فهرست مطالب

پژوهشنامه معارف قرآنی - پیاپی 41 (تابستان 1399)

پژوهشنامه معارف قرآنی
پیاپی 41 (تابستان 1399)

  • تاریخ انتشار: 1399/07/07
  • تعداد عناوین: 7
|
  • سید محمدعلی ایازی، جعفر نکونام، زهرا ابراهیمی محمدیه* صفحات 7-30

    در سده های نخستین اسلامی- به اقرار کتابهایی چون «قتلی القرآن» ابواسحاق ثعلبی (م 427ق)- قرآن، چنان کشش و جذبه ای در مخاطبان برمی انگیخت و چنان در آنان اثر می گذاشت که مدهوششان می ساخت، اشک از چشمان شان جاری می کرد و در بسیاری از مواقع، اثرگذاری اش در حدی بود که سامعان و تالیان قرآن، جان به جان آفرین تسلیم می کردند. این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی و با تاکید بر کتاب قتلی القرآن ثعلبی- که حکایات آن ارتباط مستقیم با تاثیرگذاری های شگرف قرآن دارد-، این مسئله را بررسی کرده است نتیجه آنکه: سه عنصر «قرآن»، «تالی» و «سامع» در این مسئله نقش ایفا می کنند اما هر دو عنصر اخیر، بر عنصر اصلی- یعنی قرآن- استوارند. قرآن، خود ساختار آهنگین و آهنگ پذیری دارد که با عناصر عارضی «صدای حزن آلود»، «صدای برخاسته از خلوص نفس» و نیز « صدای آهنگین»، از بعد جلالی و جمالی بر سامعان و تالیان خود تاثیر می گذارد؛ آن هم تاثیری که مراتبش با موارد مشابه قابل مقایسه نیست و این تاثیر نیز بیشتر در بعد جلالی و خوف و خشیت افکنی به سامع یا تالی نمود دارد و تاثیر جمالی نیز علاوه بر آنکه خود مستقلا عمل می کند، زمینه را برای بعد جلالی نیز آماده می سازد، به گونه ای که، این تاثیرگذاری را در حیطه معنایی بسیار پرقدرت جلوه می دهد.

    کلیدواژگان: جاذبه قرآن، ثعلبی، قتلی القرآن، سده های نخستین، اعجاز تاثیری
  • کاوس روحی برندق*، صدیقه ملک لو صفحات 31-62

    در حوزه گزاره های مربوط به معاد، واژگان بسیاری (28مورد) در قرآن وجود دارد که از این میان، تنها 17 مورد در این باب استعمال می شود. این مقاله، بار معنایی هر یک از این واژگان و نقاط مشترک و تفاوت های معنایی آنها را از نظر فرهنگ های معتبر عربی و دیدگاه مفسران مطرح مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که هر یک از این واژگان با واژگان دیگری از این حوزه اشتراک معنایی دارند و بواسطه همین موضوع جزء نظایر قرآنی قرار می گیرند در حالی که در کتب وجوه و نظایر اشاره ای به این لغات نشده است؛ همچنین برخی واژگان متحمل معنای خاصی هستند که با توجه به سیاق آیه نمی توان نظایرش را جایگزین واژه مزبور نمود. نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزه معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزه معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزه معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.

    کلیدواژگان: معاد، تفسیر قرآن، لغت، نظائر، سیاق
  • صالح حسن زاده*، محمد صدقی الانق صفحات 63-86
    در عرف قرآن صراط، یک راه بیش نیست و مستقیم است؛ راه مستقیم آن است که انحرافی و اعوجاجی یا کژی در آن نباشد بر خلاف راه های انحرافی. صراط، شاهراهی است که‏ بر همه‏ی«سبیل»های رسیدن به خدا برتری و احاطه دارد . میان خدا و بندگان، چند سبیل و یک صراط مستقیم‏ برقرار است.تفسیر های مختلفی که مفسران در باره صراط مستقیم نقل کرده‏اند، همه در واقع به یک چیز باز می گردد: همان دین و آیین الهی در جنبه های اعتقادی و عملی که راه و رسم رساندن خلایق به سوی خدایند. این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی و تفسیری و بررسی اقوال مختلف، مفهوم عام از صراط مستقیم را ترجیح می دهد. اقوال و اشارات مختلف در روایات و تفاسیر بیان مصادیق این مفهوم عام است. در این مقاله روایت قرآن از صراط مستقیم به تصویر کشیده شده است. ظهور این تصویر در سوره حمد که عصاره تمام قرآن است آشکار است. به نظر می آید این دیدگاه با کلیت آموزه های قرآن و روایات در تبیین معنای صراط مستقیم سازگارتر باشد.
    کلیدواژگان: صراط مستقیم، مصداق، هدایت، قرآن، حدیث
  • محمدکاظم شاکر*، اکرم سلیم صفحات 87-116

    در فرهنگ اسلامی، ایوب نمادی از صبر و شکیبایی است به طوری که «صبر ایوب» به مثلی ماندگار در فرهنگ مسلمانان تبدیل شده است. مطابق روایت قرآن، شخصیت ایوب در کوران «رنجی عظیم» و «صبری شگفت» شکوفا شده و قرآن کریم ایوب پیامبر را با اوصافی چون «صابر»، «نعم العبد» و «اواب» ستوده و او را برای «اولوالالباب» شایسته یادکرد دانسته است. اما کتاب مقدس یهودی-مسیحی از ناله های ایوب و شکوه های او از عدالت خدا روایت کرده است. از این رو، می توان گفت در فرهنگ یهودی- مسیحی، ایوب برآیند «رنج» و «ناشکیبایی» و «پرسشگری» است، که البته در نهایت به معرفت خداوند و تسلیم در برابر اراده او نایل می آید. مسئله مهم در داستان حضرت ایوب، چرایی رنج اوست. از نظر الاهیاتی، این درد و رنج چه معنایی دارد و چگونه با عدالت خداوند سازگار است؟ این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن مطالعه ای تطبیقی بین قرآن کریم و کتاب مقدس در داستان حضرت ایوب، شکل و محتوای داستان ایوب در این دو کتاب را مورد بررسی قرار داده است. سبک بیان و محتوای این دو کتاب در داستان ایوب بسیار متفاوت است. با این حال، سبک بیان هر دو کتاب متناسب با فضای فکری و فرهنگی مخاطبان اولیه آنهاست. کتاب ایوب منعکس کننده عقاید برخی از گروه های یهودی است و قرآن نیز در زمانی که پیامبر و مسلمانان در مکه با سختی های فراوانی مواجه بودند، با بیانی موجز و زیبا به معرفی ایوب به عنوان الگوی صبر و پایداری پرداخته است.

    کلیدواژگان: ایوب، رنج ایوب، قرآن و عهدین، عدل الهی، داستان پیامبران
  • محمدعلی مهدوی راد، نجمه نجم* صفحات 117-150

    برای جریان شناسی علمی منابع علوم قرآن، نگارش منظمی که عوامل موثر بر تطور منابع مهم را با تحلیل تاریخی بیان کند، موجود نیست. پژوهش حاضر، کیفی بوده و با روش اسنادی و رویکرد تفسیری و تحلیل تاریخی و تکنیک قیاسی، نحوه «تاثیرگذاری مهم ترین نگارش های علوم قرآن قرن5» را بیان کرده است. جریان سازی نظرات سیدمرتضی در مباحث مهمی چون صرفه و متشابه، و تاثیرگذاری آثارش در نگارش بزرگانی چون شیخ طوسی، طبرسی و فخررازی قابل توجه است. موضوعات علوم قرآن در 67تک نگاری مکی بن ابیطالب بسیار تاثیرگذار بوده که «قرایت» بالاترین رتبه را داراست. 29 تک نگاری دانی با تاکید بر «التیسیر»، تاثیر نظرات علوم قرآن وی را می افزاید. مباحث علوم قرآن در تبیان طوسی، قابل تامل است ولی تاثیرگذاری آن به حد آثار استادش سیدمرتضی نمی رسد. ضریب تاثیر اسباب النزول واحدی نیشابوری متوسط است. اما جریان سازی آثار جرجانی با نظریه نظم و ابتکار وی، مبحث اعجاز را ارتقا داده است. همچنین تاثیرگذاری غزالی به نگرش فلسفی او در پردازش مباحث علوم قرآن بازمی گردد. یافته این تحقیق نشان می دهد تکامل و توسعه ی علوم قرآن قرن5، به دلیل نوآوری و خلاقیت نویسندگان این دوره است. پیامد آن، ترکیب، بازسازی، تعمیق و گسترش علوم اعجاز، صرفه، محکم و متشابه، قرایت و سبب نزول بوده که در قرون قبل فقط حاصل داده های روایی است. رهاورد فهم این مطلب، تکمیل سرفصل دروس دانشگاهی رشته علوم قرآن برای دانستن عوامل موثر بر تطور و فراز و نشیب‎های منابع مهم می شود. ضمن آنکه با روندی منظم، دانش و بینش کمی و کیفی دانش پژوهان این رشته را در فهم «تاریخ منابع علوم قرآن» ارتقا می دهد.

    کلیدواژگان: منابع علوم قرآن، قرن5، تحلیل تاریخی، عوامل تاثیرگذار
  • فاطمه ژیان*، محسن رفعت صفحات 151-184

    یکی از مباحث گسترده در حوزه تاریخ قرآن، بحث کتابت و جمع آن است. بیشتر دانشوران اسلامی علی رغم پذیرش نگارش قرآن در روزگار پیامبر، پیدایش مصحفی واحد و رسمی را به دوران عثمان بازگردانده اند. اهمیت پرداختن به مصاحف عثمانی، واکاوی اعتبار و بررسی تردیدها و شبهات آن به جهت از میان رفتن اکثر مصاحف رایج عصر صحابه، موافقت صحابه و اهل بیت (ع) با توحید مصاحف و رواج نسخه های تدوین شده عثمانی تا عصر حاضر، دو چندان خواهد شد. مخالفت صحابه، وجود اغلاط، اختلاف و تغییر مصاحف عثمانی و اختلاف مصاحف صحابه با این مصاحف از جمله شبهات قابل توجه در این عرصه است. بیشتر این شبهات از سوی محققان جدید مسلمان و غیرمسلمان به عنوان بازپژوهی در روایات و گزارشات موجود با رویکردی تاریخی القا شده که اعتبار مصاحف عثمانی و در نهایت نسخ موجود از قرآن را مورد خدشه قرار می دهد. این مقاله با رویکردی انتقادی و شیوه توصیفی تحلیلی، ضمن گزارش این شبهات، به نقد و بررسی هر یک از آن ها می پردازد. یافته-های این مقاله نشان می دهد که از آنجایی که مخالفت افرادی همچون ابن مسعود برگرفته از غرایضی خاص بوده، اغلاط و اختلافات مصاحف عثمانی با ارسال قاریان به همراه مصاحف جبران شده، ادعاهای این اندیشمندان بی اساس بوده و در آن همه جانبه نگریسته نشده است.

    کلیدواژگان: مصاحف عثمانی، توحید مصاحف، عثمان، صحابه
  • مهدی مهریزی طرقی، سید محمدباقر حجتی، سید حسین حسینی بجدنی* صفحات 185-212

    انسان به سبب دارابودن صفات وویژگی های خاص ذاتی کانون توجه خردورزان بوده و هر اندیشمندی با توجه به بینش خود شناخت انسان را مورد واکاوی قرار داده است؛ از طرفی پی بردن به نعمت های خلق شده متقن ترین راه برای شناخت خالق هستی است و با شناخت خالق، ماهیت انسان تبیین می گرددکه خود سبب شکرگزاری، تذکر انسان، رهایی ازغفلت و سرانجام راه گشای سعادت دنیا وآخرت خواهد شد.این مسئله ضرورت بحث پیرامون انسان ونعمت های الهی را مبرهن می نماید. سوره مبارکه «الرحمن» به طور ویژه بر نعمت های الهی تاکید داشته وآلاء خداوند را به دو دسته دنیوی و اخروی تقسیم نموده که از جمله نعمت های دنیوی میتوان به نعمت اعطای قرآن کریم وزمینه سازی تعلیم و تعلم،خلقت خورشید و ماه و تجلی نظام بر آنها،آفرینش گیاهان ومحصولات آنها،توجه به ماهیت و چگونگی خلقت انسان، قرار دادن فصول سال و بهره گیری از فصل ها،بهره گیری ازدریاها ومحصولات دریایی، فناپذیری ممکن الوجود و فناناپذیری واجب الوجود و... اشاره نمود. حسابرسی،نعمت فروپاشی نظام دنیا وربوبیت مطلق خداوند،محیاشدن شرایط برپایی قیامت،برقراری عدالت واجرای قانون عدل الهی برگناهکاران،ایجاددوبهشت واعطاهای الهی برموحدین، زندگی پایدار و جاویدانه،دیگرنعمتهای بهشتی اعم از باغ ها،چشمه ها، میوه ها، همسران زیبا و با وفا،حوریان بهشتی را از جمله نعمت های اخروی قلمداد کرد.لذا این نوشتار میکوشد با رویکردی تحلیلی-توصیفی به انسان ونعمت های الهی ازدیدگاه قرآن باتاکید برآیات سوره الرحمن بپردازد.

    کلیدواژگان: سوره الرحمن، دنیا، نعمت، آخرت، انسان
|
  • Sayyed MohammadAli Ayazi, Jafar Nekoonam, Zahra Ebrahimimohammadiyeh * Pages 7-30

    In the first centuries of Islam - according to books such as "The Murder of the Qur'an" by Abu Ishaq Tha'labi (d. 427 AH) - the Qur'an aroused so much attraction in the audience and affected them so much that it made them drunk, tears. It flowed from their eyes, and in many cases, its impact was so great that the Samanids and the Talians of the Qur'an surrendered to the Creator. This article examines this issue in a descriptive-analytical way and with emphasis on the book Qatliya al-Quran Thalabi - whose anecdotes are directly related to the tremendous influences of the Qur'an - concluding that: "Same" plays a role in this, but both recent elements are based on the main element - the Qur'an. The Qur'an itself has a melodic and melodic structure that, with the transient elements of "sad voice", "voice arising from the purity of the soul" and "melodious voice", influences Saman and Talian from the glorious and beautiful dimension; It has an effect that is not comparable to similar cases, and this effect is more in the aspect of glory and fear and fearlessness, and the effect of beauty, in addition to acting independently, paves the way for the glorious dimension. It also prepares, in a way, this effect in a very powerful sense.

    Keywords: Quran attraction, Tha'labi, The murder of the Qur'an, The first centuries, Miracle effect
  • Kavous Roohi * Pages 31-62

    In the field of “Maad”, there are many words (28 words) that only 17 cases are used in this field. This article, has examined meaning of these words and common points and Conceptual differences between them from valid Arabic dictionary and commentators' views And concluded that Each of these words in this area have share semantic with other words And because of that put in the Qur'anic likes (nazayer) While not found in the Vojoh and Nazayer book. and so some words have special meaning that cant replace them with their likes (nazayer) due to the vers conception is attachment of most of this words to meccan chapters that is associated with the concept of madani chapters

    Keywords: maad, Interpretation, word, nazayer
  • MohammadKazem Shaker *, Akaram Salim Pages 87-116

    Job (Arabic: Ayyub) the prophet and his story is very well-known for all Jews, Christians and Muslims. In Islamic culture, Job is the unmatched symbol for patience and endurance in so much as the expression "patience of Job" in Muslim literature has become a permanent combination. However, instead of the symbol of patience, we surprisingly find him in the Bible as a symbol for Impatience; for he complains God by his weeping and moaning. Even he accused God of injustice. Although both biblical and Qur'anic and Islamic texts indicate that he experienced a lot of suffering and misery, however, in the Islamic culture, his character is outcome of patience and enormous suffering, whereas according to the Bible, his personality is the resultant of suffering and impatience that at last it leads in the knowledge of God and submission to His will. An important issue in the story of Job, is why he should have suffered and that what is the implication of the theological aspect of suffering and how it is consistent with the justice of God. In this paper, studying the biblical and Qur’anic texts regarding Job, differences and similarities have been studied. In this paper, studying the biblical and Qur’anic texts regarding Job, differences and similarities have been studied.

    Keywords: Job, Job's suffering, divine justice, Qur’an, Bible, prophets’ stories
  • MohammadAli Mahdavirad, Najmeh Najm * Pages 117-150

    For the scientific flow of Qur'anic science sources, there is no systematic writing that expresses the factors influencing the evolution of important sources through historical analysis. The present study is qualitative and, with its documentary method, historical analysis, and deductive technique, describes the "impact of the most important writings of Qur'anic science in the 5th century." Seyyed Morteza's commentary on important issues such as "sarfeh" and "motashaabeh". The subjects of Quranic sciences have been very influential in Makki bin Abitaleb's 67 monographs, and "gheraat" has the highest rank. 29 Danny's monograph emphasizes Al-Taysir, adding to the influence of her views on the sciences of the Qur'an. The issues of Quranic sciences in Sheikh Tusi's "Tebyan" are worth considering. The flow of Jorjani's works, with her theory of order and initiative, has raised the issue of "e'jaaz". Al-Ghazali's influence on her philosophical approach to the processing of Qur'anic sciences is also reflected. The findings of this study show that the evolution and development of Quranic sciences in the 5th century is due to the innovation and creativity of the authors of this period. The result has been the combination, reconstruction, deepening and expansion of the sciences of Quran, reading and the cause of the decline, which in previous centuries was only the result of narrative data. In order to understand this, the quantitative and qualitative knowledge and insight of the scholars of this field in the understanding of the "history of the sources of the sciences of the Qur'an" is promoted

    Keywords: sources of Quranic sciences, 5th Century, Historical Analysis, influencing factors
  • Mehdi Mehrizi Tariqi, Seyed MohammadBagher Hojjati, Hossein Hosseini Bojdani * Pages 185-212

    Due to having innate traits and characteristics,human beings have been the focus of attention of rationalists, and every thinker has analyzed human cognition according to his own vision;Onthe other hand, understanding the blessings created is the surest way to know the Creator of the universe, and by knowing the Creator,the nature of man is explained,which in turn will cause gratitude,reminder of man,liberation from neglect,and finally open the way to worldly happiness and the hereafter. It reveals the human and divine blessings around man.Surah Al-Rahman emphasizes the blessings of God in particular and divides the blessings of God into two categories: worldly and hereafter.He mentioned the creation of plants and their products, paying attention to the nature and manner of human creation,placing the seasons of the year and using the seasons, using the seas and marine products, the perishability of possible existence and the inevitable immortality of existence, and so on.Auditing, the blessings of the collapse of the world order and the absolute quality of God, the creation of conditions for the resurrection, the establishment of justice and the implementation of the law of divine justice for sinners, the creation of paradise and divine gifts to believers,sustainable and eternal life, other heavenly blessings including gardens, springs and beauties Wafa considered Hourian Beheshti as one of the blessings of the Hereafter.Therefore, this article tries to deal with human beings and divine blessings from the Quran's point of view with an analytical-descriptive approach,emphasizing the verses of Surah Ar-Rahman.

    Keywords: Surah al-Rahman, The world, blessings, the hereafter, man