نشریه آموزه های قرآن و عترت
پیش شماره 1 (پاییز و زمستان 1397)

نخست واژه «فهم »، بررسی و معنا می شود و سپس پیشینه هرمنوتیکی و تفسیری فهم، پیگیری شده و در ادامه، اندیشه گادامر در هرمنوتیک متن و عناصر اندیشه وی بیان می شود. مقولاتی مثل قصد و نیت مولف و پیش فرض در هرمنوتیک و تفسیر با تشابه و تفاوت وجود دارد. زمخشری دارای مبانی تفسیری و هرمنوتیکی است:1-مبانی صدوری و دلالی؛ 2- اصول تفسیر؛ 3- قواعد فهم؛ 4- گف توگوی متن.  با تطبیق و مقایسه اندیشه دانشمندان هرمنوتیک نظیر گادامر با شیوه تفسیری زمخشری، به این مسئله پی می بریم که زمخشری به دنبال فهم روشمند کلام وحی است و در این فهم، از ابزار هرمنوتیکی نظیر: دور هرمنوتیکی، افق معنا، پیش فرض گفت وگو با متن، شرایط مولف و... بهره می برد. البته زمخشری، هم به ماهیت فهم وهم روش فهم هر دو اهمیت می دهد.

در مسئله «احباط و تکفیر »، بحث ها و گفتمان های متعددی میان مذاهب اسلامی صورت گرفته است. در میان علمای شیعه نیز با وجود اشتراکاتی، نظیر قبول وقوع اجمالی «حبط اعمال » و «تکفیر گناهان »، اختلافات و تفاوت هایی در کیفیت وقوع آن در اعمال و قبول مفاهیم نزدیک به این دو مفهوم، نظیر «موازنه » و «موافات » در اعمال و رفتار انسان دیده می شود. با توجه به اینکه این مسئله صبغه کلامی و اعتقادی بیشتری دارد، با این وجود مورد توجه مفسران و قرآن پژوهان، نظیر آیت الله معرفت و علامه طباطبایی قرار گرفته و هریک با نگاه کلان به آیات این موضوع، دیدگاه ها و نظرات خود را مطرح کرده اند. آیت الله معرفت قایل است که مسئله «احباط » منحصر به اعمال کافر و مشرک ازدنیارفته است و با تلفیق بحثی از قرآن و سنت، به تبیین آن پرداخته؛ ولی علامه طباطبایی با تقسیم بندی گسترده در مورد رابطه اعمال خوب و بد و آثار متقابل آن، در برخی نظرات خود قایل است که «احباط » می تواند نسبت به برخی اعمال شخص مسلمان نیز صورت بگیرد. در این مقاله با روش تحلیلی توصیفی سعی شده است، ضمن مشخص کردن چهارچوب بحث و سیر علمی هر دو دانشمند، به نقاط اشتراک و افتراق هریک دراینباره پرداخته شود.

از نظر قرآن پژوهان، کلام الهی از ابعاد گوناگون، معجزه است. برخی، اعجاز علمی را مهم ترین جنبه اعجاز قرآن دانسته اند. در هر عصری، تعدادی از قوانین و علوم موجود در آیات قرآن، با پیشرفت علوم، قابل دسترسی و کشف گردیده که هنگام نزول، درک آن ها برای بشر ممکن نبود. حال، مهم ترین پرسش آن است که آیا با پیشرفت علوم، به اعجاز علمی قرآن خدشه وارد نخواهد شد؟ هدف نوشتار حاضر، پاسخ گویی و اثبات این مطلب است که در قرآن کریم، قوانین و علومی وجود دارد که هرگز دست بشر به آ نها نخواهد رسید و قرآن تا ابد مثل ناپذیر خواهد ماند و با این رویکرد، معنای دقیق تری از اعجاز علمی قرآن ارایه شده است. روش مقاله، توصیفی تحلیلی است و بر اساس معنای پیشنهادی، به برخی ابعاد اعجاز علمی قرآن اشاره می گردد.

در بازه زمانی امامت امام باقر و امام صادق علیهما السلام با تاکید و توصیه های فراوان، نهضت و انقلابی فرهنگی در جامعه شیعه بسترسازی و نهادینه شد. این جهش فرهنگی را می توان به « نهضت کتابت حدیث»  نامگذاری کرد. در پی آن اصحاب به نگارش احادیث روی آورند و مجموعه های حدیثی خرد و کلانی در بستر جامعه شیعه تولید شد که سرآغاز آن با تالیف کتاب عبید الله بن علی حلبی بود. این مجموعه های حدیثی در ساختار و قال بهای متفاوتی نگارش می شد که در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی به گونه شناسی این نگاشته ها پرداخته خواهد شد.

انسان برای رسیدن به فلاح و رستگاری لازم است موانع آن را خوب شناخته و از پیش پای خود بردارد. یکی از موانع، بلکه بزر گترین مانع، استکبار، به معنای اصرار بر نشنیدن سخن حق و پذیرش دعوت الهی است. پژو هش های زیادی دراین باره صورت گرفته و عوامل ایجاد چنین حالتی برای انسان بیان شده است. قرآن کریم بزرگترین گروه از مردمی که در برابر حق، جبه هگیری کرده و به طرق مختلف درصدد ضربه زدن به آن بوده را گروه «ملا » و «مترفین » ذکر کرده است. همنشینی واژه «ملا » و «استکبار » در آیات قرآن موید این مطلب است. استکبار این گروه به جایی رسیده که جلسه مشورتی برای قتل پیامبران تشکیل داده، آیات الهی را تکذیب کرده و معاد را انکار می کنند. پژوهش حاضر به این ویژگی زندگی اشرافی در آیات قرآن پرداخته و عواقب خوی استکباری به وجودآمده از این نوع سبک زندگی را به روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار داده است.

بحث از تاریخ، جنبه های مختلفی دارد که هرکدام می تواند موضوع مقاله یا کتاب مستقلی قرار گیرد. یکی از مهم ترین این جنبه ها، فرجام تاریخ است که برخی آن را تاریک و بد فرجام می دانند و برخی روشن و نویدبخش می خوانند. با توجه به اینکه اظهار نظر از آینده تاریخ، نوعی آینده گویی است و آینده گویی تنها از معمار هستی و پیامبران الهی ساخته است و بس، ما در این جستار بدون توجه به ایده دیگران، آیات قرآن را ملاک قرار می دهیم و آینده تاریخ را تنها از نظرگاه این کتاب آسمانی تحلیل و تفسیر می کنیم و در ادامه با نویدهای قرآنی به فرجام خوش تاریخ و آینده بشر آشنا خواهیم شد و سرانجام با ذکر جلو های از خوش فرجامی تاریخ، این مقاله را به پایان می بریم.