مجله تحقیقات قرآنی و حدیثی
پیاپی 1 (بهار و تابستان 1398)

علم غیب پیامبران و امامان (ع) همواره میان متکلمین مسلمان محل بحث بوده است. برخی از اندیشمندان مسلمان، با تمسک به آیات قرآن، به دنبال انکار آگاهی پیامبران و امامان (ع) از غیب هستند. در قرآن کریم دو دسته آیات وجود دارد که هم به اختصاص علم غیب به خداوند و هم به عدم اختصاص علم غیب به خداوند دلالت دارند. آنچه از تامل و دقت در این دو دسته آیات حاصل می شود آن است که این آیات، با هم تعارضی ندارند، یعنی دسته ای که در ظهور بدوی، علم غیب را مختص خداوند می دانند، مرادشان علم ذاتی ست و دسته ای که دیگران را نیز آگاه به غیب دانسته اند، در مواردی محدودتر بوده است. در این پژوهش، ضمن بیان دو دسته از آیات قرآن که مورد استناد دو گروه معتقدین به اختصاص و عدم اختصاص علم غیب به خداوند قرار گرفته، تفاسیر شیعه و سنی پیرامون این آیات بررسی شده و این نتیجه به دست آمده که آیات الهی، حاکی از علم غیب پیامبران (ص) و امامان (ع)است.

تسامح و تساهل، یکی از شاخصه های تمدن اسلامی بوده و به معنای، تحمل و مداراکردن عقاید گروه های مخالف است، البته تا زمانی که اصول اساسی اسلام تهدید نشده و موجب ظلم و گناه نیز نشود. این شاخصه، ابعاد مختلفی را در زندگی فردی، اجتماعی، قبیله ای، در میان دولت و ملت و... در برمی گیرد. در این نوشتار، نقش تسامح و تساهل در تمدن اسلامی  با روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده و به این نتیجه می رسد که تسامح و تساهل، مورد پذیرش دین اسلام است و همین امر موجب شکل گیری تمدن اسلامی شده است.

اسلام به مرد و زن نگاهی یکسان و همراه با کرامت و عزت دارد، به طوری که زن و مرد در کمالات ذاتی و جنس آفرینش، جایگاهی مشترک داشته و در کسب کمالات اکتسابی، توانمندی های یکسانی دارند، اما وجود برخی از روایات که بیان گر آفرینش زن یا حوا از عضوی از بدن آدم است، نگاه تساوی گرایانه اسلام به زن را خدشه دار کرده و باعث فرودستی زن در جهان بینی اسلامی شده است. بنابراین، ایده اصلی نوشتار حاضر، محک زدن روایاتی ست که آفرینش زن را تبعی و فرع بر آفرینش مرد می داند. با توجه به معیارهای نقد حدیث، مانند مخالفت با سنت، مخالفت با عقل و دستاوردهای علمی قطعی، مطابقت با تورات و موافقت با نظر عامه، موضوعیت و جعلی بودن این روایات مشخص می شود. با وجود ارزیابی روایات توسط این معیارها، میان مجموعه روایاتی که به نوعی اشعار به خلقت حوا از دنده آدم دارند، تناقض درونی وجود داشته و اضطراب متن دارند.

با توجه به حساسیت متن قرآن کریم، ترجمه آن نینیز بسیار حساس است. به همین دلیل باید ترجمه-های آن به دقت ارزیابی شوند. یکی از عواملی که به بهبود نقد ترجمه های قرآن کمک می کند، بهره گیری از نظریه های جدید ترجمه و الگوهای ارزیابی مطرح شده از سوی نظریه پردازان این حوزه است. این مقاله، الگوی ارزیابی ترجمه کارمن گارسس را مبنای کار خود قرار داده تا بر اساس آن، به ارزیابی تطبیقی ترجمه رضایی و مکارم از قرآن کریم بپردازد. داده های این تحقیق، واژگان و اصطلاحات سوره مایده است. از میان 27 مولفه الگوی گارسس، 10 مولفه پرکاربرد که برخی مثبت و برخی منفی هستند، برای ارزیابی انتخاب شده است. از میان مولفه های مثبت، می توان از تعریف و توضیح معادل فرهنگی، بسط نحوی و معنایی و تغییر نحو در ترجمه نام برد. تکنیک های منفی را مولفه هایی مانند ترجمه قرضی، قبض نحوی، بسط ساده و بسط خلاقه تشکیل می دهند. نتایج ارزیابی نشان می دهد که ترجمه رضایی، تکنیک های مثبت بیشتر و تکنیک های منفی کمتری دارد.

وحی، نوعی تکلم الهی و غیر مادی ست که از راه حس و تفکر عقلی قابل درک نیست، بلکه برخی از انسان های پاک سرشت، به خواست و عنایت الهی، اسرار و رموز هستی را از طریق وحی دریافت می کنند. در طول تاریخ، اندیشمندان ادیان مختلف، بر الهی بودن وحی اتفاق نظر داشتند، اما پس از رشد علوم تجربی و رواج حس گرایی، برخی از مستشرقین غربی، هر نوع ارتباط با غیب را انکار کردند. آنها از یک سو با انبوه معارف والا و جامع قرآن کریم رو به رو بودند و از سوی دیگر نمی خواستند یافته های علوم تجربی را انکار کنند. بنابراین، برای جمع بین علوم مادی و عقیده به نبوت، وحی را نوعی نبوغ  ذاتی پیامبران خواندند. این نوشتار، با منابع کتابخانه ای، به روش تحلیلی با دلایل عقلی و نقلی، بر ناروابودن  این نظریه تاکید می کند.