی است که به بن ی ادگرایی انتقادی رو ی دارد . داستان های او هم جنبهی معناگرایانه دارد و هم با ساز و کارها یی چون تکنیک، ما را از افتادن در چاله ی بنیادها باز میدارد. این مقاله به بررسی داستان نویسی نجدی به ویژه «گیاهی در قرنطینه» از دیدگاه بنیادگرایی انتقادی میپردازد.

کوبیسم ابتدا در نقاشی اتفاق افتاد. نقاشی کوبیسم سبکی است که نقاش با خطوط هندسی تصویرسازی و سایه ها را در کار خود محو میکند. در سبک کوبیسم سعی می شود، تمام جنبه های قابل رویت و غیرقابل رویت یک پدیده و موضوع به طور همزمان در نقاشی نمایش داده شود. هانری ماتیس (Matisse. H) نخستین کسی بود که نام کوبیسم را به این سبک نقاشی اطلاق کرد؛ زیرا انتزاعی و دور از واقعیت به نظر میرسید. کوبیسم نیز مرکب از کلمه ی «کوب» (Cube) به معنای مکعب است. تصاویر مکعب شکل در نقاشی آنان دیده می شود. گیوم آپولینر (Apollinaire Guillaume ،1918 1880)مبتکر نوعی کار ادبی- هنری شد که «کوبیسم ادبی» نام گرفت. کارهای آپولینر از نوع کالیگرام (Calligramme)و ایدیوگرام (Ideogram) است، یعنی متنهایی که ترتیب و شکل حروفچینی و نگاشتن آنها مشخص کننده و بیانگر موضوع و مضمون درونشان بوده و در واقع نوعی اندیشهنگاری به شمار میآیند. ژانر واژانه نیز دارای اشتراکات و اختلافاتی با کالیگرام و نوع نگارش در کوبیسم است که این نوشتار به شرح و مقایسهی این دو ژانر ادبی خواهد پرداخت.

«انی جاعل فیالارض خلیفه» محدود به زمان خاص نمی باشد، در تمام ادوار زمانی و زندگی بشر مصادیق روشن دارد و جهان هستی به طرفه العینی از وجود خلیفه االله خالی نمانده و پیوسته این اتصال نیاز ذاتی روح بشر است که این اولیاء االله را بشناسند. نگارنده ی این مقاله با نظر به کتب عرفانی و دیدگاه بزرگان عرفان، ولی (خلیفه االله) و خرق عادت (کرامت) را در کشفالمحجوب هجویری بررسی نموده و اشاراتی به تقسیمات وارده بر خرق عادت از جمله؛ معجزه، کرامت و ارهاص و استدراج دارد و همچنین اثبات کرامات اولیا االله، تعداد اولیاء االله از دیدگاه هجویری و بررسی وجوه اشتراک و افتراق کرامت و معجزه و تفضیل انبیا بر اولیا، و تفضیل انبیا و اولیاء بر ملایکه و فهرست کرامات منقول (یکصد و یازده کرامت) در کشف المحجوب با ذکر صفحه ی ارجاعی به متن کشفالمحجوب آمدهاست. و شرح و بسط مطالب به گونه ای است که تاکنون مقالهای که به این شیوه کار شده باشد، موجود نمی باشد، هر چند که دوست داران عرفان مباحث مشابهی را در زمینه ی کرامت و ولی ارایه نموده اند، اما شیوه ی کار نگارنده ی این مقاله متفاوت است.

سید معین الدین قاسم انوار معروف به شاه قاسم ا ز مشایخ بزرگ اهل تصوف و از شاعران نیمه ی دوم قرن هشتم و نیمه ی اول قرن نهم به شمار می رود؛ شاه قاسم از جوانی شعر می سرود و شهرتی بهم زده و اشعارش زبانزد خاص و عام بود . او تالیفاتی به نظم و نثر به زبان فارسی دارد و جایگاه معنوی و عرفانی ویژه ای در زمان خود داشته است. زبان شعریش با توجه به سبک قرن نهم همان زبان عرفانی و عارفانه رایج در«سبک عراقی» است و دیوان اشعارش بیشتر در مورد وحدت وجود و اصطلاحات دینی و عرفانی است. هدف از این پژوهش، بررسی موسیقی درونی، بیرونی و کناری غزلیات شاعر با استفاده از روش تحقیق تحلیلی- بسامدی و نشان دادن این مسئله است که موسیقی تا چه میزان بر نظم آهنگ شعر او تاثیر گذارده و اینکه قاسم انوار چگونه با استفاده از اوزان متنوع و ترفندهای بدیعی، معنی شعر را به خواننده القا کرده است. تحقیق بیانگر این مطلب است که شاه قاسم توانسته است با استفاده از شگردهای گوناگون موسیقی درونی، به کارگیری اوزان متنوع و خوش آهنگ، انتخاب واژه های زیبا و دلنشین، ایجاد تناسب، تکرار، هماهنگی آوایی واج ها و استفاده از انواع ایهام و دیگر آرایه های بدیعی بر روح خواننده اثر بگذارد و اشعار خود را دلنشین و دل انگیز جلوه دهد.

بسیاری از ایرانیان از گذشته های دور در هویت ملی خود پافشاری کرده اند. آنان از زمان پیش از اسلام تا پس از آن به فرهنگ و زبان ایرانی علاقه مند بوده و در دفاع از این هویت ، در برابر بیگانگان مقاومتهایی نشان داده اند. امروزه نیز بسیاری از نویسندگان به هویت ملی توجه دارند، اما تدوین گران و مولفان کتاب های درسی علاقه ی چندانی بدان نشان ندا دهاند . هویت ملی شامل هر گونه گرایش به زبان، فر هنگ، میهن، مشاهیر وطنی، اسطوره ها و مذاهب باستانی و حتی مذاهب بیگانه که با سنت های وطنی درآمیخته است، میگردد. از نتایج مقاله آن است که در کتب درسی اشاره هایی کوتاه به این گرایش ها شده است ، نمونه ی آن کتاب فارسی پنجم ابتدایی است که 5/7 %به این مفاهیم پرداخته است. این مقاله به بررسی درون مایه های هویت ایرانی در کتاب «فارسی بخوانیم » پنجم دبستان میپردازد و مشخص می سازد که چه اندازه از درون مایه های این درس ها در سمت وسوی ادبیات هویت ملی است.

مطالعه ی حاضر تلاشی است ، جهت بررسی و نشان دادن خشونت زبانی و نارسایی آن در تعیین هویت و جنسیت سوژه. روش پژوهش روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که جنسیت مجموعه ای از اعمال و رفتار ی است که توسط جامعه ایجاد شده است و از آنجا یی که فرد همواره یک جنس بیولوژ یکی دارد، کنش های بیولوژیکی و فرهنگی نیز رو ی فرد اعمال میشوند. زبان نیز به عنوان بافتی از اجتماع قدرت خود را از طریق به وجود آوردن کنش ها و اجراگری های سوژه های سخنگو به دست م یآورد و در جامعه تزریق میکند. زبان، هویتهای جنسیتی غی ر قابل قبول و مبهم را توصیف کرده و تلاش میکند تا از طریق واژگان و الگوهای جامعه آنها را معنادار کند . این هویت های جنسیتی از طریق زبان بر جامعه و افراد جامعه اعمال شده و باعث به وجود آمدن آنها میشوند. در نهایت زبان تلاش میکند تا سوژه هایی که آن هویتها را انتخاب کردهاند ، شناخت پذیر کند و اگر سوژه ای همسو با زبان حرکت نکند، سرکوب شده و از بین میرود.

زبان در برخورد با زبان های متفاوت دستخوش تغییرات بوده است که مهم ترین آنها فرایند قرض گیری می باشد. این واژگان پس از ورود به زبان مقصد با قواعد خاص آن زبان تطبیق می یابد تا آسیب جدی به زبان وارد نگردد و از غنای آن کاسته نشود . این مقاله به بررسی واژگان قرضی در رمان بادبادک باز اثر خالد حسینی و ترجمه ی مهدی غبرایی پرداخته است و حدود صد واژه ی قرضی به صورت تصادفی از این اثر استخراج شده است . در این مقاله سعی بر آن بوده تا تغییراتی که بر واژگان قرضی اعمال گردیده تحلیل و بررسی شود . برای نیل به این هدف قواعد واجی حاکم بر فرایندهای واجی در تعدادی از واژگان بررسی شده تا تغییرات حاصل پس از ورود به زبان فارسی کشف و معرفی گردد. این فرایندها شامل فرایند درج اعم از واکه یا همخوان، تغییر در واکه اعم از افراشتگی و افتادگی، و نیز تقویت و تضعیف می باشد . مطالعه ی حاضر که تغ ییرات واج ی و آوا یی واژگان قرض ی پس از ورود به زبان فارس ی در آن بررسی شده است نشان داده است ک ه در بسیاری از موارد، واژه نیاز به درج واکه یا همخوان دارد تا بومی شود و طبق قواعد واجی وارد زبان مقصد شود . به علاوه، یکی دیگر از مهم تر ین تغییرات واجی که در واژگان قرضی دیده شد، تقویت و تضع یف خوانده م ی شود که طی آن برخی عناصر که در واژه ی قرضی وجود دارد، با عناصر واجی که از نظر ساختاری و آوایی نزدیک به آن باشند ، جانشین می شود . در برخی موارد نیز واکه ای به واکه ی دیگر تبدیل شده است تا اثر بیگانگی آن کاهش یابد.