نشریه پژوهش گردشگری
پیاپی 1 (بهار 1398)

امروزه با آغاز قرن بیست و یکم صنعت گردشگری به عنوان یکی از پردرآمدترین صنایع در جهان تبدیل شده؛ به گونه ای که فرصت های شغلی بسیار زیادی را فراهم آورده است. رشد و توسعه این صنعت در دهه های اخیر به حدی بوده که بسیاری از صاحب نظران آنرا صنعت مسلط سال های آتی معرفی کرده اند. شهر باستانی کرمانشاه در غرب ایران با داشتن جاذبه های بی نظیر تاریخی، طبیعی، فرهنگی و غیره هر ساله میزبان تعداد زیادی گردشگر از اقصی نقاط کشور است. پژوهش حاضر به بررسی و شناخت پتانسیل های گردشگری شهری کرمانشاه با استفاده از مدل SWOT پرداخته است. روش پژوهش توصیفی تحلیلی و نحوه جمع آوری داده ها اسنادی و میدانی بوده است. جامعه آماری پژوهش نیز شامل کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و فعالین مرتبط با کسب و کار گردشگری در شهر کرمانشاه هستند. نتایج حاصل بیانگر آن است که شهر در کنار نقاط قوت  و فرصت های مهمی چون داشتن آثار تاریخی، استعداد پذیرش سرمایه گذاری و موقعیت جغرافیایی مناسب با ضعفها و تهدیدهای اساسی همچون ضعف شدید تبلیغاتی، کمبود زیرساخت ها و تسهیلات گردشگری به همراه عدم شناسایی بازارهای هدف رو به رو می باشد. در پایان نیز با در نظر گرفتن عوامل تاثیرگذار در توسعه گردشگری شهر راهبردهایی همسو با توسعه پایدار گردشگری ارایه گردیده است.

این مقاله با تمرکز بر ارزیابی اثرات گردشگری روستایی بر کار آفرینی در روستاهای منتخب دهستان شیان در شهرستان اسلام آباد در صدد ارایه پاسخ به این پرسش است که چه ارتباطی میان زمینه های فردی و زیرساختی گردشگری با میزان کارآفرینی وجود دارد؟ برای یافتن پاسخ، متعاقب مطالعه ادبیات موجود در حوزه های گردشگری و کارآفرینی پنج فرضیه با متغیرهای مستقل زمینه های فردی، زمینه های زیرساختی، میزان آشنایی با مهارت های کارآفرینی، میزان آشنایی با مهارت های تدوین طرح کسب و کار و میزان آشنایی با مهارت های ایجاد کسب و کارهای کوچک که همگی مربوط به حوزه گردشگری می باشند، تدوین شد. این پژوهش با روش توصیفی از نوع پیمایشی انجام شد. جامعه آماری آن نیز کلیه سرپرستان خانوار روستاهای دهستان شیان اعم از مرد و زن در کلیه رده های سنی و سطوح مختلف تحصیلی و حجم نمونه طبق فرمول کوکران 314 نفر تعیین گردید. نمونه یاد شده با روش نمونه گیری احتمالی ساده به جهت متجانس بودن جامعه انتخاب شدند. داده های این پژوهش با پرسشنامه محقق ساخته متشکل از 28 گویه جمع آوری شد که پایایی بازآزمایی آنها با استفاده از آلفای کرونباخ 0.772 بود و روایی صوری آنها نیز اساتید جغرافیا و شهرسازی مورد تایید قرار گرفت.برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش معادلات ساختاری استفاده شد. بر اساس یافته های پژوهش، معناداری همه فرضیه هاجزفرضیه رابطه بین آشنایی با مهارت های تدوین طرح کسب وکار و توسعه کار آفرینی که دارای کمترین ضریب (21/0) است؛ بیشتراز 23/0 می باشد. زمینه های فردی با مقدار 31/0  بیشترین تاثیر را بر کارآفرینی داشته و سپس آشنایی با مهارت های کارآفرینی به مقدار 27/0 درجایگاه بعدی قرارگرفته است. بنابراین در مجموع می توان بیانداشت که رابطه معنا داری بین متغیرهای مستقل در حوزه گردشگری با میزان کارآفرینی وجود دارد

راهنمایان تور به عنوان یکی از ارکان تاثیر گذار در زنجیره تامین گردشگری و پیش قراول ورود گردشگران به کشور تاثیر به سزایی در جذب و بازاریابی گردشگران در جریان سفر ایفا می کنند و نظارت بر عملکرد صحیح این رکن اساسی فرایند سفر از وظایف حاکمیتی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری می باشد که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد. هدف این پژوهش آسیب شناسی سیستم نظارتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بر کیفیت خدمات ارایه شده از سوی بخش غیر دولتی (مطالعه موردی - راهنمایان تور) می باشد. این تحقیق به منظور بررسی مشکلات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در بعد نظارتی و همچنین مسایل و مشکلات راهنمایان تور و نیز آسیب شناسی آموزش راهنمایان تور انجام شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل کتابخانه ای، اسنادی و میدانی با شیوه تحلیلی، توصیفی- پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده بوده است. روایی تحقیق از طریق متخصصان و پایایی تحقیق با استفاده از آلفای کرونباخ تایید گردیده. ابزار مورد استفاده جهت پردازش اطلاعات، استفاده از مدل AHP (مقایسه زوجی) و مصاحبه می باشد. جامعه آماری، این تحقیق کارمندان مجرب سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و راهنمایان تور خبره  می باشند . نمونه آماری این تحقیق، به صورت نمونه گیری افراد شناخته شده و در نهایت با استفاده از تجزیه و تحلیل نظر کارشناسان (مقدار ضریب نا سازگاری0.098) پاسخ دهنده پرسش نامه ها و افرادی که در مصاحبه شرکت کرده اند مهمترین بحث نظارت بر راهنمایان را، نظارت بیشتر بخش دولتی بر اثر بخشی بازرسی ها و ارایه شیوه های تشویقی سازمان جهت کارشناسان مرتبط بیشترین وزن (0.188) تشخیص و انتخاب کرده اند. در این زمینه راهکارهای متعددی با توجه به موضوع ارایه گردید.

سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است که امروزه در بررسی های اقتصادی و اجتماعی جوامع مدرن مطرح گردیده است. سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از هنجارهای موجود در سیستم اجتماعی که از یک طرف موجب ارتقای تبادلات و سطح همکاری اعضای آن جامعه و از طرف دیگر موجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات می گردد تعریف کرده اند . کوهن و پروساک اعتقاد دارند که سرمایه اجتماعی می تواند به توسعه اقتصادی کمک نماید. برخی از مزایای مورد اشاره این افراد به شرح ذیل می باشد: اشترک گذاشتن بهتر دانش ، ایجاد روابط مبتنی بر اعتماد ،ایجاد روح تعاون (درون سازمان ،بین سازمان و مشتریان و شرکا) کاهش نرخ جابه جایی ،کاهش هزینه های استخدام ،کمک به آموزش ،ابقای دانش سازمانی ،کاهش تغییرات نیروی کار ،افزایش فعالیت های مرتبط با ثبات سازمانی و درک مشترک (کوهن و پروساک ، 2001).اهمیت سرمایه اجتماعی سازمانی در این است که سبب اجتماع افرادی می شود (گروه ها ،تیم ها ،سازمان هاو...) که با همدیگر به طور موفقیت آمیز کارها را به پایان می رسانند. سرمایه اجتماعی سازمانی احساس انسجام را از طریق اعتماد و همکاری ایجاد می نماید (رحمانی ،محود؛تهران1387).  جامعه آماری این پژوهش را کارکنان معاونت گردشگری  تشکیل می دهد. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و با روش پیمایشی انجام شد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه  بود. این ابزار بر اساس پرسشنامه ناهاپیت و گوشال (Nahapiet and Gosha) (1998)طراحی شده است که سرمایه اجتماعی را به سه بعد شناختی، رابطه ای و ساختاری تقسیم می کند.و پرسشنامه دوم رضایت شغلی بوده است.. یافته های پژوهش حاکی از آن است وضعیت سرمایه اجتماعی در معاونت گردشگری در سطح متوسط قرار دارد و از میان همه مولفه های آن مولفه علایم و ابزارهای مشترک کمترین میانگین (بعد ارتباطی) و مولفه آگاهی از توانمندی ها (بعد شناختی) بیشترین میانگین را دارد. همچنین آزمون فرضیه های پژوهش نشان داد بین میزان سرمایه اجتماعی و سه بعد شناختی، رابطه ای و ساختاری آن با میزان رضایت شغلی همبستگی مثبت وجود دارد و در میان ابعاد سرمایه اجتماعی بعد ساختاری بیشترین ارتباط را با میزان رضایت شغلی دارد.

استان لرستان دارای قابلیت های ژیوتوریستی فروانی می باشد که به واسطه همین قابلیت ها، به عنوان پایتخت ژیوتوریسم کشور انتخاب شده است. وجود غارهای باستانی به عنوان اولین زیستگاه های بشر، آبشارها، دریاچه ها و...، باعث شده تا مناطقی مانند کوهدشت و اشترانکوه به عنوان مناطق مناسب احداث ژیوپارک در استان لرستان معرفی شود. دره شیرز در غرب شهرستان کوهدشت از جمله مناطقی است که دارای عوارض ژیوتوریستی منحصر به فرد مانند دیگ جن، هودوی آهکی، طاق طبیعی و... می باشد. هدف از این تحقیق، شناسایی و معرفی قابلیت های ژیوتوریستی دره شیرز جهت معرفی به عنوان ژیوپارک می باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی تحلیلی و میدانی است و جهت رسیدن به اهداف مورد نظر از ابزارهای مختلفی مانند، GPS، پرسشنامه و مدل SWOT استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد دره شیرز علیرغم قابلیت های ژیوتوریستی فراوان به دلیل وجود اشکال منحصر به فرد ژیومورفیک، نمی تواند به عنوان یک مکان مناسب جهت احداث ژیوپارک در نظر گرفته شود؛ زیرا عرض آن کم بوده و امکان احداث تاسیسات زیربنایی در ورودی و یا داخل آن وجود ندارد؛ اما به دلیل وجود غار باستانی هومیان و نقوش صخره ای میرملاس،  طبیعت بکر و اشکال خاص ژیومورفیک در محدوده های اطراف دره شیرز، این امکان وجود دارد که مطابق با معیارها و استانداردهای بین المللی مکان مناسبی جهت احدث ژیوپارک در منطقه تعیین نمود.

توسعه و رونق گردشگری در هر منطقه ای، منتج از برنامه ریزی و خط مشی هایی است که برای آن منطقه تدوین می شود. شهر اردبیل به رغم دارا بودن جاذبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی بی شمار، به دلیل برنامه ریزی های غیراصولی، آنچنان که باید نتوانسته از مزایای این صنعت بهره مند گردد. لذا توجه به توسعه گردشگری در این شهر و لزوم شناخت توان های بالقوه و به فعلیت رساندن آن ها منطبق با عملکرد های زندگی مدرن از اهمیت ویژه ای برخوردار است که نیازمند برنامه ریزی اصولی و تعیین راهبردهای موثر در زمینه توسعه گردشگری است. لذا پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل داخلی (قوت ها و ضعف ها)، عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها)، و تدوین استراتژی های توسعه گردشگری شهر اردبیل انجام گرفته است. روش پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی با هدف کاربرد است و داده های مورد استفاده اسنادی و میدانی می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها و اولویت بندی راهبردهای موثر در توسعه گردشگری شهر اردبیل از تلفیق دو مدل SWOT وANP ، استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در بین مجموعه استراتژی های مورد تحلیل، استراتژی های SO1، ST4، WT4 وSO5 با کسب بالاترین امتیاز از اولویت بسیار بالایی برخوردارند. همچنین در بین استراتژی های چهارگانه SWOT استراتژی های تهاجمی (SO) به منزله بهترین استراتژی های برای توسعه گردشگری شهر اردبیل تعیین شده است. نتایج پژوهش همچنین حاکی است که با توجه به پتانسیل های بالای طبیعی و فرصت های زیاد سرمایه گذاری، به کارگیری استراتژی تهاجمی (SO) جهت توسعه گردشگری شهر اردبیل الزامی است.

گردشگری به عنوان یکی از مهمترین فعالیت های انسان معاصر،همراه با ایجاد تغییراتی شگرف در سیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و سبک زندگی انسان ها را دگرگون می سازد. زیرساخت ها و خدمات گردشگری از جمله عوامل موثر در توسعه یافتگی مقاصد گردشگری ساحلی و همچنین افزایش تعداد گردشگران هستند. مناطقی از سواحل از لحاظ گردشگری موفق هستند که دارای پتانسیل برای توسعه زیرساخت ها و خدمات با کیفیت، قیمت های عادلانه و دسترسی قابل اعتماد به این امکانات باشند. پژوهش حاضر با سطح بندی مقاصد گردشگری ساحلی روستایی استان گیلان بر اساس زیرساخت ها و خدمات موجود در صدد است تا از این طریق مقاصد کمتر توسعه یافته را مشخص نماید تا بتوان با تدارک خدمات و زیرساخت های مورد نیاز، برای جذب گردشگر و ایجاد اشتغال و درآمد برای جوامع محلی اقدام نمود. مقاصد گردشگری ساحلی روستایی،10 طرح سالم سازی دریا می باشند که در 7 شهرستان استان گیلان واقع شده اند. روش پژوهش کمی است و از مدل شاخص مرکزیت برای سطح بندی استفاده گردیده است. بر اساس نتایج، سطح بندی مقاصد به شرح زیر می باشد:1 سطح اول: داروگر محله، نیلوفر سحرخیز، آلالان؛ 2 سطح دوم: تازه آباد، انبارسر، طالب آباد، امین آباد، جفرود، حاجی بکنده؛ 3 سطح سوم: گیسوم با توجه به نتایج پژوهش، بیشتر مقاصد گردشگری ساحلی از حداقل امکانات و خدمات مورد نیاز گردشگران برخوردارند ولی باید توسعه این مقاصدو سرمایه گذاری در آنها بیشتر مورد توجه قرار گرفته و بیشتر صورت گیرد تا جوابگوی نیازهای گردشگران باشند و زمینه برای کسب یک تجربه لذت بخش برای آنان فراهم آید.