فصلنامه بوم شناسی آبزیان
سال دهم شماره 1 (پیاپی 36، تابستان 1399)

در کاربری اراضی، شناخت بوم سازگان و شناسایی دقیق عوامل موثر بر تداوم فرد یا جامعه ضروری به نظر می رسد و بدون این اطلاعات مدیریت زیستگاه بر پایه حدس و گمان استوار بوده و منجر به شکست خواهد شد. مطالعه حاضر با هدف بررسی شاخص مطلوبیت زیستگاه گاوماهی کورا (Ponticola cyrius) در 15 کیلومتر از مسیر اصلی رودخانه ی تجن (محدوده سد شهید رجایی تا دوراهی تاکام) انجام شد. پارامترهای محیطی رودخانه شامل دما، اکسیژن محلول، هدایت الکتریکی، pH، عرض، عمق، ارتفاع از سطح دریا، شیب، قطر سنگهای بستر، سرعت جریان آب، نوع پوشش گیاهی و میزان سایه در تمامی ایستگاه ها ثبت شد. نمونه های ماهی به کمک دستگاه الکتروشوکر در هر ایستگاه صید و شمارش شدند. نتایج نشان داد که مطلوب ترین زیستگاه برای گاوماهی کورا، ایستگاه دوم (ناحیه بالادست) بود و پارامترهایی نظیر میزان اکسیژن محلول، کل مواد جامد محلول و عمق رودخانه بیش-ترین نقش را در بالا بودن شاخص مطلوبیت در این ایستگاه داشتند. همچنین پوشش گیاهی از نوع بوته و درختچه، میزان سایه 40 تا 71 درصد و بستر سنگ فرشی در زیستگاه انتخابی گاوماهی مشاهده شد. بر اساس نتایج این تحقیق و با توجه به کم تحرکی و وجود باله شکمی مکنده، زیستگاه مطلوب این گونه بسترهای با ذرات متوسط (قطر 15 سانتی متر) و سرعت جریان آب کمتر از 5/0 متر بر ثانیه می-باشد.

مطالعه حاضر به منظور بررسی سطوح مختلف سیاه دانه جیره بر غلظت کلسترول و تری گلیسرید پلاسمای میگوی پاسفید غربی (Penaeus vannamei) انجام شد. این آزمایش در قالب پنج جیره با سطوح مختلف سیاه دانه شامل صفر (کنترل)، 5/0، 5/1، 3 و 5 درصد به طور جداگانه در پنج تیمار و هر تیمار شامل سه تکرار انجام شد و در هر تکرار 40 عدد میگو (g2/0± 5/7) ذخیره سازی شد. بعد از 12 هفته غذادهی، سطح کلسترول و تری گلیسرید پلاسمای میگو در تیمارهایی که سیاه دانه مصرف کرده بودند به طور معنی داری از تیمار کنترل کمتر بود (05/0 > P). کمترین مقدار هم مربوط به تیمار حاوی 3 درصد سیاه دانه بود. در مجموع  جیره حاوی سیاه دانه می تواند با کمتر کردن سطح کلسترول و تری گلیسرید پلاسما، به تولید میگویی سالم تر کمک کند.

آب های داخلی از قبیل تالاب ها در زمره اکوسیستم های حساس محسوب می شوند که بهره وری پایدار از آن ها تنها با اتخاذ رویکرد زیست محیطی مناسب ممکن خواهد بود. برآورد پارامترهای کیفی آب با استفاده از مدل ها موجب کاهش هزینه ها و دسترسی سریع تر برای مدیریت منابع آب خواهد شد. در این مطالعه از مدل ماشین بردار پشتیبان در دوره زمانی 32 ساله از  1364 تا 1396 برای شبیه سازی پارامتر کیفی کلروفیل a و شفافیت آب (عمق سشی دیسک) در تالاب بین المللی چغاخور استفاده شد. از 70 درصد داده ها به منظور آموزش و از بقیه داده ها برای آزمون و تست مدل استفاده شد. ضریب تعیین (R2) و خطای (RMSE) در روش ماشین بردار پشتیبان برای ترکیب بهینه کلروفیل a و سشی دیسک به ترتیب برابر 93/0، 91/0و  097/0میلی گرم بر مترمکعب، 049/0 متر است. همچنین مدل ماشین بردار پشتیبان با حداقل ورودی نیز قدرت پیش بینی لازم را داشت. نتایج این مطالعه نشان داد که ماشین بردار پشتیبان قابلیت بالایی در پیش بینی کلروفیل a و شفافیت آب دارد و می توان از آن در تعیین استراتژی های مناسب در مدیریت تالاب چغاخور بهره برد.

تحقیق حاضر با هدف تبیین جایگاه مسایل فرهنگی- اجتماعی در وقوع صید غیرمجاز در استان هرمزگان  با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در سال 1398 انجام شد. ابتدا، سلسله مراتب شاخص های عملکردی وقوع صید غیرمجاز از مطالعات پیشین استخراج گردید. سپس برای تکمیل پرسشنامه های مقایسات زوجی از رویکرد هیبریدی متشکل از دو قسمت متخصص محور (15 نفر از کارشناسان خبره سازمان شیلات ایران) و صیاد محور (15 نفر از صیادان معتمد با حداقل  15 سال سابقه کار) استفاده شد که نمونه های آماری از طریق تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند. از دیدگاه کارشناسان خبره، معیارهای اصلی (بر اساس وزن تخمینی) به ترتیب وضعیت اقتصادی (48 %)، ویژگی های منطقه ای استان هرمزگان (33/15 %)، مسایل مدیریتی (91/12 %)، فرهنگ جوامع صیادی (28/12 %) و مهارت های فردی افراد ساحل نشین (48/11 %) در بروز صید غیرمجاز دخیل هستند. همچنین در بین زیرمعیارها نیز بیکاری با 73/12 % و نگاه سهل گیرانه افراد به زندگی با 9/2% بیشترین و کمترین اهمیت را داشتند. در مقابل، صیادان اعتقاد داشتند که قریب به 60 درصد صید غیرمجاز به دلیل ویژگی های منطقه ای استان (25/29 %) و مسایل مدیریتی (88/27 %) رخ می دهد و بعد فرهنگ با 92/10 % کمترین نقش را دارد. نتایج پژوهش حاضر می تواند به مدیران اجرایی استان (و یا حتی سایر استان های شیلاتی کشور) در سیاست گذاری ها و تصمیم سازی های آینده جهت کاهش صید غیرمجاز کمک نماید.

افزایش استفاده از نانومواد منجر به ایجاد نگرانی هایی در مورد خطرات سلامتی موجودات و اثرات زیست محیطی آن ها شده است. بنابراین، توجه های زیادی به بررسی پارامترهای زیست محیطی که کیفیت تغذیه جلبک ها را تغییر می دهند، وجود دارند. در در این تحقیق، مهار رشد در دو مرحله و محتوای کلروفیل a ریزجلبک Chaetoceros muelleri در روزهای سوم، ششم و نهم از در معرض قرارگیری ریزجلبک با نانوماده TiO2 و توده Ti، مورد بررسی قرار داده شد. نتایج نشان دادند که پس از 24 ساعت، رشد جلبک هایی که در معرض 50 میلی گرم بر لیتر نانوماده TiO2 و توده Ti قرار گرفتند به ترتیب 70 و 50%  مهار شد و کاهش محتوای کلروفیل  نسبت به نمونه شاهد مشاهده شد. همچنین مشخص شد که روند کاهش کلروفیل در روز نهم بیشتر از ششم و در روز ششم بیشتر از روز سوم بوده است. علاوه براین مشخص شد میزان سمیت نانو TiO2 در مقایسه با توده Ti به مقدار بیشتری است. بنابراین، مطالعات بیشتری در زمینه بررسی اثرات سمیت نانوماده TiO2 و توده Ti بر روی موجودات در زنجیره غذایی و انتقال این مواد در طول زنجیره و نهایتا، تحت تاثیر قرار دادن سلامت انسان و محیط-زیست، پیشنهاد می گردد.

هدف از این تحقیق استفاده از پوشش کیتوزان حاوی اسانس نعناع فلفلی جهت افزایش ماندگاری فیله ماهی قزل آلای رنگین کمان در دمای یخچال (°C1±4) می باشد. فیله ها به 5 گروه شاهد، تیمار با پوشش کیتوزان بدون اسانس، تیمار با پوشش حاوی 5/0، 1 و 2 درصد اسانس تقسیم و طی 20 روز در دمای یخچال نگهداری شد که هر پنج روز یک بار مورد انجام آزمایش های میکروبی شامل (TVC)  و (PTC)  و آزمایش های شیمیایی شامل pH ،  (PV)، (TBA)، (TVB-N)  و  (FFA) قرار گرفتند. طبق نتایج، استفاده از پوشش و اسانس مقادیر تمام شاخص ها را در مقایسه با تیمار شاهد به طور معنی داری کاهش داد (05/0>P). در پایان کم ترین میزان شاخص ها مربوط به تیمار با پوشش حاوی 2 درصد اسانس و بیشترین میزان مربوط به تیمار شاهد بود. بر اساس نتایج، میزان TVC، PTC، pH، PV، TBA، TVB-N و FFA در فیله های پوشش داده شده با کیتوزان و 2% اسانس به ترتیب 14/0±55/6 لگاریتم کلونی در گرم گوشت، 18/0±90/6 لگاریتم کلونی در گرم گوشت، 02/0±7/6، 05/0±80/2 میلی اکی والان پراکسید بر کیلوگرم چربی، 02/0±12/0 میلی گرم مالون دی آلدیید در کیلوگرم گوشت، 46/0±88/24 میلی گرم نیتروژن در 100 گرم گوشت و  08/0±52/1 درصد اولییک اسید بود. نتایج نشان داد پوشش کیتوزان حاوی اسانس نعناع فلفلی در کاهش اکسیداسیون و رشد باکتری های فیله ماهی قزل آلا طی نگهداری در شرایط سرد (ºC1±4) موثر است.

آلودگی به فلزات یکی از مشکلات مهم زیست محیطی و یکی از نگرانی‌های مهم بهداشت مواد غذایی به شمار می‌آید. در پژوهش حاضر، با اندازه‌گیری غلظت مس و روی در عضله ماهی طلال ریسک ناشی از مصرف این ماهی برای انسان مورد ارزیابی قرار گرفت. پس از انجام عملیات آماده‌سازی، زیست‌سنجی و هضم قسمت‌های عضله ماهی، اندازه‌گیری غلظت عناصر سنگین اندام‌های مورد مطالعه با کمک دستگاه جذب اتمی انجام شد. میانگین میزان فلزات مس و روی در بافت عضله ماهی‌های طلال از بسیاری از استانداردهای بین‌المللی موجود پایین‌تر بود. همچنین، محاسبات نشان داد که جذب روزانه و هفتگی فلزات مس و روی با توجه به میزان سرانه مصرف هر ایرانی، کم‌تر از مقادیر راهنمای ارایه شده (PTWI و PTDI) از سوی سازمان بهداشت جهانی و سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا است. میزان پتانسیل خطر به بیماری‌های غیر سرطانی THQ برای فلزات مس و روی در مطالعه حاضر و نیز THQ مجموع برای این فلزات کمتر از یک به دست آمد. از نتایج این تحقیق برمی‌آید که غلظت فلزات در ماهی طلال از نظر مسمومیت، برای مصرف انسان قابل قبول می‌باشد و مصرف این ماهی غیرمحتمل است که سبب بروز عوارض سوء بهداشتی برای مصرف‌کنندگان شود.

تحقیق حاضر، جهت مهیا کردن اطلاعات پایه ای از آسیب های فیزیولوژیکی (شاخص های بیوشیمیایی سرم) گاوماهی لکه دار در شرایط آزمایشگاهی و محیطی آلودگی سرب و در نهایت طراحی بیومارکرهای بیوشیمیایی سرم، جهت ردیابی آلودگی سرب در خلیج گرگان در تابستان 1397 انجام شد. در هردو شرایط، تاثیر آلودگی سرب روی پارامترهای بیوشیمیایی سرم گاوماهی لکه دار مورد بررسی قرار گرفت. علاوه بر سنجش پارامترهای بیوشیمیایی سرم، غلظتهای سرب در آب، رسوب و بافت کبد نمونه‌های ماهی نیز، آنالیز گردید. طبق نتایج، پارامترهای گلوگز، کورتیزول و ALT، یک همبستگی مثبت و معنی‌داری و پارامترهای پروتئین کل و ایمنوگلوبین M یک همبستگی منفی و معنی داری با آلودگی سرب کبد گاوماهیان در شرایط آزمایشگاهی نشان داد (05/0 ‏P<‎‏). در شرایط محیطی، آنزیم ALT یک همبستگی مثبت و معنی دار و مقادیر پروتئین کل و گلوکز خون یک همبستگی منفی و معنی داری با آلودگی سرب کبد گاوماهیان نشان داد (05/0 ‏P<‎‏). در نهایت پارامترهای پروتئین کل و ALT به دلیل همبستگی یکسان با سرب تجمع یافته در کبد در هر دو شرایط، به عنوان موثرترین و کارآمدترین بیومارکرهای بیوشیمیایی آلودگی سرب در گاوماهی لکه دار معرفی گردید.

پارامترهای پویایی جمعیت ماهی زمین کن خال بالهG. suppositus در یک دوره زمانی 18 ماهه از آبان ماه 1395 تا فروردین 1397 به عنوان صید ضمنی ترالرهای میگوگیر در آب‌های ساحلی هرمزگان مورد ارزیابی قرار گرفت. اطلاعات زیست‌سنجی تعداد 635 قطعه ماهی ثبت شد. مقدار b در رابطه طول کل- وزن برای جنس نر و ماده به ترتیب 35/3 و 21/3 برآورد شد که نشان‌دهنده رشد ناهمگون مثبت در این گونه بود. طول کل بی‌نهایت (TL∞) برای جنس نر و ماده به ترتیب 35 و 40 سانتی متر، ضریب رشد (K) برای جنس نر 74/0 در سال و برای جنس ماده 65/0در سال و مقدار t0 برای جنس نر و ماده به ترتیب 20/0- و 22/0- برآورد شد. میزان مرگ و میر طبیعی (M) در جنس نر و ماده به ترتیب 38/1 و 22/1در سال و مرگ و میر صیادی (F) برای جنس نر 95/2 و در جنس ماده 05/3 در سال بود. مرگ و میر کل (Z) برای جنس‌های نر و ماده به ترتیب 33/4 و 27/4 در سال برآورد شد. ضریب بهره برداری (E) برآورد شده برای این گونه (در جنس ماده 71/0 و در جنس نر 68/0) نشان از فشار صید بر روی این گونه در منطقه می باشد.

این تحقیق با هدف بررسی غلظت کشندگی کادمیوم و سرب بر گونه Artemia franciscana در شرایط آزمایشگاهی انجام شده است. لاروهای آرتمیا از میکروجلبک‌های Isochrysis galbana و oculata Nannochloropsis جداگانه به مدت هفت روز تغذیه شدند. از میان فلزات سنگین، کادمیوم و سرب، شاخص آلودگی نفتی و فعالیت‌های صنعتی در اکوسیستم دریایی هستند، لذا نوع پاسخ این موجود به آلاینده‌ها از جمله سرب و کادمیوم با توجه به آلودگی روز افزون آن، اهمیت بسیاری دارد. در این تحقیق آرتمیا در معرض 10 غلظت مختلف از (120 تا 230 میلی‌گرم در لیتر و یک گروه شاهد) کادمیوم و سرب قرار گرفت که میزان LC50 24 ساعته برای آرتمیای تغذیه شده با میکروجلبک‌های Isochrysis galbana و oculata Nannochloropsis در مجاورت فلز کادمیوم به ترتیب برابر با 170 میلی‌گرم در لیتر و 189 میلی‌گرم در لیتر و برای فلز سرب در آرتمیای تغذیه شده با هردو نوع میکروجلبک برابر با 180میلی‌گرم در لیتر به دست آمد. نتایج این تحقیق نشان داد که سمیت کادمیوم در آرتمیای تغذیه شده با میکرو جلبک I. galbana نسبت به سرب بیشتر بوده ولی سمیت سرب در آرتمیای تغذیه شده با میکروجلبک oculata N. نسبت به کادمیوم بیشتر می باشد.