فصلنامه تاریخ معاصر ایران
پیاپی 7 (پاییز 1377)

حسین علاء (1260 - 1243 ش) ملقب به معین الوزاره، فرزند سوم میزا محمد علی خان علاءالسلطنه از رجال مشهور دوره پهلوی اول و دوم بود که از سن هفده سالگی ب استخدام در وزارت امور خارجه فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد. وی در روران زندگی سیاسی شصت و پنج ساله خود تصدی مقامات بالای کشور چون وزارت فوائد عامه، نمایندگی مجلس شورای ملی، سفارت در کشورهای اسپانیا، امریکا، فرانسه و انگلستان، مدیر کل بانک ملی وزارت دربار، وزارت امور خارجه و نخست وزیری را به عهد داشت.
انچه می خوانید بررسی نقش علاء به عنوان سفیر ایرا در واشنگتن به منظور فراهم آوردن زمینه های لازم برای ایجاد رابطه ایران و امریکا طی سالهای 1300 تا1330 ش نعنی سالهای پر تنش و پر اهمیت تاریخ معاصر ایران بعد از افشای قرار داد معروف 1919 و مخالفت عمومی با آن ونیز سالهای پس از کودتای سوم اسفند 1299 می باشد. ونیز نقش علاء در فراهم سازی امکانات سرمایه گذاری شرکتهای نفتی وسرمایه داران آمریکایی در ایران را روشن می سازد.

ابوالفتح میرزا قاجار ملقب به سالار الدوله پسر سوم مظفرالدین شاه قاجار و حاکم ولایات کرمانشاه، زنجان، خوزستان، لرستان، و بروجرد بود که چندی به وسیله مظفرالدین شاه دستگیر ولی مجددا بخشیده و به والگیری کردستان منصوب شد. پس زا سلطنت محمد علی شاه علیه برادر خود قیام کرد ولی خیلی سریع سرکوب گردید. سالارالدوله پس از بمباران مجلس توسط محمدعلی شاه به اروپا تبعید شد ولی یک سال بعد مخفیانه به ایران بازگشت و کوشید با کمک ایل شاهسون علیه دولت مرکزی شورشی برپا کند که موفق نشد. او دو سال بعد مجددا در نواحی کردستان و کرمنشاهان دست به تحرکاتی زد و حتی خود را شاه ایران خواند...

مقالاتی که در پی می آید به بررسی سیاسی و اقتصادی مسئله نفت شمال ایران در عرصه رقابتهای قدرتهای خارجی روزهای سلطنت ناصرالدین شاه قاجار تا دهه 1320 یعنی دوران نهضت ملی شدن نفت می پردازد. نویسنده بر ان است که در مسئله نقت شمال اران بیشتر اهدالف سیاسی واستراتژیک مطرح بود تا اقتصادی و برای روشن کردن این موضوع به بررسی دیدگاه ها و مواضع سیاسی و اقتصادی کشورهای روسیه، انگلیس، امریکا و سرانجام ایران در واکنش به انی موضوع پرداخته است.

پروفسور آر. اف. اتکینسون استاد فلسفه تاریخ دانشگاه اگزتر استاد فلسفه دانشگاه یورک، استادیار دانشگاه کیل و صاحب آثار و تالیفات متعددی در حوزه فلسفه، تاریخ و اندیشه سیاسی است. در مقاله ای که در پی می آید وی ضمن طرح دیدگاه های رایج در فلسفه تاریخ از کانت تاپوپر و پس از ان دو نکته را مودر بحث قرار داده است: فلسفه تحلیلی تاریخ و فلسفه جوهری تاریخ.
در فلسفه تحلیل مفاهیم چوم گذشته، حال و آینده و انواع برداشتهای تبیین های موجود درباره تاریخ نظیر تبیین قانونمندی، عقلانی، علی، و روایی مورد بررسی قرار گرفته اند و در فلسفه جوهری به بررسیب فلسفه تاریخ از دیدگاه فلاسفه و اندیشمندانی چون کانت، هگل، مارکس وتوین بی پرداخته شده است...

مجموعه سی سندی که ازنظر خوانندگان می گذرد در برگیرنده بیست و نه نامه خصوصی فضل الله زاهدی به اردشیر زاهدی و یک تلگراف تبریک کودتای 28 مرداد از جانب اردشیر برای پدرش است. این مجموعخ نامه ها نزدیک به پانزده سال، یعنی تقریبا از حول و حوش سالهای 1326 تا اوائل سالهای 1340، را در بر می گیرند. شایند خواننده با توجه به اتفاقات سالهای1332، توقع داشته باشد از تسیار یاز رویدادهای ناگفته درباده کودتای 28 مرداد اطلاعاتی کسب کند، اما این امر شدنی نخواهد بود چرا که اولا این نامه ها اکثرا در حاشیه کودتا و مربوط به قبل و بعد ازکودتاست نه حول محور آن، ثاینا ویژگی نامه های ارائه شده در این بخش بیشتر انعکاس وقاغیع بیرونی بر روابط انی دو را بازگو می کند تا تاثیر روابط این دو را بر وقایع پیرامونشان.

انچه در این شماره می خوانید قسمت دم گفت و گو مفصل واحد تاریخ شفاهی با دکتر حسین خطیبی است که بیشتر به خاطرات سیاسی ایشان اختصاص یافته است. دکتر خطیبی در این مصاحبه از چگونگی ورود خود به مشاغل اداری و دکتر معظمی در انتصاب ایشان به معاونت و سپس ریاست روزنامه رسمی کشور و حتی مدیریت کلی وی در دفتر نخست وزیر در زمان زمامداری دکتر مصدق و حوادث سیاسی زندگی در نحوه انتخاب به سمت نمایندگی مجلس ونیابت ریاست مجلس، چگونگی تصویب لایحه مصونیت قضایی مستشاران نظامی امریکاو ایران، دوران سیزده ساله نخست وزیری هویدا و بسیاری مطالب دیگر سخن می گوید.