فصلنامه بوم شناسی آبزیان
سال نهم شماره 4 (پیاپی 35، بهار 1399)

جهت بررسی تنوع زیستی و الگوی پراکنش لاروهای خانواده شیرونومیده و ارتباط آن ها با متغیرهای محیطی در مصب رودخانه سردآبرود چالوس (حوضه جنوبی دریای خزر)، نمونه برداری به مدت یک سال به صورت دو ماه یک بار، از آبان ماه 1393 تا شهریور ماه 1394 در سه ایستگاه (S1 در اکوسیستم رودخانه، S2 در اکوسیستم مصب و S3 در اکوسیستم دریا) با استفاده از نمونه بردارهای گرب مدل Van Veen (با سطح مقطع 03/0 مترمربع) و سوربر (با سطح مقطع 1/0 مترمربع با چشمه تور 2/0 میلی متر) در سه تکرار انجام شد. در این تحقیق 3 زیرخانواده Chironominae (5 جنس)، Orthocladinae (3 جنس) و Tanypodinae (1 جنس) شناسایی و معرفی شدند. تعداد 9 جنس معرفی شده در این تحقیق برای اولین بار از این رودخانه و مصب گزارش گردید. در بین جنس های شناسایی شده، بیشترین میانگین سالانه تراکم مربوط به جنس Polypedilum (122±282 عدد در مترمربع) و کمترین آن مربوط به جنس Paratendipes (30±2/72 عدد در مترمربع) بود. در بین ایستگاه های مورد بررسی، ایستگاه رودخانه تراکم (84±4/200 تعداد در مترمربع) بیشتری نسبت به ایستگاه مصب (6/35±2/96 تعداد در مترمربع) و ایستگاه دریا (0±0 تعداد در مترمربع) نشان داد. بیشترین و کمترین میانگین تراکم لاروهای شیرونومیده به ترتیب در دی ماه (5/166±5/378 تعداد در مترمربع) و تیر ماه (3/15±6/37 تعداد در مترمربع) مشاهده شد. همچنین همبستگی معنی داری بین تراکم لاروهای شیرونومیده با عوامل محیطی مشاهده گردید.

سنبل آبی (Eichhornia crassipes) یک گیاه آبزی شناور آزاد است که جزو 100 گونه مهاجم خطرناک در جهان شناخته  می شود. در این پژوهش، برای مطالعه مطلوبیت زیستگاهی گیاه مهاجم سنبل آبی، 10 ایستگاه از قسمت های مختلف حوضه آبریز تالاب انزلی انتخاب گردید.120 داده زیستی (60 نمونه حضور و 60 نمونه عدم حضور سنبل آبی) و عوامل محیطی (12 متغیر فیزیکی- شیمیایی و ساختاری) به صورت ماهیانه در بازه زمانی یک سال در هرکدام از ایستگاه ها نمونه برداری گردید. نتایج آزمون من- ویتنی (Mann-Whitney U test) نشان داد که به غیر از درجه حرارت آب و هوا (p> 0.05 برای هر دو متغیر)، اختلاف معنی داری در بین سایر متغیرها (اسیدیته، نیترات، ارتوفسفات، هدایت الکتریکی، شوری، عمق آب، سرعت جریان آب، اکسیژن محلول، میزان کدورت و بیکربنات) با حضور و عدم حضور گیاه سنبل آبی وجود داشته است (p< 0.01 برای همه متغیرها). نتایج مدل خطی تعمیم یافته (GLM) نیز نشان داد به استثنای درجه حرارت آب و هوا در بین سایر عوامل، اختلاف معنی داری بین روند احتمال حضور و عدم حضور گیاه در ایستگاه های نمونه برداری با کل 10 متغیر وجود داشته است (p< 0.01 برای همه متغیرها).

در این مطالعه اثرات پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان بر روی پراکنش، تراکم و زی توده ماکروبنتیک و درصد مواد آلی، میزان نیترات و فسفات بستر در سد گلستان یک، مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری به صورت ماهیانه و در چهار ایستگاه شامل محل استقرار قفس، 50 متر بعد از قفس، 150 متر و نهایتا یک کیلومتر بعد از قفس با استفاده از گرب با سطح 0225/0 مترمربع انجام گرفت که در مجموع چهار گونه از موجودات ماکروبنتیک شناسایی شدند. نتایج نشان داد که در دوره پرورش در قفس، تراکم و زی-توده ماکروبنتوزها در ایستگاه قفس به طور معنی داری بیشتر از ایستگاه شاهد بود (05/0>p). در دوره بعد از پرورش، اختلاف معنی داری در میزان تراکم و زی توده در ایستگاه قفس و شاهد مشاهده نشد (05/0p). به عنوان نتیجه گیری کلی می توان گفت که در زمان پرورش ماهی در قفس، میزان تراکم و زی توده ماکروبنتوز، درصد مواد آلی،  نیترات و فسفات در ایستگاه قفس به طور معنی داری (05/0>p) بیشتر از سایر ایستگاه ها بود که مربوط به فعالیت پرورش ماهی در قفس است.

در این تحقیق، اثر استفاده از هرزآب شور در مقایسه با آب دریای خزر بر کیفیت آب، پارامترهای تولیدی و متابولیکی میگوی وانامی در شرایط آزمایشگاهی شد. میگوها با میانگین وزن 09/0± 38/1 گرم و طول 30/0± 12/7 سانتی متر در 18 مخزن با حجم آبگیری 50 لیتر (6 تیمار آزمایشی و هر یک با 3 تکرار) به مدت 30 روز پرورش یافتند. تیمارهای آزمایشی میگو شامل دو محیط پرورش (هرز آب: W و دریا: S) و سه تراکم ذخیره سازی (L، M و H شامل 15، 30 و 45 میگو در هر مخزن) بودند. ضریب تبدیل غذایی با افزایش تراکم به طور معنی داری افزایش یافت، اما پارامترهای رشد (وزن نهایی، افزایش وزن و نرخ رشد ویژه)، تفاوت معنی داری بین گروه های مختلف (آب و تراکم) وجود نداشت. با افزایش تراکم ذخیره سازی غلظت آمونیاک، نیترات و فسفات افزایش یافت. فعالیت گلوکز، پروتئین و هموسیانین در تیمارهای WH و WM در مقایسه با دیگر تیمارها به طور معنی داری افزایش یافت. فعالیت آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) و آلانین آمینوترانسفراز (ALT) در تیمار SH به طور معنی داری بیشتر بود. به طورکلی، نتایج این تحقیق نشان داد که پرورش میگوی وانامی در هرزآب شور با تراکم متوسط در شرایط آزمایشگاهی امکان پذیر است.

شناخت ویژگیهای استخوانشناسی ماهیان بهویژه ساختار سر در درک ویژگیهای زیستی از قبیل تغذیه و تنفس کاربرد دارد. این مطالعه با هدف فراهم آوردن ویژگیهای استخوانشناسی ساختار سر نازک ماهی خزری (Chondrostoma cyri) به اجرا درآمد. تعداد شش نمونه از رودخانه ارس توسط الکتروشوکر و تور پره صید، سپس در فرمالین %10 تثبیت و با هدف مطالعات استخوان شناسی، شفاف سازی و رنگ آمیزی شدند. ساختارهای استخوانی به وسیله استریومیکروسکوپ بررسی و توصیف گردید. زایده حلقی خلفی استخوان قاعده ای پس سری از ابتدا تا انتها تقریبا به صورت یک پارچه پهن بوده و در انتها کند می شود. صفحه خردکننده شکمی بزرگ و پهنای آن از پهنای استخوان قاعده ای پس سری بیشتر می باشد. قسمت بالایی خویش پرویزنی بدون انشعاب و گرد بوده و شبیه به میله های بولینگ است. لبه بالایی سرپوش آبششی در محل اتصال به استخوان لامی فکی گرد و لبه جلویی سرپوش آبششی مضرس است. استخوان مربعی بلند و رشد یافته و استخوان ساده تقریبا بلند و کشیده است. زایده میانی- جانبی بالارونده در استخوان فکی گرد یا هلالی، قسمت پشتی استخوان مفصلی در فک زیرین محدب و زایده منحنی مسطح و کوچک است. با توجه به کارایی کم صفات اندازشی، شمارشی و الگوهای رنگی در مطالعات آرایه شناختی این جنس، نتایج این تحقیق می تواند به عنوان پایهای برای مطالعات آتی گونه های این جنس مورد استفاده قرار گیرد.

با وجود پیشرفت های عمده در سنتز مواد شیمیایی، استفاده از گونه های طبیعی به خصوص جلبک ها در تحقیقات دارویی به دلیل داشتن طیف وسیعی از ترکیبات فعال زیستی همچنان مورد توجه است. در این مطالعه شش گونه از ماکروجلبک های بومی خلیج فارس شامل یک گونه جلبک سبز و پنج گونه جلبک قرمز از نظر وجود ترکیبات جاذب فرابنفش مورد غربالگری قرار گرفتند. همچنین امکان بهره برداری از این ترکیبات به عنوان فیلتر UV در کرم های ضد آفتاب بررسی شد. نمونه های ماکروجلبک از سواحل جزیره قشم، استان هرمزگان جمع آوری و در سایه خشک شدند. عصاره آبی/متانولی ماکروجلبک ها به منظور تشخیص وجود ترکیبات شبه مایکوسپورین به روش طیف سنجی و با استفاده از اسپکتروفتومتری و کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا (HPLC) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده وجود ترکیبات جاذب ماوراءبنفش را حداقل در سه نمونه ماکروجلبک قرمز تایید کرد. اما جلبک سبز  Caulerpa sertularioides forma farlowii به کلی فاقد این ترکیبات بود. علاوه بر این، نمونه کرم حاوی عصاره نیمه خالص MAAs از ماکروجلبک Hypnea musciformis فاکتور حفاظت نوری (SPF) معادل 9/2 و شاخص حفاظت UVA معادل 78/0 نشان داد که موید ظرفیت این عصاره و ترکیبات آن برای کاربرد به عنوان ضد آفتاب های طبیعی است.

در این مطالعه تاثیر زیوتن، به عنوان یک مکمل معدنی خوراکی طبیعی، بر برخی شاخص های رشد و خون شناسی ماهی کپور معمولی بررسی گردید. تعداد180 قطعه ماهی، با میانگین وزنی 1/0±3/20 گرم، به طور تصادفی به گروه های شاهد و تیمارهای 1، 2 و 3 تقسیم و به مدت 8 هفته، به ترتیب با جیره های حاوی 0، 2، 4 و 8 گرم زیوتن بر کیلوگرم جیره، تغذیه شدند. نتایج نشان داد میانگین وزن نهایی، درصد افزایش وزن بدن و نرخ رشد ویژه و همچنین تعداد گلبول های قرمز در تیمارهای 1 و 2 به طور معنی داری نسبت به گروه شاهد و سایر تیمار ها بالاتر بود (05/0<p). میزان هماتوکریت، هموگلوبین و همچنین تعداد گلبول های سفید در تیمار 3 در مقایسه با گروه شاهد و سایر تیمار ها به طور معنی داری پایین تر بود (05/0<p) اما از لحاظ این فاکتورها بین تیمار 1 و 2 با یکدیگر و با گروه شاهد اختلاف معنی داری مشاهده نشد. هر چند از لحاظ عددی بیش ترین میزان هماتوکریت و هموگلوبین در تیمار 2 و بیشترین تعداد گلبول های سفید در تیمار 1 مشاهده شد اما این اختلاف معنی دار نبود (05/0>p). شمارش افتراقی گلبول های سفید نشان دهنده ی بیش ترین درصد لنفوسیت در تیمار 1 و بیش ترین درصد نوتروفیل در تیمار 2 بود که به طور معنی داری بالاتر از سایر گروه ها قرار داشت (05/0<p). بر اساس نتایج این تحقیق، افزودن زیوتن به جیره ی غذایی ماهی کپور معمولی می تواند موجب بهبود شاخص های رشد و خون شناسی در این ماهی گردد.

هدف از این تحقیق شناسایی و بررسی تراکم و تنوع هیدرومدوزهای رده Leptomedusae در آب های ساحلی بندرعباس (شمال خلیج فارس) می باشد. مدوزها نقش مهمی در انتقال انرژی در اکوسیستم های دریایی دارند. نمونه برداری در فصول بهار و پاییز 1394 از 6 ایستگاه با استفاده از تور پلانکتون با چشمه ی تور 300 میکرون انجام گرفت. در این تحقیق 9 گونه از لپتومدوزا (4 نمونه در سطح گونه و 5 نمونه در سطح جنس) شناسایی شدند. بیشترین تراکم هیدرومدوزها در فصل بهار به مقدار 12/37±1/3 عدد در متر مکعب و کمترین میزان آن در فصل پاییز به میزان 42/74±0/1 عدد در مترمکعب ثبت گردید. گونه های Octorchis gegenbauri، Helgicirrha schulzei، Eutima gegenbauri، Eutima levuka و Eutima sp1، Eutima sp2، Eutima sp3 مورد شناسایی قرار گرفتند که گونه gegenbauri  E. بیشترین درصد فراوانی نسبی به میزان 18% را به خود اختصاص داد. گونه gegenbauri O. برای اولین بار از آب های ایرانی خلیج فارس گزارش شد. بیشترین میزان شاخص تنوع زیستی (H')  در فصل بهار (97/1) و کمترین آن در فصل پاییز (76/1) ثبت شد. عوامل محیطی دما و شوری نیز مورد سنجش قرار گرفت که نتایج حاصل از آزمون همبستگی نشان داد دما بیشترین همبستگی را با پراکنش لپتو مدوزها دارد.

هدف از این پژوهش تعیین پراکنش، فراوانی و تنوع جوامع فیتو پلانکتونی دریاچه سد گلابر واقع در استان زنجان بود. نمونه برداری فیتوپلانکتونی طی یک دوره یک ساله  در 4 ایستگاه از پاییز 1388 الی تابستان 1389 انجام گرفت. در این بررسی تعداد 42 جنس از 6 شاخه فیتوپلانکتونی شامل Chlorophyta (18 جنس)، Bacillariophyta (10جنس)، Cyanophyta (5 جنس)، Euglenaophyta (4 جنس)، Pyrrophyta (4 جنس) و Chrysophyta (1 جنس) شناسایی شدند. غالبیت فیتوپلانکتونی در این دریاچه با شاخه Bacillariophyta  بود که 66 درصد جمعیت سالانه را شامل می شد و نمونه های غالب آن جنس های Cyclotella، Synedra و  Nitzschiaمی باشند. شاخه Chlorophyta با فراوانی 18 درصد با جنس های Scenedesmus ، Tetraedron وCarteria  در رتبه دوم و شاخه Cyanophyta با جنس Oscillatoria  و فراوانی 10 درصد در رتبه بعدی قرار داشتند.  شاخه های Euglenaophyta 4 درصد، Pyrrophyta و Chrysophyta با یک درصد فراوانی در رده های بعدی ثبت شدند. میانگین کل جمعیت سالانه فیتو پلانکتونی در دریاچه گلابر 7594375 سلول در لیتر بود. اثربخشی متقابل سه عامل گروه های فیتوپلانکتونی و ایستگاه ها و فصول نشان داد اثرات متقابل  بین این سه عامل وجود نداشته و هر فاکتور به طور مستقل عمل نموده است (05/0< p). نتایج نشان می دهد تغییرات معنی دار گروه های فیتوپلانکتونی فارغ از دو عامل اثرگذار فصل و ایستگاه بوده و به طور مستقل عمل می نماید (05/0> p).

اثر افزودن فرم های معدنی و نانویی دو عنصر ضروری آهن و مس به جیره غذایی بر ویژگی های بیوشیمیایی خون و عملکرد آنتی اکسیدانی و ایمنی ماهی سفیدک سیستان با میانگین وزن 45/0± 97/23 گرم بررسی شد. ماهیان با جیره غذایی (1) پایه فاقد هرگونه مکمل مس و آهن، (2) حاوی mg/kg 150 مکمل آهن معدنی، (3) حاوی mg/kg 3 مکمل مس معدنی، (4) حاوی 150 و 3 mg/kg مکمل آهن و مس معدنی، (5) حاوی mg/kg 150 مکمل نانوذرات آهن، (6) حاوی mg/kg 3 مکمل نانوذرات مس و (7) حاوی 150 و 3 mg/kg مکمل نانوذرات آهن و مس، به مدت 60 روز تغذیه شدند. افزودن آهن و مس در هر دو فرم باعث بهبود ویژگی های بیوشیمیایی خون و عملکرد آنتی اکسیدانی و ایمنی در مقایسه با شاهد گردید. افزودن فرم نانویی این عناصر منجر به بهبود معنی دار سنجه های خونی، دفاع آنتی اکسیدانی و فعالیت باکتری کشی سرم نسبت به فرم معدنی شد. استفاده هم زمان فرم نانویی این دو عنصر موثرتر از دیگر تیمارها باعث بهبود سنجه های پروتئین کل سرم، آلبومین، گلوبولین، HDL، کلسترول و تری گلیسرید، MDA، GPx، SOD، CAT، C3 و ACH50 و فعالیت باکتری کشی سرم گردید. در جمع بندی، استفاده از دو عنصر آهن و مس به ترتیب به میزان 150 و 3 mg/kg جیره در فرم نانو و به صورت هم زمان موثرتر از فرم معدنی و نانویی انفرادی آن ها در بهبود عملکرد ماهی سفیدک سیستان عمل می نماید.