فصلنامه تاریخ معاصر ایران
پیاپی 6 (تابستان 1377)

شکل گیری انجمن اخوت در آستانه نهضت مشروطیت و فعالیتهای فرهنگی، هنری، اجتماعی و گاه سیاسی این محفل صوفیانه از زوایای مختلفی قابل بررسی و تامل است. اعضای این انجمن را عمدتا رجال تحصیلکرده، دست اندرکاران امور سیاسی صاحبان مناصب و مشاغل دولتی و بالاخره هنرمندان و شعرای صاحب نام تشکیل می دادند که همگی عنوان فقیر را برای خود برگزیده بودند. چنین به نظر می رسد که اعتقاد به تقدم کار فرهنگی بر کار سیاسی و باور به انجام اصلاحات از بالا به پایین که از سوی ظهیرالدوله، مرشد این انجمن به مریدانش توصیه می شد ناشی از بافت تشکیل دهنده این انجمن باشد که با نوعی از اشرافیت آمیختگی غیرانکاری داشت.

مقاله حاضر بخش چهارم استراتژی سرزمینهای سوخته و در واقع بخش سوم مطلبی است که به بررسی دخالتها و سیاستهای استعماری روس و انگلیس در سیستان می پردازد. در اینجا با نقش حشمت الملک، حکمران سیستان در اجرای برنامه های بلند مدت انگلیسها در آن منطقه آشنا می شویم.

در ادامه مباحث نظری این بار به درج مقاله ای از روژه شارتیه نظریه پرداز، فیلسوف تاریخ و مورخ معاصر فرانسوی اقدام نمودیم. دغدغه اصلی شارتیه مطالعات در حوزه روش شناسی تاریخی، تاریخ فرهنگی و گرایشات متنوع تاریخنگاری است. گرچه تا حدودی متاثر از آراء و نظریه های آنال و پیروان این مکتب است، لیکن تاکید آنان بر ساخت تاریخی و پیامدهای نقطه نظرات ساختگرایانه آنان را قبول ندارد، در عوض در پاره ای موارد به آراء ساختار شکنانی چون میشل فوکو نزدیک می شود.

پس از پایان جنگ جهانی دوم و افول برخی قدرتهای اروپایی - آلمان، فرانسه و حتی انگلستان - از صحنه رقابتهای بین المللی، دنیا شاهد شکل گیری دو قطب قدرتمند سیاسی و نظامی آمریکا و شوروی شد که پنجاه سال صحنه گردان روابط سیاسی جهانی بودند. آمریکا و شوروی که برندگان اصلی جنگ محسوب می شدند بر سر چگونگی تقسیم غنایم در اروپا و سایر نقاط خود را محق می دانستند و از این زمان وارد مرحله جدیدی از جنگ بدون خونریزی شدند که به جنگ سرد معروف شد.

نام دکتر حسین خطیبی برای بسیاری از رجال سیاسی و همچنین پژوهگشران حوزه ادب فارسی معاصر نامی آشناست. در کار تدریس در دانشگاه، نخست دانشیار و سپس استاد کرسی سبک شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد. پیش از او ملک الشعرای بهار استاد این کرسی بود و پس از درگذشت بهار کرسی استادی وی به دکتر خطیبی واگذار شد. دکتر خطیبی از باقیماندگان نسلی است که بعد از استادان شناخته شده ای چون محمدتقی بهار، بدیع الزمان فروزانفر، جلال الدین همایی و نظایر آنان به تدریس پرداخت و شاگردان بی شماری، که اکنون هر کدام استادان سرشناسی در داخل و خارج کشور هستند، در کلاس درس او حاضر می شدند.

آنچه می خوانید مطلبی است که آقای دکتر صادق زیبا کلام در پاسخ به نقد آقای دکتر احمد سیف تحت عنوان ریشه یابی یا ریشه تراشی که در فصلنامه تاریخ معاصر ایران به چاپ رسیده بود برای ما ارسال کرده اند. یادآوری این نکته ضروری است که چاپ مطلبی در فصلنامه تاریخ معاصر ایران دال بر پذیرش دیدگاه های نویسنده آن نیست. به هر حال فصلنامه ضمن احترام به آراء و دیدگاه های صاحبنظران و متخصصان این حوزه از نظرات تمامی این عزیزان در چهارچوب تعیین شده استقبال می کند.

آنچه در پی می آید نامه یکی از خوانندگان گرامی فصلنامه تاریخ معاصر ایران در خارج از کشور است که به همراه تصویر سندی در نقد یکی از گفت و گوهای انجام شده در فصلنامه در خصوص نقش مصطفی فاتح در مسائل نفتی ایران و ارتباط او با شرکت نفت ایران و انگلیس ایران برای ما ارسال کرده اند. نظر به اهمیت این سند تاریخی و توجه به دیدگاه های خوانندگان محترم فصلنامه این نامه را به همراه سند مزبور عینا به چاپ می رسانیم. با سپاسگزاری از این خواننده محترم که خود را خ.ش معرفی کرده اند امید داریم سایر خوانندگان محترم نیز دیدگاه ها و نقد های خود را برایمان ارسال کننده و خوشحال می شویم اگر نامه واقعی خود را نیز قید نمایند.

به منظور آشنایی خوانندگان گرامی فصلنامه با واحدهای مختلف موسسه اطلاعات تاریخ معاصر ایران و فعالیتهای آنها در هر شماره یکی از این واحدها معرفی شده اند. در این شماره نیز با واحد تاریخ شفاهی و فعالیتهای آن که از اهمیت خاصی برخوردار است آشنا می شوید.