فصلنامه تاریخ معاصر ایران
پیاپی 3 (پاییز 1376)

الگوهای نفوذ و شیوه های سیطره بر ممالک عقب مانده تر متناسب با زمان و متاثر از شرایط همواره جلوه ها و چهره های متفاوت داشته است، اما حقیقت این است که همه این راهبردها در تعقیب هدفهای مشترک سازماندهی می شدند از آنجا که ممالک تحت سلطه در رویارویی با این وضعیت، واکنشها و رویکردهای متفاوت به نمایش گذشته اند، پیامد آن نیز می توانست از رخنه مسالمت آمیز تا تحت الحمایگی نوسان داشته باشد.

مسئله بنیادینی که در گفتار حاضر مورد توجه قرار گرفته است چگونگی تکامل تبیین های مربوط به تاریخ ساختارهای اقتصادی و اجتماعی است. در بدو امر، این مهم مستلزم بررسی اختلافهای جدی فلسفی و روش شناختی موجود بین کارورزان این رشت هاست و همینطور نشان دادن اینکه چگونه می توان به اجمالی عقلانی در خصوص روند پیشرفت و سیر فعالیت این حوزه یا رشته رسید.

ایران در نیمه نخست دهه 1350 به مثابه کانون سیاسی، اقتصادی و نظامی غرب، به ویژه امریکا در منطقه خاورمیانه به شمار می آمد. وجود ذخایر معتنابهی از انرژی نفت و گاز و موقعیت خاص ژئوپلتیکی ایران، برخورداری از مرز طولانی با شوروی، قرارگرفتن بر سر راه سه قاره و سیطره بر خلیج فارس و تنگه هرمز، موجب شد تا امریکایی ها با مسلح ساختن روزافزون شاه، وی را به ژاندارمری در منطقه به منظور پاسداشت منافع خود، مبدل سازند.

در کتاب پنجم تاریخ معاصر ایران مقاله ای با عنوان یادداشتهایی درباره خاطرات آشتیانی زاده در خصوص سوابق رضاخان و کودتای سوم اسفند به وسیله آقای شاپور والی پور به رشته تحریر درآمده بود. نامبرده در مقاله خود ضمن اشاره به بروز اختلاف میان محمدرضا پهلوی و مصطفی فاتح پس از کودتای 28 مرداد که منجر به دستگیری و بازداشت او شد می نویسد: اینکه چرا شاه با وجود انس و الفت و حتی مشورت در بعضی امور با فاتح چپ افتاده او را به زندان انداخت, داستانی دارد که امیدوارم روزی بنویسم تا بیشتر آشکار شود دیکتاتوری و خودکامگی چه بلایی است و حتی با رجال سرشناس و خدمتگزار جامعه چه می کند؟

جلد دوم ایدئولوژی نهضت مشروطیت نوشته فریدون آدمیت، با عنوان مجلس اول و بحران آزادی زمانی پیش از این در 420 صفحه به وسیله انتشارات روشنگران منتشر شد. در این کتاب، آدمیت از منظر نخبه گرایانه خود ناکامی های مشروطیت را در ایام آغازین استقرار آن به بررسی کشیده و تجزیه و تحلیل می کند.