نشریه کلام حکمت
پیاپی 5 (بهار و تابستان 1399)

حقیقت و ماهیت نفس، روح و بدن و رابطه آنها با یکدیگر از مسایلی است که تاثیر اساسی در آموزه انسان شناسی، معاد و سرنوشت اخروی انسان دارد. در این زمینه دو دیدگاه مطرح است: برخی متکلمان حقیقت انسان را جوهر مجرد متعلق به بدن می دانند؛ برخی متکلمان برآنند که نفس همین هیکل محسوس و مشهود است که روح در منافذ آن حلول کرده است. شیخ مفید از دیدگاه اول طرفداری کرده است و حقیقت انسان را جوهر بسیط و غیر مادی قایم به خود می داند و بدن را فقط وسیله کارکرد در ظاهر می داند، اما شاگرد وی سید مرتضی رویکرد دوم را پذیرفته است و اعتقاد به یگانگی نفس و بدن انسان زنده و مکلف را مجموع این شخص ظاهر و هیکل مشهودی می داند و روح یا به تعبیر وی هوایی لطیف در منافذ آن جاری است.

مسئله قضا و قدر از دیرباز یکی از مسایل پیچیده و مناقشه برانگیز بوده است. بهترین راه تبیین و برون رفت از این مناقشه بررسی تطوری آن است. مقاله حاضر سیر تاریخی مسئله قضا و قدر را در زمان حضور یعنی، عصر پیامبر (ص) و عصر ایمه (ع) بررسی می کند. در زمان پیامبر (ص) و امام علی (ع) با تبیین و توضیح مسئله قضا و قدر، انسان های کم توان را از ورود به آن نهی می کردند، اما در زمان ایمه (ع) به ویژه بعد از امام صادق (ع) با تعریف و تبیین اصل اختیار، ورود به مباحث مرتبط با قضا و قدر مانند علم الهی، مراتب قضا و قدر و مسئله بداء به صورت گسترده تری پیگیری شد. در عصر غیبت نیز دو رویکرد اختیارگرایانه و جبرگرایانه از آموزه قضا و قدر در کلام اسلامی پدید آمد. اصل اختیار مسئله اجماعی امامیه است و فقط تقریر آنها از مکتب امر بین امرین متفاوت بوده است.

خداوند همه آنچه میان آسمان و زمین است را برای بهره برداری انسان آفریده است و نعمت های ویژه ای به او داده است، اما گاهی گناهان انسان سبب از بین رفتن نعمت ها یا نزول بلای آسمانی می شود. تغییر نعمت و نزول بلا گاهی به صورت حوادث طبیعی مانند زلزله، صاعقه، باد و... است. پژوهش حاضر با رجوع به منابع دینی ابتدا حوادث طبیعی مانند زلزله، صاعقه، باد و... را در قالب سرگذشت پیشینیان بیان می کند، سپس به فلسفه این حوادث می پردازد و در نهایت براساس آیات و روایات، رابطه اعمال انسان و حوادث طبیعی را توضیح می دهد.

انسان برترین مخلوق خداوند و موجودی با دو بعد مادی و معنوی است. بعد روحانی او قابلیت رشد، تعالی و رسیدن به کمال مطلوب را دارد. رسیدن انسان به کمالی که خداوند برایش در نظر گرفته است در گرو میزان معرفت و شناخت انسان از خداست. انسان برای شناخت خداوند باید عالم غیب و ماورا را بشناسد. براساس فلسفه نوصدرایی انسان همیشه در حال حرکت و خروج از قوه به فعل است به گونه ای که اگر حرکت صعودی خود را ادامه دهد به تمام جهان و موجودات آن عالم می شود. باور و عدم باور به ماورای الهی تاثیر مستقیمی در شکل گیری عقاید و باورهای انسانی و تعالی او دارد. به همین دلیل پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای مبانی حکمت نوصدرایی را در تحلیل رابطه انسان و ماورای الهی بررسی می کند.

مسئله استعانت از کفار از سال های نخست رسالت پیامبر اکرم (ص) مطرح بوده است و آن حضرت بدون هیچ موالاتی درباره کفار با در نظر گرفتن مصالح اسلام و مسلمانان بارها از آنها یاری خواسته و کمک آنها را پذیرفته بود. مقاله حاضر با روش توصیفی و با استفاده از منابع اسلامی درصدد اثبات جواز استعانت از کفار و نقد دیدگاه سلفیه جهادی است

قادیانیه جریانی نوظهور در قرن نوزده میلادی در شبه قاره هند است که توسط میرزا غلام احمد قادیانی پایه گذاری شد. غلام احمد به دلیل مناظره هایی که با مسیحیان و بت پرستان هندو در حمایت از اسلام داشت معروف و تبدیل به ناجی اسلام شد. وی پس از مدتی ادعای خبر آوردن از غیب و ادعای مسیح موعود(ع) و مهدی موعود (عج) بودن کرد  و در آخر خود را نبی معرفی کرد. غلام احمد برای دفاع از ادعای نبوت خود سه نوع نبوت یعنی، نبوت مستقل تشریعی مانند حضرت موسی (ع) و عیسی (ع)، نبوت مستقل غیرتشریعی مانند حضرت یونس (ع) و حضرت یوسف (ع)، نبوت غیر مستقل و غیر تشریعی مانند نبوت ظلی میرزا غلام احمد را مطرح کرد تا به این وسیله حساسیت مسلمان ها را نسبت به خاتمیت پیامبر (ص) کم کند. پیروان وی برای اثبات نبوت میرزا احمد از قرآن بهره گرفتند و آیاتی که بر خاتمیت رسول اکرم (ص) دلالت دارد را به سود و نفع وی تفسیر و تاویل کردند. آنها واژه خاتم در آیه را به معنای افضلیت پیامبر اسلام (ص) و مهر تایید ایشان تفسیر می کنند. قادیانیه برخلاف عقیده سایر مسلمانان به نبوت میرزا احمد معتقدند و خاتمیت پیامبر اکرم (ص) را نمی پذیرند. نوشتار حاضر به روش توصیفی-تحلیلی دیدگاه جریان قادیانیه درباره نبوت میرزا احمد را بررسی می کند. دستاورد مقاله حاضر تبیین دلایل قرآنی گروه قادیانیه در نبوت میرزا احمد از منابع کلامی-تفسیری معتبر و رد دلایل قادیانیه براساس دلایل قرآنی و عقلی به صورت پاسخ نقضی و حلی است.