نشریه مطالعات تاریخی
پیاپی 66 (پاییز 1398)

گزارش دیپلمات های آمریکایی دو ویژگی مهم در شخصیت رضاشاه را نشان می دهد: خشونت؛ و میل شدید به ثروت اندوزی. رضاشاه از زمانی که به قدرت رسید با سرعت بسیار زیادی در پی زمین خواری و مال اندوزی برآمد. در برخی گزارش های آمریکایی او نه تنها بزرگ ترین زمین دار ایران، بلکه بزرگ ترین زمین دار جهان معرفی شد. رضاشاه برای رسیدن به این ثروت به خشونت، که ویژگی بارز وی بود، متوسل شد و بسیاری از زمین ها و ثروت خوانین و سرمایه داران را تصرف کرد

آیت الله محمدعلی شاه آبادی از جمله شخصیت های عرفانی و فقهی تاریخ معاصر ایران است که به ابعاد فکری و عملکرد اقتصادی و سیاسی او کمتر توجه شده است. از این رو، مقاله حاضر تلاش دارد با روشی تحلیلی-توصیفی به بررسی این ابعاد بپردازد. سوال اصلی مقاله این است که فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آیت الله شاه آبادی چه نمودهای نظری و عملی ای داشته است؟ یافته های مقاله نشان می دهد که او علاوه بر نظریه پردازی در خصوص مسایل اقتصادی جهان اسلام، در حوزه عملی نیز فعال بوده و برای برون رفت از تهدیدهایی نظیر ربا و بانکداری غربی به تاسیس جمعیت ها و شرکت های اقتصادی همت به عنوان الگوی عملی آیت الله شاه آبادی، نمایان گر پیوند اندیشه شرکت مخمس گماشت. و عمل اقتصادی او است. او در طرح ناحیه مقدسه اسلام، مسایل اقتصادی را برجسته می سازد و الگوی اقتصادی او را می توان مبتنی بر مشارکت عمومی و برپایی نهادهای مالی و اقتصادی مبتنی بر احکام اقتصادی اسلام در نظر گرفت.

در دهه های چهل و پنجاه شمسی، به ویژه پس از جنبش 15 خرداد 1342، فعالیت های انقلابی برای براندازی رژیم پهلوی افزایش یافت و منجر به تولید و انتشار اندیشه های انقلابی در قالب کتاب ، جزوه ، نشریه و اعلامیه شد. کتاب های ممنوعه در دوران پهلوی اقسام مختلفی داشت که کتاب های سیاسی و انقلابی مهم ترین آن ها بود. در این دوره ممیزی کتاب ها افزایش یافت و کتاب های سیاسی بیشتری در فهرست کتاب های ممنوعه قرار گرفت.
در مقاله حاضر به این موضوع پرداخته ایم که حکومت پهلوی برای توقف و کندسازی جریان نگارش ، انتشار، توزیع و مطالعه کتاب های ممنوعه انقلابی از چه ابزارها و روش هایی بهره برد؛ و در این راه وزارتخانه ها و سازمان های ذی ربط چه اقدام هایی با چه اهدافی انجام دادند.

در این تحقیق به تحلیل مولفه «نظم بدیع جهانی» در ایدیولوژی سیاسی بهاییت می پردازیم. اصطلاح «نظم بدیع» که از دوران شوقی، رهبر سوم بهاییان، وارد ادبیات سازمانی بهاییت شد، معانی متفاوتی تا امروز پیدا کرده است. سازمان سیاسی بهاییت در سال های واپسین قرن بیستم «توقیعات»ی با موضوع نظم جهانی بهایی از شوقی منتشر کرد که تامل برانگیز بود. لذا پیش از تحلیل آموزه «نظم بدیع جهانی» در ایدیولوژی بهاییت به این موضوع پرداخته ایم. توقیعات نظم جهانی بهایی در بحبوحه فروپاشی بلوک شرق منتشر شد و «نظم بدیع جهانی» شباهت زیادی با دیدگاه «نظم نوین جهانی» به رهبری آمریکا دارد

اتحادیه کمونیست‎های ایران در اواسط دهه1350 تاسیس شد. در مقاله پیش رو می‎کوشیم به این پرسش پاسخ دهیم که مواضع اتحادیه کمونیست‎های ایران قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چگونه بوده است؟ اتحادیه، قبل از پیروزی انقلاب، مبارزه سیاسی و فرهنگی علیه حکومت پهلوی داشت. اما بعد از پیروزی انقلاب دو مرحله را پشت سرگذاشت: مرحله نخست با «مواضع دوگانه و ناهمسو»، که از آغاز انقلاب تا خرداد 1360 ادامه داشت؛ و مرحله دوم که به «رویارویی نظامی» انجامید. این مرحله با عزل بنی‎صدر در 30 خرداد 1360 آغاز شد و تا ششم بهمن 1360 ادامه یافت. در روز ششم بهمن اتحادیه کمونیست‎های ایران با اتخاذ مشی مایوییستی، از طریق فتح شهرستان ها برای شکست حکومت، عملیات خود را از شهرستان آمل آغاز کرد. این اقدام در نهایت به شکست و زوال آن گروه انجامید.

این نوشته به بررسی و نقد کتاب مائوئیسم در ایران اثر محمود نادری می پردازد. نادری در کتاب خود به بررسی سه گروه مائوئیست زیر پرداخته است: سازمان انقلابی حزب توده ایران، سازمان رهایی بخش خلق های ایران و حزب رنجبران. در نقد این کتاب تلاش کرده ایم به هر دو نقاط ضعف و قوت بپردازیم.