نشریه ره توشه
پیاپی 2 (تابستان 1399)

رسالت اولیای الهی برای ساختن جامعه آرمانی و ایده آل، مبتنی بر فردسازی و خانواده سازی است. اساس و زیربنای خودسازی در خانواده شکل می گیرد. خانواده مطلوب از منظر اسلام، خانواده متعادلی است که در آن روابط گرم و صمیمی، موجب پیوند افراد خانواده به یکدیگر می شود. تعاملات در خانواده متعادل، زمینه ساز جامعه سالم و رو به رشد و متعالی می گردد. نمونه بارز چنین خانواده ای خانواده عاشورایی است. ماه محرم می تواند الگوی خوبی در زمینه های مختلف از جمله برای خانواده ها باشد تا با پیروی از امام حسین7 و خانواده اش، خانواده عاشورایی را شکل دهند. از آن‍جا که حق طرفینی است، تمامی ویژگی های خانواده متعادل همه اعضای خانواده را در بر می گیرد. در نوشتار حاضر برخی از ویژگی های خانواده عاشورایی بررسی می شود.

بی شک خانواده، نخستین و مهم ترین بستر رشد همه جانبه انسان است که از دیرباز نقش ها و کارکردهایش مورد توجه روانشناسان، جامعه شناسان و متخصصان تعلیم و تربیت بوده است. یکی از وجوه منفی پدید آمده از این نهاد اجتماعی، آسیبی به نام طلاق است که موجب بروز ناهنجاری های اجتماعی بسیاری می شود. در سایه طلاق، فرزندان ناخواسته درگیر تضادهایی می شوند که نه توان درک آن ها را دارند و نه تاب کنار آمدن با آن ها را. محرومیت فرزندان از سرپرستی مشترک پس از انحلال خانواده، آن ها را از بسیاری مواهب و مزایای خانوادگی محروم می کند و اثرات جبران ناپذیری بر آن ها باقی می گذارد. در این مقاله برخی آثار و پیامدهای طلاق بر کودکان و نوجوانان را بررسی می شود.

امروزه استفاده از اینترنت، جزء جداناپذیر زندگی انسان ها شده است. در جامعه کنونی، اینترنت به راحتی در خانه، محل کار، بانک ها، مدارس، فروشگاه ها، گوشی های تلفن همراه و... در دسترس قرار دارد. این قابلیت، افزون بر فوایدی که برای زندگی بشر دارد، آسیب هایی نیز به همراه دارد که یکی از این آسیب ها، استفاده بیش از حد از اینترنت یا «اعتیاد اینترنتی» است که آسیب ها و پیامدهای متعددی را به دنبال دارد. در این مقاله به برخی از این پیامدها و آسیب ها می پردازیم.

والدین، اولین الگوهای رفتاری فرزندان هستند که افزون بر خصوصیات ژنتیکی، ویژگی های رفتاری و فکری شان نیز تاثیر مستقیمی بر فرزندان دارد. شیوه های تربیتی والدین، تحت تاثیر ویژگی های شخصیتی و سیستم اعتقادی آنان است. پدر و مادرهایی که در این زمینه اشتراک نظر دارند، روش های تربیتی یکسانی برای فرزندان در نظر می گیرند و در سخت گیری یا سهل گیری نسبت به تربیت فرزندان، شیوه یکسانی دارند. اگر بین والدین اصول فکری – دینی مشترکی نباشد، در روش های تربیتی شان نیز تضاد به وجود می آید و فرزندان قربانی این ناهماهنگی می شوند. خانواده ای که بر اثر تعارض رفتاری والدین، آشفته است؛ نمی تواند محیط روانی و روحی امنی را برای فرزندان ایجاد کند و آسیب هایی را نیز به دنبال دارد. در این مقاله برخی از این آسیب ها بررسی می شود.

خانواده، رکن بنیادین جامعه انسانی و پایه حیات اجتماعی است که ثبات یا بی ثباتی آن تاثیر مستقیمی بر جامعه دارد. وجود روابط سالم و سازنده میان اعضای خانواده، نقش موثری در حفظ و بقای آن دارد. گسترش عواملی که موجب اختلاف در میان خانواده می شود، در سال های اخیر سبب تغییر کارکردهای خانواده شده است. یکی از این عوامل، توقعات بی جای زن از شوهر است. ضعف باورهای اخلاقی، تداخل اشتغال زنان با نقش های همسری و مادری، در نظر نگرفتن تفاوت ها و چشم و هم چشمی نقش موثری در ایجاد توقعات بی جای زنان دارند. در راستای این عوامل، توقعات زن از شوهر نقش مهمی در ایجاد اختلافات خانوادگی دارد. در این مقاله به بررسی نقش این توقعات در به وجود آمدن اختلاف در زندگی زناشویی و تشدید آن می پردازیم.

رسانه ها می توانند همچون ابزاری مفید به انسان معاصر کمک کنند تا با استفاده از آخرین پدیده های علمی، زندگی دلخواه، آرمانی و پرباری داشته باشد. حال اگر این ابزار، غلط یا با سوءنیت به کار گرفته شود، می تواند به صورت نیرویی ویران کننده و مصیبت بار عمل کند. خانواده ها در عصر جدید، به واسطه تنوع رسانه ای آسیب پذیرتر از گذشته شده اند. از سوی دیگر امروز به علت تغییر سبک زندگی و افزایش وسایل ارتباطی، رسانه ها سهم قابل توجهی از اوقاعت فراغت فرزندان را به خود اختصاص داده اند. از آن جا که رسانه ها می توانند همانند شمشیر دو لبه عمل کنند؛ والدین که نقشی تعیین کننده در شکل گیری شخصیت و هویت فرزندان خود دارند، باید با مجهز شدن به دانش و مهارتی به نام سواد رسانه ای و اطلاعاتی، آسیب های فضای مجازی و شبکه های اجتماعی را کاهش دهند.

خانواده از ابتدای تاریخ تاکنون در تمام جوامع بشری به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی، زیربنای جوامع و منشا فرهنگ ها، تمدن ها و تاریخ بشر بوده است؛ خانواده موثرترین عامل انتقال فرهنگ و رکن بنیادی جامعه است که در شرایط مختلف، در تاثیر و تاثر متقابل با فرهنگ و عوامل اجتماعی است. جامعه در صورتی سالم خواهد بود که از خانواده سالم برخوردار باشد. امروزه با پیشرفت دانش و تحولات در حوزه فرهنگی و اجتماعی به رغم حل و فصل بسیاری از دغدغه های انسانی، انسان متمدن دچار مشکلات و معضلات جدیدی شده است. یکی از این معضلات و مشکلات، فراوانی طلاق در جوامع است؛ به طوری که دیگر به عنوان امری مذموم در میان مردم مطرح نیست. آنچه در سال های گذشته به عنوان آخرین راه از هم گسیختگی خانواده به شمار می آمد، اکنون با نام طلاق توافقی از جمله اولین راه حل های برخی از زوجین و اطرافیان آن ها برای حل مشکلات است. در این مقاله برخی علل و زمینه های این نوع از طلاق بررسی می شود.

با اجرای برنامه جامع کنترل جمعیت و قانون تنظیم خانواده که از میانه دهه شصت در کشور در دستور کار قرار گرفت، نرخ رشد جمعیت کشور از 9/3 درصد در سال 1365 به 24/1 درصد در سال 1395 تنزل پیدا کرد و نرخ باروری از 5/6 فرزند به ازای هر زن در سال 1365 به 8/1 فرزند در سال 1395 سقوط کرد. این کاهش سریع نرخ باروری در ایران اسلامی، پیامدهای گسترده ای در پی داشته است که از مهم ترین آنها می توان به پیامدهای پیچیده و شبکه ای اجتماعی اشاره کرد. از جمله اصلی ترین مصادیق پیامدها و آسیب های اجتماعی برآمده از کاهش نرخ رشد جمعیت (YGR)[1]، سقوط نرخ فرزندآوری (TFR)[2] و رواج الگوی بی فرزندی و تک فرزندی در جامعه ایران است. افزایش محسوس نرخ طلاق[3] در سال های آغازین زندگی که معمولا به صورت توافقی انجام می شود و فراتر از آن تشدید گسترده پدیده طلاق عاطفی، متغیری است که به شدت از دگرگونی الگوی فرزندآوری، کاهش نرخ رشد جمعیت (YGR) و نرخ باروری (TFR) متاثر شده اند.